Бүкіл еліміз ІІ Дүниежүзілік соғыстың Шығыс майданындағы жеңіске жеткен күнінің 80 жылдығын кеңінен атап өтуге осы бастан кірісіп кетті. Бұл үрдістен Абай облысыда тысқары қалған жоқ. 

Облыстың Алтай өлкесіне таяу тұстағы Бородулиха ауданына қарайтын Зубаиыр ауылының тұрғындары 1939-1945 жылдары етегімен от кешкен батыр аталарының есімдері ескерусіз қалмас үшін 80 жылдық тарихы бар адамзат басына түскен зұлмат күндердердегі хабар-ошарсыз кеткен жерлестерінің тағдырына қатысты «әскери-патироттық іздеу» жұмыстарын қолға алды.

Сурет: Автордың жеке альбомынан алынды.

Ең бастысы Зубаир ауылынан Ұлы Отан соғысына аттанып, туған жерге оралмай қалған жүзден аса боздақтың аты-жөндері ойып жазылған ескерткіш қаншама ел-жұрт ерліктеріне бас иіп,  тағызым ететін киелі орынға айналды. Осы ауылдың тумасы өлкетанушы тарихшы ұстаз Баймұхамет Айтуғанов ұзақ жылдан бері өз әкесінің кезінде хабар-ошарсыз кетті деп саналған аға-інілері Оразғали, Ғалиакбар, Қабнұр (ағасы Бостанның ұлы) Сүйіндіковтің ерлікпен қаза тапқаны жөніндегі дерекке қол жеткізе алды. Бұл арада атап айтатын бір дүние кезінде Ахметқали Сүйіндіков 1950-ші жылдардан бастап ағасына іздеу салып, КСРО кезінде Подольск Орталық әскери архивінен екі мәрте тек хабар-ошарсыз кетті деген жауап алып, көңілі құлазып, ағасының қабірін таба алмағаны үшін өкінішпен өмірден озды. Бірақ әкесінің көңіліндегі арзулы да, асыл арманын орындау үшін артында қалған ұлы Баймұхамет 2020 жылдан бастап қаһарман атасының өмір дерегіне қолжеткізу үшін РФ әскери архивтері мен түрлі мекемелеріне сұрау салды. Атамыз қазақ «Іздеген жетер мұратқа» дегендейін биыл, яғни, Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында Оразғали Сүйіндіковтің кеңес-неміс соғысындағы қай майданда шайқасып, қай жерде ерлікпен қаза тапқаны жөніндегі нақты дәйекті дерекке қол жеткізе алды. Осылайша, Баймұхамет ағамыздың 5 жыл бойғы тынымсыз да, қажырлы ізденісі өз жемісін берді десекте болады. Енді осы 5 жыл бойғы тынымсыз да, қажырлы ізденістің қалай болғаны жөнінде ағамыздың сөзіне кезек берейік:

Сурет: Автордың жеке альбомынан алынды.

- Ең бірінші атамның дерегін білуді Бородулиха ауданының қорғаныс істері жөніндегі бөлімінің басшысы Жеңіс Әсетқазыұлына жолықтым. Істің мәнісін білетін Жеңіс інім бірден мені жылы қабылдап, дереу Абай облыстық  қорғаныс істері жөніндегі бөліміне қоңырау шалды. Ол жақтығылар бізге құжатымызды өздеріне жіберуді сұрады. Құжатты бізден алғаннан кейін облыстағылар оны РФ Подольск Орталық әскери архивіне жолдады. Бұларада менің ізденісімнің Алла сәтін салуына 1941-1945 жж. кеңес әскерлерінің аты-жөндерінің компьютерілік дерек қорда бірізге түсуі сеп болды. Және менен Ресей жағы туыстығымды дәлелдеуді талап етті. Мен өзтарапынан олар сұраған құжаттардың бәрін жібердім. Нәтижесінде, кезінде өз әкем талай жыл іздеп таба алмаған құжатқа бір жылдың ішінде қол жеткіздім. Ендігі мақсатым атамның басына барып, туған жерінің топырағын салып қайту.

