بۇكىل ەلىمىز ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ شىعىس مايدانىنداعى جەڭىسكە جەتكەن كۇنىنىڭ 80 جىلدىعىن كەڭىنەن اتاپ وتۋگە وسى باستان كىرىسىپ كەتتى. بۇل ۇردىستەن اباي وبلىسىدا تىسقارى قالعان جوق. 

وبلىستىڭ التاي ولكەسىنە تاياۋ تۇستاعى بورودۋليحا اۋدانىنا قارايتىن زۋبايىر اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى 1939-1945 جىلدارى ەتەگىمەن وت كەشكەن باتىر اتالارىنىڭ ەسىمدەرى ەسكەرۋسىز قالماس ءۇشىن 80 جىلدىق تاريحى بار ادامزات باسىنا تۇسكەن زۇلمات كۇندەردەردەگى حابار-وشارسىز كەتكەن جەرلەستەرىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى «اسكەري-پاتيروتتىق ىزدەۋ» جۇمىستارىن قولعا الدى.

سۋرەت: اۆتوردىڭ جەكە البومىنان الىندى.

ەڭ باستىسى زۋباير اۋىلىنان ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانىپ، تۋعان جەرگە ورالماي قالعان جۇزدەن اسا بوزداقتىڭ اتى-جوندەرى ويىپ جازىلعان ەسكەرتكىش قانشاما ەل-جۇرت ەرلىكتەرىنە باس ءيىپ،  تاعىزىم ەتەتىن كيەلى ورىنعا اينالدى. وسى اۋىلدىڭ تۋماسى ولكەتانۋشى تاريحشى ۇستاز بايمۇحامەت ايتۋعانوۆ ۇزاق جىلدان بەرى ءوز اكەسىنىڭ كەزىندە حابار-وشارسىز كەتتى دەپ سانالعان اعا-ىنىلەرى ورازعالي، عالياكبار، قابنۇر (اعاسى بوستاننىڭ ۇلى) سۇيىندىكوۆتىڭ ەرلىكپەن قازا تاپقانى جونىندەگى دەرەككە قول جەتكىزە الدى. بۇل ارادا اتاپ ايتاتىن ءبىر دۇنيە كەزىندە احمەتقالي سۇيىندىكوۆ 1950-ءشى جىلداردان باستاپ اعاسىنا ىزدەۋ سالىپ، كسرو كەزىندە پودولسك ورتالىق اسكەري ارحيۆىنەن ەكى مارتە تەك حابار-وشارسىز كەتتى دەگەن جاۋاپ الىپ، كوڭىلى قۇلازىپ، اعاسىنىڭ قابىرىن تابا الماعانى ءۇشىن وكىنىشپەن ومىردەن وزدى. بىراق اكەسىنىڭ كوڭىلىندەگى ارزۋلى دا، اسىل ارمانىن ورىنداۋ ءۇشىن ارتىندا قالعان ۇلى بايمۇحامەت 2020 جىلدان باستاپ قاھارمان اتاسىنىڭ ءومىر دەرەگىنە قولجەتكىزۋ ءۇشىن رف اسكەري ارحيۆتەرى مەن ءتۇرلى مەكەمەلەرىنە سۇراۋ سالدى. اتامىز قازاق «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا» دەگەندەيىن بيىل، ياعني، ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعى قارساڭىندا ورازعالي سۇيىندىكوۆتىڭ كەڭەس-نەمىس سوعىسىنداعى قاي مايداندا شايقاسىپ، قاي جەردە ەرلىكپەن قازا تاپقانى جونىندەگى ناقتى دايەكتى دەرەككە قول جەتكىزە الدى. وسىلايشا، بايمۇحامەت اعامىزدىڭ 5 جىل بويعى تىنىمسىز دا، قاجىرلى ىزدەنىسى ءوز جەمىسىن بەردى دەسەكتە بولادى. ەندى وسى 5 جىل بويعى تىنىمسىز دا، قاجىرلى ىزدەنىستىڭ قالاي بولعانى جونىندە اعامىزدىڭ سوزىنە كەزەك بەرەيىك:

سۋرەت: اۆتوردىڭ جەكە البومىنان الىندى.

