Құқықтық мәдениет дегеніміз – заттық мәдениет пен рухани мәдениеттің заңдық нормалармен сәйкес келуі, дәстүрлі әдеп-қағидалардың зайырлы мемлекет заңдарымен тығыз қабысуы, бір ізділігі.

Құқықтық мәдениеттің негізі, түп тамыры – ертеден бүгінге дейінгі адамзаттың мәдени тарихында жатыр. Оның жүлгесі алғашқы қауымдық қоғамда пайда болған. Орта ғасырда діни сипат алған. Таяу заманда заңдық негіздері пісып-жетіліп, осызаманға келгенде кемелденді. Бір жағынан жаһандық сипат алса, енді бір жағынан жергілікті сипат ұттық түс алды. Мұның өзі құқықтық мәдениетте адамзатқа ортақ құндылықтармен қатар, ұлттық өркениеттің салт-дәстүрлері де маңызды орын алатынын көрсетеді.

Қазіргі мәдениеттер қақтығысқан жаһандану дәуірінде құқықтық мәдениеттің дәстүрге, дінге зайырлы көзқарасы басты орынға шығып отыр. Өзге дінді ұстанушыларға кең пейілдік таныту, толерантты бағытты ұстану – құқықтық сауаттылықтың негізгі өлшемдерінің бірі болып өзекті басымдыққа ие болып отыр.

Біздің Қазақстанымыздың көп ұлтты мемлекет екені белгілі. Өткен ғасырда Сталиндік қуғын-сүргіннің, дүниежүзілік соғыстың, тың игеру науқанының әсерінен қазақ жері үлкен кеңестік семияға айналды. Әр түрлі ұлт өкілдері, жүйеден ұқсамаған мәдениет бағыттары қазақ жерінде тоғысты. Қазақтың дала өркениеті де өзгеріске ұшырап, сол негізінде, қала өркениеті қалыптасты.

Қазақстанда бұрын ислам діні басым болса, соңғы ғасырлардағы орыс ұлты өкілдерінің көптеп қоныс аударуына байланысты қазақ елінің діндік бір тұтастығы, діни сипаты өзгерді. Мұсылмандық, христандық сипат алды. Тәуелсіздік кезеңде басқа да діни ағымдар, діни көзқарастар пайда болды.

Десе де қазіргі сандық технология заманында, дәстүрлі танымдық жүйені пайдасыз ақпарат ағыны басқан кезеңде «орнықтылық отаны» аталған Қазақ елінің әлем көз тіккен құқықтық мәдениет дәстүрін жалғастыру, жаңа буын санасына сіңіру өте маңызды. Президент Тоқаев те бұл мәселеге үнемі көңіл бөліп келеді. Жақында Бурабайда өткен Ұлттық құрылтайда Қазақстанның құқықтық мәдениетінің негіздері мен болашақ беталысына жан-жақтылы тоқталды. Еліміздің құқықтық мәдениетінің мазмұні «діни төзімділіктен – таза Қазақстан идеасына« дейін кеңейгенін атап өтті.

Біз құқықтық мәдениетті тіпті де кемелдендіру тақырыбында сарапшының да пікірін білген едік:

Құқықтық мәдениет және білім - азаматтардың жауапкершілігі!

Сурет: Спикердің жеке альбомынан алынды.

Айгерим Ерлешқызы, заңгер, «Әділет Лигасының« өкілі: 

– Мемлекет басшысы жақында сөйлеген сөзі заңнаманы, құқықтық мәдениетті және азаматтардың сауаттылық деңгейін дамытуға қатысты маңызды мәселелерді тағы да көтерді. Мемлекет прогрессивті өзгерістерге бет бұруда және бұл процестің негізгі аспектілері заңнама нормаларын жетілдіру және халық арасында құқықтық сана деңгейін арттыру болып қала береді.

Азаматтардың құқықтық мәдениеті — бұл заңдарды білу ғана емес, оларды қолдана білу, қоғам мен мемлекет алдындағы жауапкершілігін түсіну. Қазақстан білім беру жүйесін реформалау, заңнаманы жетілдіру және азаматтардың құқықтарын қорғаудың жаңа тетіктерін енгізу арқылы осы бағытта сенімді қадамдар жасауда.

Менің ойымша, заңгер ретінде халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру негізгі міндеттердің бірі болып табылады, онсыз құқықтық мемлекеттің толыққанды дамуы туралы айту мүмкін емес. Бұл әсіресе азаматтардың билік органдарымен өзара іс-қимылы, сот және сотқа дейінгі процестерде өз құқықтарын қорғау, сондай-ақ әртүрлі шарттар мен мәмілелер жасасу мәселелерінде өзекті.

Президент заңнаманы дамытудың маңыздылығына назар аударды. Осы тұрғыда Қазақстан соңғы жылдары азаматтар мен бизнестің мүдделерін қорғауға бағытталған заманауи құқықтық нормаларды белсенді түрде енгізіп жатқанын атап өткен жөн. Мысалы, қылмыстық құқық саласында жазаларды ізгілендіруге бағытталған өзгерістер орын алуда, ал әкімшілік заңнамада кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау күшейтілуде.

Алайда, құқықтық сауаттылықтың тиісті деңгейі болмаса, көптеген азаматтар өз құқықтарын толық пайдалана алмайды. Мен күнделікті өмірде құжаттарға олардың заңды салдарын толық білмей қол қоятын немесе олардың құқықтары бұзылған жағдайда қалай дұрыс әрекет ету керектігін білмейтін адамдардың жағдайлармен жиі кездесемін.

Сапалы білімсіз құқықтық мәдениетті дамыту мүмкін емес. Қазақстанда бұл бағытта қадамдар жасалуда, бірақ құқықтық білім тек заң факультеттерінің студенттеріне ғана емес, сонымен қатар азаматтарда ерте жастан қалыптасуы маңызды.

Мектеп бағдарламасына құқық негіздерін енгізу, білім беру іс — шараларын өткізу, заңгерлік кеңестерге қол жеткізу және құқықтық ақпаратты цифрландыру-мұның бәрі әр адам өз құқықтарын біліп қана қоймай, оларды қорғауды білетін қоғамның қалыптасуына ықпал етеді.

Заңнаманы жетілдіру, құқықтық мәдениетті арттыру және құқықтық білімнің қолжетімділігі — бұл құқықтық мемлекеттің болашағын айқындайтын ажырамас байланысты процестер. Қазақстан дұрыс бағытта жүріп жатыр, бірақ бұл реформалардың жетістігі мемлекеттік органдардың жұмысына ғана емес, сонымен қатар азаматтардың елдің құқықтық өміріне белсенді қатысуына да байланысты.

Заңгер ретінде Мен әрқашан өз клиенттерім мен әріптестерімді Заңды біліп қана қоймай, оның күші, жауапкершілігі және әрбір азаматқа беретін мүмкіндіктері туралы білуге шақырамын. Құқық — бұл қолдануға болатын құрал.

Abai.kz