قۇقىقتىق مادەنيەت دەگەنىمىز – زاتتىق مادەنيەت پەن رۋحاني مادەنيەتتىڭ زاڭدىق نورمالارمەن سايكەس كەلۋى، ءداستۇرلى ادەپ-قاعيدالاردىڭ زايىرلى مەملەكەت زاڭدارىمەن تىعىز قابىسۋى، ءبىر ىزدىلىگى.

قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ نەگىزى، ءتۇپ تامىرى – ەرتەدەن بۇگىنگە دەيىنگى ادامزاتتىڭ مادەني تاريحىندا جاتىر. ونىڭ جۇلگەسى العاشقى قاۋىمدىق قوعامدا پايدا بولعان. ورتا عاسىردا ءدىني سيپات العان. تاياۋ زاماندا زاڭدىق نەگىزدەرى ءپىسىپ-جەتىلىپ، وسىزامانعا كەلگەندە كەمەلدەندى. ءبىر جاعىنان جاھاندىق سيپات السا، ەندى ءبىر جاعىنان جەرگىلىكتى سيپات ۇتتىق ءتۇس الدى. مۇنىڭ ءوزى قۇقىقتىق مادەنيەتتە ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتارمەن قاتار، ۇلتتىق وركەنيەتتىڭ سالت-داستۇرلەرى دە ماڭىزدى ورىن الاتىنىن كورسەتەدى.

قازىرگى مادەنيەتتەر قاقتىعىسقان جاھاندانۋ داۋىرىندە قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ داستۇرگە، دىنگە زايىرلى كوزقاراسى باستى ورىنعا شىعىپ وتىر. وزگە ءدىندى ۇستانۋشىلارعا كەڭ پەيىلدىك تانىتۋ، تولەرانتتى باعىتتى ۇستانۋ – قۇقىقتىق ساۋاتتىلىقتىڭ نەگىزگى ولشەمدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وزەكتى باسىمدىققا يە بولىپ وتىر.

ءبىزدىڭ قازاقستانىمىزدىڭ كوپ ۇلتتى مەملەكەت ەكەنى بەلگىلى. وتكەن عاسىردا ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىننىڭ، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ، تىڭ يگەرۋ ناۋقانىنىڭ اسەرىنەن قازاق جەرى ۇلكەن كەڭەستىك سەمياعا اينالدى. ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى، جۇيەدەن ۇقساماعان مادەنيەت باعىتتارى قازاق جەرىندە توعىستى. قازاقتىڭ دالا وركەنيەتى دە وزگەرىسكە ۇشىراپ، سول نەگىزىندە، قالا وركەنيەتى قالىپتاستى.

قازاقستاندا بۇرىن يسلام ءدىنى باسىم بولسا، سوڭعى عاسىرلارداعى ورىس ۇلتى وكىلدەرىنىڭ كوپتەپ قونىس اۋدارۋىنا بايلانىستى قازاق ەلىنىڭ دىندىك ءبىر تۇتاستىعى، ءدىني سيپاتى وزگەردى. مۇسىلماندىق، حريستاندىق سيپات الدى. تاۋەلسىزدىك كەزەڭدە باسقا دا ءدىني اعىمدار، ءدىني كوزقاراستار پايدا بولدى.

دەسە دە قازىرگى ساندىق تەحنولوگيا زامانىندا، ءداستۇرلى تانىمدىق جۇيەنى پايداسىز اقپارات اعىنى باسقان كەزەڭدە «ورنىقتىلىق وتانى» اتالعان قازاق ەلىنىڭ الەم كوز تىككەن قۇقىقتىق مادەنيەت ءداستۇرىن جالعاستىرۋ، جاڭا بۋىن ساناسىنا ءسىڭىرۋ وتە ماڭىزدى. پرەزيدەنت توقاەۆ تە بۇل ماسەلەگە ۇنەمى كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. جاقىندا بۋرابايدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ نەگىزدەرى مەن بولاشاق بەتالىسىنا جان-جاقتىلى توقتالدى. ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ ءمازمۇنى «ءدىني توزىمدىلىكتەن – تازا قازاقستان يدەاسىنا« دەيىن كەڭەيگەنىن اتاپ ءوتتى.

ءبىز قۇقىقتىق مادەنيەتتى ءتىپتى دە كەمەلدەندىرۋ تاقىرىبىندا ساراپشىنىڭ دا پىكىرىن بىلگەن ەدىك:

قۇقىقتىق مادەنيەت جانە ءبىلىم - ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى!

سۋرەت: سپيكەردىڭ جەكە البومىنان الىندى.