- ەڭ ءبىرىنشى اتامنىڭ دەرەگىن ءبىلۋدى بورودۋليحا اۋدانىنىڭ قورعانىس ىستەرى جونىندەگى ءبولىمىنىڭ باسشىسى جەڭىس اسەتقازىۇلىنا جولىقتىم. ءىستىڭ ءمانىسىن بىلەتىن جەڭىس ءىنىم بىردەن مەنى جىلى قابىلداپ، دەرەۋ اباي وبلىستىق  قورعانىس ىستەرى جونىندەگى بولىمىنە قوڭىراۋ شالدى. ول جاقتىعىلار بىزگە قۇجاتىمىزدى وزدەرىنە جىبەرۋدى سۇرادى. قۇجاتتى بىزدەن العاننان كەيىن وبلىستاعىلار ونى رف پودولسك ورتالىق اسكەري ارحيۆىنە جولدادى. بۇلارادا مەنىڭ ىزدەنىسىمنىڭ اللا ءساتىن سالۋىنا 1941-1945 جج. كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ اتى-جوندەرىنىڭ كومپيۋتەرىلىك دەرەك قوردا بىرىزگە ءتۇسۋى سەپ بولدى. جانە مەنەن رەسەي جاعى تۋىستىعىمدى دالەلدەۋدى تالاپ ەتتى. مەن ءوزتاراپىنان ولار سۇراعان قۇجاتتاردىڭ ءبارىن جىبەردىم. ناتيجەسىندە، كەزىندە ءوز اكەم تالاي جىل ىزدەپ تابا الماعان قۇجاتقا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قول جەتكىزدىم. ەندىگى ماقساتىم اتامنىڭ باسىنا بارىپ، تۋعان جەرىنىڭ توپىراعىن سالىپ قايتۋ.

ءيا، كوزىمىزگە اعامىزدىڭ ىجداھاتتىقپەن جيناعان سۇيىندىكوۆتەر اۋلەتىنىڭ لاتىن جازۋىمەن جازىلعان 1937 جىلعى قۇجاتى وتتاي باسىلدى. ۇلى وتان سوعىسىنا ءبىر شاڭىراقتان اتتانعان ءۇش ازاماتتىڭ  حابار-وشارسىز كەتۋى ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى ءۇشىن وتە اۋىر. ەندى مىنە سول ارىستاردىڭ ءبىرىنىڭ قازا تاۋىپ، جەرلەنگەن جەرىنىڭ تابىلۋى داتكە مەدەت.  سونىمەن ءبىز بارعان شاقتا بايمۇحامەت اعا وزىنە كەلگەن مىنا دەرەكتى بىزگە ۇسىندى:

سۋرەت: اۆتوردىڭ جەكە البومىنان الىندى.

«رەسەي فەدەراتسياسى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق مۇراعاتى» فەدەرالدىق مەملەكەتتىك قازىنالىق مەكەمەسى

مۇراعاتتىق انىقتاما

قىزىل اسكەر سۋەندۋكوۆ ورازعالي، 1909 جىلى تۋعان، تۋعان جەرى كورسەتىلمەگەن، 1944 جىلعى ءۇي مەكەن-جايى: سەمەي وبلىسى، بەلاعاش اۋدانى، ورنەك كولحوزى، 1 اتقىشتار روتاسىنىڭ 951 اتقىشتار پولكىنىڭ 265 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ پۋلەمەتشىسى (اسكەري اتاعى، مەكەن-جايى، لاۋازىمى، اسكەري ءبولىمى قۇجاتتا وسىلاي), 951 اتقىشتار پولكىنىڭ 26.06.1944 جىلعى № 013/ن بۇيرىعىمەن «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالعان.

ماراپاتتاۋ تۋرالى باسقا مالىمەتتەر جوق.

