Тарихтың қайталанатын әдеті бар, әсіресе өткеннің іздері сабақсыз қалған кезде. Ішкі қайшылықтар мен сыртқы саясаттағы қате есептер салдарынан күйреген, бір кездері құдіретті держава болған Кеңес Одағының тағдыры Ресейдің болашағының сценарийіне айналуы мүмкін және бұл қайталанудың белгілері барған сайын айқын бола бастады.

Ауғанстан мен Украина – бұл процессті тездеткіш күштер

1979 жылы КСРО Ауғанстанда әскери операциясын бастады. Ол кездегі Кремль басшылары жылдам жеңіске және жағдайды бақылауға сенімді болды. Алайда 10 жылға жуық созылған соғыс 12 мыңнан астам кеңес жауынгерінің өмірін қиды. Бұл жай ғана геосаяси авантюра емес, бұл терең моральдық және экономикалық жеңіліс болды.

Бүгінде Ресей Украинаға қарсы кең ауқымды соғыс жүргізуде. Қазірдің өзінде қаза тапқан және жараланғандар саны миллионнан асты. Бұл енді жергілікті қақтығыс емес, қоғам үшін ақтауы қиынға соғатын ұзаққа созылған, қажыған қырғын.

Санкциялар және оқшаулау

Ауғанстандағы интервенция үшін Кеңес Одағы халықаралық оқшаулануға ұшырады. АҚШ пен оның одақтастары экономикалық шектеулер енгізіп, 1980 жылы Мәскеуде өткен Олимпиадаға бойкот жариялады. Бірақ сол жылдардағы санкциялардың ауқымы Ресейге қарсы салынған қазіргі шектеулермен салыстырғанда қуатты емес.

2022 жылдан бері Ресей 38 мыңнан астам санкцияға ұшырады, бұл Иран, Солтүстік Корея және КСРО-ның өзінен де көп. Бұл шаралар негізгі секторларға әсер етті: энергетика, банк ісі, технология және экспорт. Ресей баяу, бірақ сөзсіз әлемдік нарықтарға, инвестициялар мен технологияларға қол жеткізуден айырылып, экономикалық тоқырауға ұшырауда.

Мұнай – қару...

1980 жылдары Кеңес Одағының Ауғанстандағы әрекеттеріне наразы Сауд Арабиясы мұнай өндіруді күрт арттырды. Нәтижесінде «қара алтынның» бағасы құлдырап, Кеңес Одағының негізгі табыс көзіне қауіп төнді. Бюджет жарылып, тапшылық өсіп, энергия экспортына тәуелді экономика құлдырап жатты.

Бүгінде жағдай айнадағыдай дерлік қайталанды. ОПЕК+ картеліне кіретін саудиялықтар өндірісті қайтадан ұлғайтып жатыр. Мұнай бағасы төмендеп, ресейлік мұнайдың пайдасы азайып барады. Оның үстіне, Мәскеу Үндістан мен Қытайға мұнай сатуға мәжбүр болған жеңілдіктерді ескерсек, кіріс барған сайын символдық сипатқа ие болуда.

Ішкі параллельдер

КСРО тек сыртқы қысымнан ғана ыдыраған жоқ. Оның ішінде тоқырау, цензура, жемқорлық пен экономикалық тиімсіздік өз әсерін етті. Барлық осы ерекшеліктер қазіргі Ресейде барған сайын айқын бола бастады: цензураның күшеюі, өмір сүру деңгейінің төмендеуі, «мидың ағылуы» және аймақтық наразылықтың өсуі. Жағдай сол рухта дами берсе, біз тек күте аламыз: Ресей КСРО-ның мұрагері ретінде өз жолын қайталауы мүмкін – күйреу жолын.

Киелі кітапта мына сөздер бар: «Болған нәрсе болады, ал жасалған нәрсе орындалады, күн астында жаңа ештеңе жоқ».

Тарихтың тікелей көшірмелері жоқ, бірақ қайталанатын жағдайлар баршылық. Ресей қауіпті траекторияда, ол КСРО-ның өмір сүруіндегі соңғы жылдарындағы қорқынышты жолын қайталап келеді. Кеңес Одағының тағдыры қайталана ма, ол қоғам мен Ресей билігінің қорытынды жасай білуіне байланысты.

Керімсал Жұбатқанов,

тарих ғылымдарының кандидаты, С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің доценті

Abai.kz