كاسپي استىنداعى توننەل جانە كوپىر: ەۋرازيانىڭ جاڭا كۇرەتامىرى

I. كاسپيدىڭ ارعى جاعىنداعى مۇمكىندىك

XXI عاسىر – قۇرلىقتار اراسىنداعى كۇرەتامىر جولداردىڭ عاسىرى. ءبىر زامانداردا قىتايدان شىققان جىبەك كەرۋەندەرى مىڭداعان شاقىرىمدىق دالا جولدارىن كەسىپ ءوتىپ، ەۋروپاعا وركەنيەت ءدانىن جەتكىزگەن ەدى.

قازىر سول تاريحي ءداستۇر جاڭاشا سيپات الىپ وتىر:

جەر ۇستىمەن، تەڭىز استىمەن، اسپانمەن جانە اقپاراتتىق كەڭىستىك ارقىلى وتەتىن جاڭا كولىك دالىزدەرى ادامزاتتىڭ ەكونوميكالىق تامىرىن قايتا قالىپتاستىرۋدا.

وسى ۇدەرىستىڭ جۇرەگىندە – كاسپي تەڭىزى.

باتىستا – كاۆكاز بەن تۇركيا ارقىلى ەۋروپا، شىعىستا – قىتاي مەن ورتالىق ازيا، ال ورتاسىندا – قازاقستان مەن ازەربايجان.

ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى سۋ كەڭىستىگى بۇگىندە جاڭا تاريحي ميسسيانى موينىنا العالى تۇر – كاسپي استىنداعى توننەل مەن ۇستىندەگى كوپىر قۇرىلىسى.

II. گەوساياسي كونتەكست جانە جاڭا جىبەك جولى

كاسپي ءوڭىرى بۇگىندە ءتورت باعىتتىڭ قيىلىسىندا تۇر:

1. سولتۇستىك باعىت – رەسەي ارقىلى وتەتىن ءداستۇرلى تەمىر جول جەلىسى;
2. وڭتۇستىك باعىت – يران مەن پارسى شىعاناعىنا تارتىلاتىن جولدار;
3. باتىس باعىت – كاۆكاز–تۇركيا–ەۋروپا ءدالىزى;
4. شىعىس باعىت – قىتاي مەن ورتالىق ازيا جەلىسى.

بۇلاردىڭ ءبارىن تۇيىستىرەتىن ورتا ءدالىز (Trans-Caspian International Transport Route – TITR) بۇگىندە الەمدىك لوگيستيكانىڭ ستراتەگيالىق بالاماسىنا اينالىپ وتىر.

2024 جىلى بۇل دالىزبەن 3,2 ميلليون توننا جۇك وتكەن بولسا، ساراپشىلار 2030 جىلعا قاراي ونىڭ جىلدىق وتكىزۋ قۋاتى 15–18 ملن تونناعا جەتەتىنىن بولجايدى.

الايدا بۇل كورسەتكىشتى ەسەلەپ ارتتىرۋ ءۇشىن كاسپي تەڭىزىندەگى تاسىمالدىڭ تاۋەلدىلىگىن ازايتىپ، تۇراقتى، جىل ون ەكى اي جۇمىس ىستەيتىن ينفراقۇرىلىم قاجەت.

مىنە، سول مىندەتتى كاسپي استىنداعى توننەل مەن ۇستىندەگى كوپىر جوباسى اتقارا الادى.

III. تەحنولوگيالىق ۇلگى جانە الەمدىك تاجىريبە

مۇنداي جوبالار الەمدە بۇرىن دا جۇزەگە اسقان.

جاپونياداعى سەيكان توننەلى – 54 كم، تەڭىز استىندا 23 كم.

انگليا مەن فرانتسيانى جالعاعان “Channel Tunnel” – 50 كم، ەۋروپانى بىرىكتىرگەن ستراتەگيالىق نىسان.

تۇركياداعى مارماراي توننەلى – ەۋرازيا قۇرلىعىن تەمىر جولمەن قوسقان العاشقى سۋاستى ءدالىزى.

كاسپي جوباسى دا وسى تاجىريبەلەرگە سۇيەنىپ جاسالماق.

