Түркітілдес халықтардың материалдық және рухани мұрасын қорғау, зерттеу және насихаттау – Түркі мәдениеті  және мұрасы қорының (ТММҚ) құрылу және қызмет ету мақсаты болып табылады.

Қор сондай-ақ түркітілдес халықтар арасындағы мәдениет көпірі рөлін атқарып, ортақ тарих пен рухани құндылықтардың ұмытылмауы бағытында маңызды жұмыстар атқарады: ғылыми конференциялар, көрмелер, басылымдар және т.б. сияқты жобаларды жүзеге асырады.

Еске сала кетейік, Түркі мәдениеті және мұрасы қорын құру туралы алғашқы бастама 2009 жылдың 3 қазанында Әзербайжан Республикасының Нахчыван қаласында өткен Түркітілдес елдерінің мемлекет басшыларының IX саммитінде көтерілген болатын. Бұл бастама жоғары бағаланып, 2012 жылдың 23 тамызында Қордың жарғысы қабылданды. штаб-пәтері Баку қаласында орналасқан Қордың қазіргі президенті – Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, профессор, өнертану ғылымдарының докторы, композитор Ақтоты Рахметоллақызы Райымқұлова

Тарих қойнауына енген 2024 жылында да Қор жүзеге асырған маңызды жобалармен есте қалды. Ерекше тоқталып айтатын жайт, Түрікменстан бақылаушы мүше мәртебесін алса, Өзбекстан Қорға мүше болу туралы шешімдерін жариялады.

ҚОР КЕҢЕСІНІҢ АЛҒАШҚЫ ОТЫРЫСЫ

Қордың 12 жылдық қызметі барысында алғаш рет Әзербайжан Республикасының Мәдениет министрі Адил Кәрімлидің төрағалығымен түркі мемлекеттерінің мәдениет министрліктері басшылары деңгейінде Қор Кеңесінің отырысы өтті. Отырыста Қордың 2025 жылға арналған қызметінің стратегиялық бағыттарын айқындау мәселелері талқыланып, іс-қимыл жоспары мен бюджет бекітілді, сондай-ақ Қор жанынан Консультативтік-Сараптамалық Комитет құрылды.

МӘДЕНИ МҰРА НЫСАНДАРЫНЫҢ КАТАЛОГЫ

Қор 2024 жыл ішінде «Түркі мұрасы» Түркі әлемінің мәдени мұра нысандары Каталогын дайындау бойынша белсенді жұмысын бастады. Осы мақсатта түркі әлемінің бірқатар маңызды сәулет ескерткіштері мен көне қолжазбаларын қайта жаңғырту үшін оларда қалпына келтіру және музейлендіру жұмыстары жүргізілуде. Алдағы жылдары Әзербайжан Республикасының Қарабақ өңірінде орналасқан бірқатар тарихи-мәдени нысандарда қалпына келтіру, музейлендіру, археологиялық және консервациялық жұмыстарды жүзеге асыру жоспарлануда.

АҒАРТУ

Қордың қызмет бағыттарының бірі – ағартушылық. ТММҚ бүгінге дейін түркі әлемінің көрнекті тұлғалары мен әдеби жауһарлары туралы түрлі кітаптардың жарық көруіне ықпал етті. Бұл кітаптарды дайындауға түркітілдес зерттеушілер мен мамандарды тартуға ерекше көңіл бөлінеді. Қор жүзеге асыратын білім беру бағдарламаларында да басымдық мамандарға беріледі. Айта кету керек, алғашқысы Ыстамбұлда өткен білім беру бағдарламасын 2025 жылы барлық түркітілдес елдерде өткізу жоспарлануда.

ОРТАҚ ТАРИХТЫ ОҚЫТУ ОРТАЛЫҚТАРЫ

Қордың бастамасымен түркі әлемінің көптеген қалаларында және білім беру мекемелерінде ортақ тарих пен құндылықтарды зерттеу, оқыту және келер ұрпаққа жеткізу мақсатында орталықтар ашылды. 2025 жылы осындай орталықтарды Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз Ұлттық университетінде, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде, сондай-ақ Әзербайжанда, Түркияда, Түрікменстанда, Өзбекстанда және Мажарстанда ашу жоспарланып отыр. 

