Геосаяси контекст және жаңа Жібек жолы
Каспий астындағы тоннель және көпір: Еуразияның жаңа күретамыры
I. Каспийдің арғы жағындағы мүмкіндік
XXI ғасыр – құрлықтар арасындағы күретамыр жолдардың ғасыры. Бір замандарда Қытайдан шыққан жібек керуендері мыңдаған шақырымдық дала жолдарын кесіп өтіп, Еуропаға өркениет дәнін жеткізген еді.
Қазір сол тарихи дәстүр жаңаша сипат алып отыр:
жер үстімен, теңіз астымен, аспанмен және ақпараттық кеңістік арқылы өтетін жаңа көлік дәліздері адамзаттың экономикалық тамырын қайта қалыптастыруда.
Осы үдерістің жүрегінде – Каспий теңізі.
Батыста – Кавказ бен Түркия арқылы Еуропа, шығыста – Қытай мен Орталық Азия, ал ортасында – Қазақстан мен Әзербайжан.
Екеуінің арасындағы су кеңістігі бүгінде жаңа тарихи миссияны мойнына алғалы тұр – Каспий астындағы тоннель мен үстіндегі көпір құрылысы.
II. Геосаяси контекст және жаңа Жібек жолы
Каспий өңірі бүгінде төрт бағыттың қиылысында тұр:
- Солтүстік бағыт – Ресей арқылы өтетін дәстүрлі темір жол желісі;
- Оңтүстік бағыт – Иран мен Парсы шығанағына тартылатын жолдар;
- Батыс бағыт – Кавказ–Түркия–Еуропа дәлізі;
- Шығыс бағыт – Қытай мен Орталық Азия желісі.
Бұлардың бәрін түйістіретін орта дәліз (Trans-Caspian International Transport Route – TITR) бүгінде әлемдік логистиканың стратегиялық баламасына айналып отыр.
2024 жылы бұл дәлізбен 3,2 миллион тонна жүк өткен болса, сарапшылар 2030 жылға қарай оның жылдық өткізу қуаты 15–18 млн тоннаға жететінін болжайды.
Алайда бұл көрсеткішті еселеп арттыру үшін Каспий теңізіндегі тасымалдың тәуелділігін азайтып, тұрақты, жыл он екі ай жұмыс істейтін инфрақұрылым қажет.
Міне, сол міндетті Каспий астындағы тоннель мен үстіндегі көпір жобасы атқара алады.
III. Технологиялық үлгі және әлемдік тәжірибе
Мұндай жобалар әлемде бұрын да жүзеге асқан.
Жапониядағы Сейкан тоннелі – 54 км, теңіз астында 23 км.
Англия мен Францияны жалғаған “Channel Tunnel” – 50 км, Еуропаны біріктірген стратегиялық нысан.
Түркиядағы Мармарай тоннелі – Еуразия құрлығын темір жолмен қосқан алғашқы суасты дәлізі.
Каспий жобасы да осы тәжірибелерге сүйеніп жасалмақ.
Болжамды ұзындығы – 60–70 км, оның 30 шақырымы су астымен өтеді.
Жобаның бастапқы құны – 9–12 миллиард доллар шамасында.
Инвестиция көзі ретінде Қытай, Түркия, АҚШ және Еуропалық қайта құру банкі тарапынан қаржы қатысуы қарастырылуы мүмкін.
Бұл тек жол емес, энергия, деректер мен коммуникация желісін біріктіретін кешен болады.
Тоннель ішінде:
Темір жол магистралі,
Автобан дәлізі,
Талшықты-оптикалық интернет желісі,
Электр қуатын тасымалдау жүйесі қатар салынуы мүмкін.
IV. Қазақстан үшін жаңа дәуірдің бастауы
Қазақстанның географиялық артықшылығы – құрлық ортасында орналасқан “құрлық порты” болуында.
Алайда теңізге тікелей шыға алмауы елдің логистикалық әлеуетін ұзақ уақыт тежеп келді.
Каспий астындағы тоннель – осы мәселенің түйінін шешетін тарихи жоба.
Артықшылықтары:
Ақтау порты толыққанды транзиттік “хабқа” айналады;
Қазақстан арқылы өтетін жүк көлемі 2–3 есеге артады;
Логистика, кеден, жөнелту, сервис саласында жүздеген жаңа жұмыс орны ашылады;
Жаңа “жылдам пойыз” және “жасыл автобан” жобаларының негізі қаланады.
Болжам бойынша, Каспий дәлізі іске қосылған алғашқы бес жылда Қазақстан бюджетіне жылына 3–4 млрд доллар тікелей кіріс түсуі мүмкін.
V. Еуразия жүрегіндегі геоэкономикалық тоғыс
Каспий жобасы іске асқан жағдайда:
Қытайдың “Бір белдеу – бір жол” бастамасы орта дәліз арқылы нақты нәтижеге ие болады;
АҚШ пен Еуропа бұл бағыт арқылы Қытай нарығына жаңа саяси және экономикалық балама жол табады;
Түркия мен Әзербайжан Еуразиялық дәліздің батыс қақпасына айналады;
Қазақстан болса, шығыс қақпа мен орталық көпірдің міндетін қатар атқарады.
Мұның барлығы елдің экономикалық егемендігін күшейтіп, аймақтық ықпалын жаңа деңгейге шығарады.
VI. Қорытынды және болашақ көкжиегі
Каспийдің астына салынатын тоннель мен үстіне бой көтеретін көпір – тек инженерлік емес, өркениеттік жоба.
Бұл жоба жүзеге асқан сәтте Қазақстан әлемдік логистика жүйесінде “өтпелі көпір” емес, негізгі арна рөлін иеленеді.
Ежелгі “Жібек жолының” 124 тармағының бірі емес,
жаңа дәуірдің басты күретамыры – “Каспий дәлізі” болмақ.
Бүгін ол әлі қағазда, бірақ ертең ол геоэкономикалық шындыққа айналуы әбден мүмкін.
Бастысы – елдің парасат пайымы мен батыл шешім қабылдау қабілеті.
Ермахан Қалмырза
Abai.kz
