Ресейдің ауызына жалтақтап қарап отыратын бейшара елге айналмау үшін Орталық Азия АІ барысына айналуымыз керек!

Үкімет отырысында Ұлт алдына қойылған 8 міндеттің бірі – АІ (жасанды интеллектіні) дамыту болып саналды. Қазақ билігі осы саладағы ОА көшбасшылықты бірінші кезекке шығарып отырғаны жасырын емес.

Мемлекет басшысы таяудағы Үкімет отырысында Ұлт алдына 8 міндет қойғанын біз жоғарыда сөз еттік. Соның үшінші міндеті, яғни, Жасанды Зердеге қатысты сөз қозғамақпыз. Біз жоғарыда айттық Президент: «Жаппай цифрландыру дәуірі, яғни жаңа технологиялық кезең басталды. Күллі әлем мүлдем басқа жағдайда өмір сүреді. Біз соған міндетті түрде дайын болуымыз керек. Жаңа технологиялық ахуалға сақадай сай тұруымыз қажет. Бұл – еліміздің бәсекеге қабілетін арттырып, тұрақты дамуына жол ашатын аса маңызды фактор», - деп Алаш баласы алдына: «Жасанды интеллект технологиясын қарқынды дамыту керек», - деп ұлығ міндет қоя білді.

Бұл арада Мемлекет басшысының ірі қос держава арасындағы «Жасанды интеллект технологиясы» саласындағы бәсекелестігін ОА алғашқылардың бірі болып ескергендігі көңілді жадыратады.

АҚШ Stargate жобасының іске қосылғанын жариялап, жасанды интеллект (AI) саласында маңызды қадам жасады. Президент Дональд Трамп OpenAI, Oracle және Softbank сияқты алыптармен серіктестікте құрылған компания 500 млрд доллар көлемінде инвестиция алады деп мәлімдеді.

Жоба дата-орталықтарын салуды, 100 мың жұмыс орнын құруды және бүкіл ел бойынша АІ-инфрақұрылымды дамытуды қамтиды. Stargate қазірдің өзінде жасанды интеллект тарихындағы ең ірі жоба деп аталады.

Қытай бұл сын-қатерге жылдам жауап қайтарып, бюджеті 1 триллион юань (шамамен 138 миллиард доллар) болатын өзінің «AI индустриясын дамыту жөніндегі іс-қимыл жоспарын» жариялады. Қытайлық бастаманы мемлекет толығымен қаржыландырады және Baidu, ByteDance және Alibaba сияқты жергілікті технологиялық көшбасшыларды қолдауға бағытталған.

Осылайша, АҚШ пен Қытай көшбасшылық пен инновацияға баса назар аудара отырып, AI жарысындағы жаңа дәуірдің есігін ашты.

Star Gate (АҚШ) және DeepSeek R1 (深度求索 ҚХР) компанияларының технологиялық серпілістері тағы да AI саласындағы көшбасшылық үшін жаһандық жарыс қарқындылықтың жаңа деңгейіне көтерілетінін көрсетті. Және бұл, жұрттың бәрінің бойы үренген жай ғана технологиялық хайп емес, барлығы 3D фильмдер мен метавселдерге инвестиция сала бастаған кезде, технологиялық тәуелсіздік пен ұлттық қауіпсіздік үшін күрестің бір бөлігі болып табылады.

Әлем экономикалық, әскери және геосаяси жарықшалармен бөлектенуде, бірақ бұл қытайлық DeepSeek осы саладағы санкциялар мен алдыңғы қатарлы чиптерге қолжетімділікті АҚШ тобықтан қағып шектеуіне қарамастан, озық AI модельдерін шетқақпай мемлекеттер саналатын Иранға, Ресейге т.б. елдерге тартуына еш кедергі келтірмеді.

Қытайлық компания бейнелерді тануға және жасауға арналған Janus-Pro-7B нейрожелісін шығарды. Өзінің тиімділігі бойынша нейрожелі OpenAI және Stable Diffusion компаниясының DALL-E 3-тен озып тұр. Janus-Pro-7B шығуы өз АІ үлгілерімен жұмыс жасайтын батыстық технологиялық компаниялардың баға белгілеулерін құлатып жіберді.

Қытайлық DeepSeek стартапының АІ-моделін кенеттен шығаруы америкалық темір болат нарықты құлатты. Құлдырау көшбасшылары AI оқыту үшін графикалық процессорлар шығаратын: Nvidia, Broadcom, AMD және Intel компаниялар болды. Сондай-ақ Google-дың бас компаниясы Alphabet айтарлықтай нарықтық қуатынан айырылып қалды.

2025 жылдың 20 қаңтарында қытайлық DeepSeek-AI компаниясы DeepSeek-R1 тілдік моделін ұсынды. Бұл модельдің бірегейлігі - ол OpenAI және Anthropic сияқты сала көшбасшыларының шешімдерімен салыстырғанда озық және арзан чиптерді пайдаланды. Бұл АІ оқыту үшін қымбат тұратын жоғары технологиялық чиптерді қолдану қажеттігіне күмән келтіре түсті.