ايگەريم ەرلەشقىزى، زاڭگەر، «ادىلەت ليگاسىنىڭ« وكىلى: 

– مەملەكەت باسشىسى جاقىندا سويلەگەن ءسوزى زاڭنامانى، قۇقىقتىق مادەنيەتتى جانە ازاماتتاردىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن دامىتۋعا قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەلەردى تاعى دا كوتەردى. مەملەكەت پروگرەسسيۆتى وزگەرىستەرگە بەت بۇرۋدا جانە بۇل پروتسەستىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرى زاڭناما نورمالارىن جەتىلدىرۋ جانە حالىق اراسىندا قۇقىقتىق سانا دەڭگەيىن ارتتىرۋ بولىپ قالا بەرەدى.

ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى — بۇل زاڭداردى ءبىلۋ عانا ەمەس، ولاردى قولدانا ءبىلۋ، قوعام مەن مەملەكەت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن ءتۇسىنۋ. قازاقستان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ، زاڭنامانى جەتىلدىرۋ جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن ەنگىزۋ ارقىلى وسى باعىتتا سەنىمدى قادامدار جاساۋدا.

مەنىڭ ويىمشا، زاڭگەر رەتىندە حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، ونسىز قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ تولىققاندى دامۋى تۋرالى ايتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل اسىرەسە ازاماتتاردىڭ بيلىك ورگاندارىمەن ءوزارا ءىس-قيمىلى، سوت جانە سوتقا دەيىنگى پروتسەستەردە ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ، سونداي-اق ءارتۇرلى شارتتار مەن مامىلەلەر جاساسۋ ماسەلەلەرىندە وزەكتى.

پرەزيدەنت زاڭنامانى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋداردى. وسى تۇرعىدا قازاقستان سوڭعى جىلدارى ازاماتتار مەن بيزنەستىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋعا باعىتتالعان زاماناۋي قۇقىقتىق نورمالاردى بەلسەندى تۇردە ەنگىزىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن ءجون. مىسالى، قىلمىستىق قۇقىق سالاسىندا جازالاردى ىزگىلەندىرۋگە باعىتتالعان وزگەرىستەر ورىن الۋدا، ال اكىمشىلىك زاڭنامادا كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كۇشەيتىلۋدە.

الايدا، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىقتىڭ ءتيىستى دەڭگەيى بولماسا، كوپتەگەن ازاماتتار ءوز قۇقىقتارىن تولىق پايدالانا المايدى. مەن كۇندەلىكتى ومىردە قۇجاتتارعا ولاردىڭ زاڭدى سالدارىن تولىق بىلمەي قول قوياتىن نەمەسە ولاردىڭ قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايدا قالاي دۇرىس ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگىن بىلمەيتىن ادامداردىڭ جاعدايلارمەن ءجيى كەزدەسەمىن.

ساپالى ءبىلىمسىز قۇقىقتىق مادەنيەتتى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقستاندا بۇل باعىتتا قادامدار جاسالۋدا، بىراق قۇقىقتىق ءبىلىم تەك زاڭ فاكۋلتەتتەرىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ازاماتتاردا ەرتە جاستان قالىپتاسۋى ماڭىزدى.

مەكتەپ باعدارلاماسىنا قۇقىق نەگىزدەرىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋ ءىس — شارالارىن وتكىزۋ، زاڭگەرلىك كەڭەستەرگە قول جەتكىزۋ جانە قۇقىقتىق اقپاراتتى تسيفرلاندىرۋ-مۇنىڭ ءبارى ءار ادام ءوز قۇقىقتارىن ءبىلىپ قانا قويماي، ولاردى قورعاۋدى بىلەتىن قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.

زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋ جانە قۇقىقتىق ءبىلىمنىڭ قولجەتىمدىلىگى — بۇل قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن اجىراماس بايلانىستى پروتسەستەر. قازاقستان دۇرىس باعىتتا ءجۇرىپ جاتىر، بىراق بۇل رەفورمالاردىڭ جەتىستىگى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىنا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ازاماتتاردىڭ ەلدىڭ قۇقىقتىق ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋىنا دا بايلانىستى.

زاڭگەر رەتىندە مەن ارقاشان ءوز كليەنتتەرىم مەن ارىپتەستەرىمدى زاڭدى ءبىلىپ قانا قويماي، ونىڭ كۇشى، جاۋاپكەرشىلىگى جانە ءاربىر ازاماتقا بەرەتىن مۇمكىندىكتەرى تۋرالى بىلۋگە شاقىرامىن. قۇقىق — بۇل قولدانۋعا بولاتىن قۇرال.

Abai.kz