"TURK DISCOVERY" YOUTUBE АРНАСЫ

ТММҚ өз қызметінде заманауи жаңашылдықтар мен уақыт талабына сай технологияларды белсенді қолданады. Түркі әлемінің материалдық және рухани мұрасы, көне дәстүрлері мен ұлттық құндылықтары туралы бағдарламалар мен деректі фильмдер көрсетілетін «Turk Discovery» YouTube платформасы – Қордың маңызды жобаларының бірі. Ұлттық мерекелер, құрақ көрпе, тігін, тоқыма, жібек шаруашылығы, мыс өңдеу, ұлттық киімдер сияқты түркі әлеміне тән өнер мен қолөнер дәстүрлеріне арналған бағдарламалардың платформадағы көрсетілімі уақыт өте кеңейе түседі. Айта кету керек, ортақ түркі музыкасы да ТММҚ-ның зерттеу және насихаттау нысандарының біріне айналып отыр. 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ ЖОБАЛАР

Халықаралық жобаларға сәтті қатысып келе жатқан Қордың ғылыми қызметі де жоғары бағаланады. Мысалы, 2024 жылғы 13 желтоқсанда Парижде өткен «Әлемді лексикографияда картаға түсіру: «Диуани лұғат-ит-түрк" шығармасының 950 жылдығы( атты халықаралық конференцияны атап өтуге болады. Иә, түркі тарихының бұл ортақ құндылығының әлемде іргелі әрі маңызды еңбектердің бірі ретінде танылуы да Қордың жетістіктерінің бірі екеніндігін астын сызып айтуға болады. 

МЕДИА МАҚАЛАСЫ

2025 жылы ТММҚ-ның ең ірі жобаларының бірі – жақын арада іске қосылатын Түркі мемлекеттері мен халықтарының мәдениеті мен мұрасын біртұтас насихаттау платформасын іске қосу. "Қызыл алма" деп аталатын бұл платформа Қордың Әзербайжанның мәдениет саласындағы ең ірі медиа ресурстарының бірі "Әдебиет және өнер" порталымен бірлесіп жүзеге асырылады. Жоба өзінде Қордың қызметін түркі мемлекеттері мен түркітілдес халықтарға жеткізу, түркі әлемінің мәдениет жаңалықтарын әрбір халық үшін қолжетімді ету, түріктердің ортақ мәдениеті мен мұрасын кеңінен насихаттауды мақсат етеді.

Қазіргі уақытта платформада Түркия, Әзербайжан, Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан, ның өкілдері бар, кезең-кезеңімен Мажарстан мен Түрікменстан да қосылуға қажетті жұмыстарын жүргізуде. Келесі кезеңде платформа ағылшын, орыс және басқа халықаралық тілдерде бүкіл әлем бойынша қызметін кеңейтеді. 

ЖАҢА ПЕРСПЕКТИВАЛАР

Түркі Мемлекеттері Ұйымы Мемлекет басшыларының XI саммиті 2024 жылдың қарашасында Бішкекте өтті. Саммит аясында ТММҚ Қырғыз Республикасының Ұлттық Тарих музейінде ерекше көрменің салтанатты ашылуын өткізді. Көрме Махмұд Қашқариның бай мұрасына арналған болатын. Көрменің ашылуында ТММҚ Президенті Ақтоты Райымқұлова баяндама жасап, онда Махмұд Қашқариден қанатты сөзін келтірді:

“... Алла Тағала бақтың нұрын түріктердің жұлдызына жасырған,

олардың сұлтандығын көк жүзімен қосарлаған...”

Қордың Жарғысына сәйкес, 2025 жылы Қордың Кеңесіне төрағалық ету Қазақстан Республикасына өтті. 2025 жылдың ақпан айында Астанада Қордың II Кеңесі өткізілуі жоспарлануда.

Қысқасы, алда жаңа перспективалар мен Қор басшылығының мол ынта-жігері тұр.

Түркі әлемінің бірлігі мен жарқын болашағы үшін түркі мәдениеті және мұра қорына сәттілік пен жетістіктер тілейміз!

Еркінбек Серікбайұлы

«Әдебиет пен өнер»

(22.01.2025)

Abai.kz