Осы орайда Орталық Азиядағы орыс тілді АІ сарапшылар не дейді?

ТМД-лық АІ мамандарының айтуынша, DeepSeek-R1 математикалық есептерді шешуде, код жазуда, орыс тіліндегі мәтінді өңдеуде және ақпарат іздеуде сынақтан өтті. Барлық параметрлер бойынша модель OpenAI шешімдерімен салыстыруға тұрарлық болып шықты, ал кейбір жағдайларда тіпті олардан асып та түсті. Мысалы, математикалық қабілеттерді тексеру ретінде нейрожеліден күрделі есептерді шешуді сұраған шақта DeepSeek те, OpenAI o1 те тапсырманы дұрыс орындады. Бірақ қытайлық нейрон желісі шешуге екі минут, ал американдық жүйе - сегіз минуттан астам уақыт жұмсаған екен.

АҚШ-қа тәуелсіз ағылшын тілді ортаның пікірі қандай?

DeepSeek компаниясының зерттеулері оның бәсекеге қабілеттілігін растады. AIME 2024 және математикамен байланысты MATH-500 бенчмарктарында қытайлық нейрон желісінің нәтижелері таң қалдырады:

AIME 2024: DeepSeek-R1 — 79,8%, OpenAI o1 — 79,2%.
MATH-500: DeepSeek-R1 — 97,3%, OpenAI o1 — 96,4%

Бағдарламалау және алгоритмдерді түсіну тесттерінде:
Codeforces: DeepSeek-R1 — 96,3%, OpenAI o1 — 96,6%
SWE-bench Verified: DeepSeek-R1 — 49,2%, OpenAI o1 — 48,9%

Бенчмаркаларда жалпы білім мен тілдік қабілеттерге:
GPQA Diamond: DeepSeek-R1 — 71,5%, OpenAI o1 — 75,7%
MMLU: DeepSeek-R1 — 90,8%, OpenAI o1 — 91,8%

Бұл нәтижелер DeepSeek-R1 іс жүзінде OpenAI шешімдерінен кем түспейтінін, ал кейбір параметрлер бойынша тіпті олардан асып түсетінін көрсетеді.

Жаңа нейронды желінің функциясы

DeepSeek-R1 интерфейсі ChatGPT интерфейсіне ұқсас, бірақ бірнеше бірегей функцияларды ұсынады.

Мәтінмен, файлдармен және суреттермен жұмыс істеу. DeepSeek-R1 пайдаланушылардың сұрауларын өңдеуге, құжаттарды (соның ішінде PDF) және мәтінді суреттерді қотаруға мүмкіндік береді. Жүктелген материалдардың негізінде нейрожелі жауап беріп, ұсыныстар бере алады.
Талқылау режімі (DeepThink R1). Бұл режим OpenAI o1 reasoning моделінің аналогы болып табылады. Нейрожелі алдымен сұрау салуды талдайды, шешімнің түрлі тәсілдерін бағалайды және тек содан кейін ғана жауап береді.
Ақпаратты іздеу (Search). DeepSeek-R1 интернетте іздеуді жүзеге асыра алады және жауап жасау үшін табылған деректерді пайдалана алады. Тестілеу бұл функцияның жұмыс сапасы OpenAI шешімдеріне сәйкес келетінін көрсетті.

Құрама сценарийлер

Үлгі функционалды біріктіруге мүмкіндік береді: мысалы, құжатты жүктеу, интернеттен қосымша деректерді іздеу және жауап пысықтау үшін талқылау режимін пайдалану.

Өз кезегінде, АҚШ жаңа технологияға StarGate-тің бір ғана жобасына салынған ең үлкен инвестиция $500 млрд туралы жариялады. AI енді «жай технология» емес. Бұл жаһандық экономика мен қауіпсіздіктегі күш теңгерімін өзгертуге қабілетті құрал болып табылады. Ол әскери іске деген көзқарасты түбегейлі өзгертуге қабілетті. АІ негізіндегі жүйелер дрондарды басқару, барлау деректерін талдау, жанжалдарды болжамды модельдеу және киберқорғаныс үшін пайдаланылады. Генеративті AI саласының негізін салушы OpenAI компаниясыAnduril Industries компаниясының ӘӨК жаңа буынының өкілі болып саналатын Anduril Industries-пен АҚШ ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін миссияларда AI бірлесіп әзірлеу және «жауапкершілікпен енгізу» туралы келісім жасасты. Бұл ретте әскери міндеттер open-source СІ-модельдер базасында да шешілетін болады: Llama 3 базасында құрылған Defense Llama барлау деректерін өңдеумен және жауынгерлік операцияларды жоспарлаумен айналысады.

Бұдан басқа, АІ ақпараттық ықпал ету құралына айналады. Деректердi талдау алгоритмдерi мен генеративтiк модельдер адамдардың мiнез-құлқына әсер ете отырып, қоғамдық пiкiрдi манипуляциялай отырып және геосаяси артықшылықтар жасай отырып, нүктелiк ақпараттық науқандарды қалыптастыруға мүмкiндiк бередi. Автоматтандырудың және аса жылдам талдаудың теңдессіз әлеуетіне ие бола отырып, AI нағыз «болашақтың қаруына» айналады.