نەگىزدەمە: مۇ وا، ماراپاتتالعانداردى ەسەپكە الۋ كارتوتەكاسى.

ءۇزىندى قۇجات ءماتىنىن ساقتاي وتىرىپ بەرىلدى.

ساقتاۋ (مۇراعاتتىق) ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى.

ا.چەركاشين

جاقىندا بايمۇحامەت اعامىز تاعى ءبىر قۋانىشتى حابارعا جولىقتى. اتاپ ايتار بولساق، شقو وسكەمەن قالاسىنداعى رەسەيدىڭ باس كونسۋلى الان الەكساندروۆيچ حەتاگۋروۆتان شاقىرتۋ الدى. شاقىرتۋعا سەبەپ بولعان جايت كەزىندە يەسىنە تابىس ەتىلمەگەن «زا وتۆاگۋ» مەدالىنىڭ كۋالىگىن ارتىندا قالعان ۇرپاقتارىنا تابىس ەتۋ. اعامىزدىڭ جولى وسكەمەنگە ءتۇسىپ، اتامىز كەۋدەسىنە تاعا الماي كەتكەن  مەدالىنىڭ كۋالىگىن ءوز قولىمەن كوزىندەي كورىپ الىپ قايتتى.

سۋرەت: اۆتوردىڭ جەكە البومىنان الىندى.

كۋالىكتى العاننان سوڭ، اعامىزدى تاعى ءبىر قۋانىشتى حابار كۇتىپ الدى. قاندى قىرعىننان قايتپاي قالعان بوزداقتىڭ جاتقان جەرىن تاۋىپ، ونىڭ  فوتوسىن تۇسىرۋگە اتالعان اۋداندا تاريح ءپانىنىڭ ۇستازى، نوۆوپوكروۆكا ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ارمان مۇقانوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن «ەرلىك- داڭق» ىزدەۋ-زەرتتەۋ توبى دا كومەكتەستى. ءمان-جايدىڭ باسىن اشىپ ارمان مۇقانوۆ 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى بورودۋليحا (بۇرىنعى بەلاعاش) اۋدانىنان مايدانعا اتتانىپ قايتپاي قالعان جاۋىنگەرلەردى ىزدەپ تابۋىمەن اينالىسىپ كەلەدى. اعامىز ارمان باۋىرىنا اتاسىنىڭ جاتقان جەرىن تاپقانىن قۋانا حابارلاعان شاقتا، ول قاي جەردە جەرلەنگەنىنىڭ كوورديناتىن بەرۋدى سۇراپتى. ارمان، اعامىزدان العان دەرەكتى ءوزىنىڭ رەسەيلىك ارىپتەسى لودەيپولسكي اۋدانىنداعى «پەرەپراۆا» ىزدەۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى ۆلاديمير يۋرەۆيچ سوكولوۆقا جولداپ، ناتيجەسىندە ورازعالي سۇيىندىكوۆ جەرلەنگەن باۋىرلاستار زيراتىنىڭ فوتوسۋرەتى قولىمىزعا ءتيىپ وتىرعان جايى بار.

كەزىندە ءبىر وداقتىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەر اراسىنداعى باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناستىڭ ءالى سىزات تۇسپەي ساقتالىنىپ وتىرعانىن وسى ءبىر اعامىز باستان وتكەرگەن وقيعادان-اق اڭعارۋعا بولادى دەسەك، استە اقيقاتتىڭ اۋلىنان الشاق كەتپەيمىز. رەسپۋبليكامىزدا عانا ەمەس، اباي وبلىسى بويىنشا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 80 جىلدىعىن لايىقتى قارسى الۋدا ىستەلىنىپ جانە قولعا الىنىپ جاتقان ءىس-شارالار ءوز جالعاستىعىن تابۋدا. ءبىز سونىڭ ءبىر ايشىقتى مەزەتىن قالام ۇشىنا ىلىكتىردىك.

گۇلبيكە سۇيىندىكوۆا

Abai.kz