Иә, көзімізге ағамыздың ыждаһаттықпен жинаған Сүйіндіковтер әулетінің латын жазуымен жазылған 1937 жылғы құжаты оттай басылды. Ұлы Отан соғысына бір шаңырақтан аттанған үш азаматтың  хабар-ошарсыз кетуі артында қалған ұрпақтары үшін өте ауыр. Енді міне сол арыстардың бірінің қаза тауып, жерленген жерінің табылуы дәтке медет.  Сонымен біз барған шақта Баймұхамет аға өзіне келген мына деректі бізге ұсынды:

Сурет: Автордың жеке альбомынан алынды.

«Ресей Федерациясы Қорғаныс министрлігінің орталық мұрағаты» федералдық мемлекеттік қазыналық мекемесі

Мұрағаттық анықтама

Қызыл әскер Суендуков Оразғали, 1909 жылы туған, туған жері көрсетілмеген, 1944 жылғы үй мекен-жайы: Семей облысы, Белағаш ауданы, Өрнек колхозы, 1 атқыштар ротасының 951 атқыштар полкінің 265 атқыштар дивизиясының пулеметшісі (әскери атағы, мекен-жайы, лауазымы, әскери бөлімі құжатта осылай), 951 атқыштар полкінің 26.06.1944 жылғы № 013/н бұйрығымен «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған.

Марапаттау туралы басқа мәліметтер жоқ.

Негіздеме: МҰ ОА, марапатталғандарды есепке алу картотекасы.

Үзінді құжат мәтінін сақтай отырып берілді.

Сақтау (мұрағаттық) бөлімі бастығының орынбасары.

А.Черкашин

Жақында Баймұхамет ағамыз тағы бір қуанышты хабарға жолықты. Атап айтар болсақ, ШҚО Өскемен қаласындағы Ресейдің Бас консулы Алан Александрович Хетагуровтан шақырту алды. Шақыртуға себеп болған жайт кезінде иесіне табыс етілмеген «За отвагу» медалінің куәлігін артында қалған ұрпақтарына табыс ету. Ағамыздың жолы Өскеменге түсіп, атамыз кеудесіне таға алмай кеткен  медалінің куәлігін өз қолымен көзіндей көріп алып қайтты.

Сурет: Автордың жеке альбомынан алынды.

Куәлікті алғаннан соң, ағамызды тағы бір қуанышты хабар күтіп алды. Қанды қырғыннан қайтпай қалған боздақтың жатқан жерін тауып, оның  фотосын түсіруге аталған ауданда тарих пәнінің ұстазы, Новопокровка орта мектебінің директоры Арман Мұқанов жетекшілік ететін «Ерлік- Даңқ» іздеу-зерттеу тобы да көмектесті. Мән-жайдың басын ашып Арман Мұқанов 20 жылдан астам уақыт бойы Бородулиха (бұрынғы Белағаш) ауданынан майданға аттанып қайтпай қалған жауынгерлерді іздеп табуымен айналысып келеді. Ағамыз Арман бауырына атасының жатқан жерін тапқанын қуана хабарлаған шақта, ол қай жерде жерленгенінің координатын беруді сұрапты. Арман, ағамыздан алған деректі өзінің ресейлік әріптесі Лодейпольский ауданындағы «Переправа» іздеу тобының жетекшісі Владимир Юрьевич Соколовқа жолдап, нәтижесінде Оразғали Сүйіндіков жерленген бауырластар зиратының фотосуреті қолымызға тиіп отырған жайы бар.

Кезінде бір Одақтың құрамында болған елдер арасындағы бауырластық қарым-қатынастың әлі сызат түспей сақталынып отырғанын осы бір ағамыз бастан өткерген оқиғадан-ақ аңғаруға болады десек, әсте ақиқаттың аулынан алшақ кетпейміз. Республикамызда ғана емес, Абай облысы бойынша Ұлы Отан соғысының 80 жылдығын лайықты қарсы алуда істелініп және қолға алынып жатқан іс-шаралар өз жалғастығын табуда. Біз соның бір айшықты мезетін қалам ұшына іліктірдік.

Гүлбике Сүйіндікова

Abai.kz