Қазақстан үшін АІ дамыту мәселесі - бұл ТМД мен ОА бойынша көшбасшылар арасында қалуға деген формальды ұмтылыс ғана емес. Бұл ұлттық егемендік деңгейіндегі сын-қатер. Қазірдің өзінде Қытайға сыртқы серіктестерді тартусыз технологияны дамыту үшін өз технологиялары мен құзыреттері жеткілікті.

Бұл ретте АІ ешқандай басқа технология сияқты масштаб әсерін талап етпейді. Осындай жағдайда даму үшін Қазақстан тартылу орталығын күшті жақтарын: қуатты ғылыми мектепті, инженерлік-техникалық мамандықтардағы білімнің жоғары деңгейін, сондай-ақ озық технологияларды әзірлеудегі КСРО-дан мұраға қалған бай тарихты пайдалана отырып, өз жағына қарай жылжыту үшін өзіне қолжетімді барлық мүмкіндіктерді барынша пайдалануы тиіс.

Қазақстан дипломатиялық, коммерциялық және сауда арналары бойынша AI базасында модельдер мен өнімдерді бірлесіп әзірлеу, есептеу қуаттарын дамыту және деректер алмасу, кадрлар мен білім беру жүйесін дамыту және ең бастысы өзін-өзі реттейтін ұйымдар мен жалпы реттеу жүйесін құру ынтымақтастығын дамытудың бес векторы бойынша жүйелі жұмысты бастауы тиіс екені анық.

АҚШ пен ҚХР басымызға шығармай екі ортадан жол тауып, өзіміздің тәуелсіздігімізді «орта держава» ретінде сақтап қала білуге тиіспіз.

Біз бір кездері құдайдай табынған Ресей, өз кезегінде, бұл жарыста әлі артта қалып отыр. «Яндекс» пен Сбердің «СберПлатформа» сияқты жобаларына және Yandex.Cloud экожүйесінде нейротораптар әзірлеуге қарамастан, олар әлемдік аналогтардан едәуір төмен. Ресейде жүздеген миллиард доллар инвестициямен ауқымды ұлттық бастамалар жоқ, бұл елдің осы негізгі технологиялық саладағы бәсекеге қабілеттілігінің болашағына күмән келтіреді.

Біз Ресейден ірге ажыратып, екі әлемдік қағанаттың АІ жетістігін тел емуге қол жеткізуіміз керек.

Бұл Қазақстан үшін неге маңызды?

Егер Қазақстан өз АІ-инфрақұрылымын белсенді дамытуды бастамаса, оның салдары микроэлектроникадағы жағдайға ұқсас болуы мүмкін. Осы саладағы құрамдас базаның импортына тәуелділік елді сыртқы жеткізушілердің алдында осал етеді. АІ саласында мұндай тәсіл одан да терең проблемаларға әкеледі.

Бізді қандай сын-қатерлер күтіп тұр?

1. Технологиялық тәуелділік. АІ-да ұлттық мұраттың болмауы шетелдік компаниялардың шешімдерін пайдалану қажеттілігіне алып келеді, бұл елдің тәуелсіздігін шектейді.
2. Экономикалық артта қалу. AI денсаулық сақтаудан бастап энергетикаға дейін көптеген салаларды дамытуға негіз болады. Инвестиция мен дамусыз Қазақстан әлемдік нарықтағы ОА көшбасшылық позициясын жоғалтып алу қаупі бар.
3. Ұлттық қауіпсіздікке қатер. АІ технологиялары азаматтық қана емес, әскери салаларда да пайдаланылады. Бұл бағыттағы артта қалушылық елдің қорғаныс қабілетіне қауіп төндіруі мүмкін. Және Ресей қашан шабуыл жасайды деген алаңдатушылықтан басы бүтін арылтады.
4. Кадрлардың жоғалуы. Ел ішінде перспективасыз АІ саласындағы жетекші мамандар шетелге кететін болады.

Не істеу керек?

Қазақстан ауқымды қаржыландырумен мемлекеттік бастамаларды құруды, AI саласында жұмыс істейтін ұлттық компанияларды құрып һәм оларды қолдауды, сондай-ақ мамандарды оқытуға және AI-стартаптарды дамытуға инвестициялауды қамтитын жасанды интеллектті дамытудың ұлттық бағдарламасын шұғыл әзірлеуі және іске асырылуы тиіс.

Егер осы қадамдарды қазір жасамасақ, Қазақстан ТМД мен ОА елдерін қуып жетуші ойыншы рөлінде болу қаупі бар, бұл сөзсіз технологиялық және экономикалық тәуелсіздігімізді басы бүтін жоғалтуға бастап алып келеді. Және қашанда Ресейдің ауызына жалтақтап қарап отыратын бейшара елге айналамыз.

Әбіл-Серік Әліакбар

Abai.kz