بولجامدى ۇزىندىعى – 60–70 كم، ونىڭ 30 شاقىرىمى سۋ استىمەن وتەدى.

جوبانىڭ باستاپقى قۇنى – 9–12 ميلليارد دوللار شاماسىندا.

ينۆەستيتسيا كوزى رەتىندە قىتاي، تۇركيا، اقش جانە ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ بانكى تاراپىنان قارجى قاتىسۋى قاراستىرىلۋى مۇمكىن.

بۇل تەك جول ەمەس، ەنەرگيا، دەرەكتەر مەن كوممۋنيكاتسيا جەلىسىن بىرىكتىرەتىن كەشەن بولادى.

توننەل ىشىندە:

تەمىر جول ماگيسترالى،

اۆتوبان ءدالىزى،

تالشىقتى-وپتيكالىق ينتەرنەت جەلىسى،

ەلەكتر قۋاتىن تاسىمالداۋ جۇيەسى قاتار سالىنۋى مۇمكىن.

IV. قازاقستان ءۇشىن جاڭا ءداۋىردىڭ باستاۋى

قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ارتىقشىلىعى – قۇرلىق ورتاسىندا ورنالاسقان “قۇرلىق پورتى” بولۋىندا.

الايدا تەڭىزگە تىكەلەي شىعا الماۋى ەلدىڭ لوگيستيكالىق الەۋەتىن ۇزاق ۋاقىت تەجەپ كەلدى.

كاسپي استىنداعى توننەل – وسى ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشەتىن تاريحي جوبا.

ارتىقشىلىقتارى:

اقتاۋ پورتى تولىققاندى ترانزيتتىك “حابقا” اينالادى;

قازاقستان ارقىلى وتەتىن جۇك كولەمى 2–3 ەسەگە ارتادى;

لوگيستيكا، كەدەن، جونەلتۋ، سەرۆيس سالاسىندا جۇزدەگەن جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى;

جاڭا “جىلدام پويىز” جانە “جاسىل اۆتوبان” جوبالارىنىڭ نەگىزى قالانادى.

بولجام بويىنشا، كاسپي ءدالىزى ىسكە قوسىلعان العاشقى بەس جىلدا قازاقستان بيۋدجەتىنە جىلىنا 3–4 ملرد دوللار تىكەلەي كىرىس ءتۇسۋى مۇمكىن.

V. ەۋرازيا جۇرەگىندەگى گەوەكونوميكالىق توعىس

كاسپي جوباسى ىسكە اسقان جاعدايدا:

قىتايدىڭ ء“بىر بەلدەۋ – ءبىر جول” باستاماسى ورتا ءدالىز ارقىلى ناقتى ناتيجەگە يە بولادى;

اقش پەن ەۋروپا بۇل باعىت ارقىلى قىتاي نارىعىنا جاڭا ساياسي جانە ەكونوميكالىق بالاما جول تابادى;

تۇركيا مەن ازەربايجان ەۋرازيالىق ءدالىزدىڭ باتىس قاقپاسىنا اينالادى;

قازاقستان بولسا، شىعىس قاقپا مەن ورتالىق كوپىردىڭ مىندەتىن قاتار اتقارادى.

مۇنىڭ بارلىعى ەلدىڭ ەكونوميكالىق ەگەمەندىگىن كۇشەيتىپ، ايماقتىق ىقپالىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارادى.

VI. قورىتىندى جانە بولاشاق كوكجيەگى

كاسپيدىڭ استىنا سالىناتىن توننەل مەن ۇستىنە بوي كوتەرەتىن كوپىر – تەك ينجەنەرلىك ەمەس، وركەنيەتتىك جوبا.

بۇل جوبا جۇزەگە اسقان ساتتە قازاقستان الەمدىك لوگيستيكا جۇيەسىندە “وتپەلى كوپىر” ەمەس، نەگىزگى ارنا ءرولىن يەلەنەدى.

ەجەلگى “جىبەك جولىنىڭ” 124 تارماعىنىڭ ءبىرى ەمەس،

جاڭا ءداۋىردىڭ باستى كۇرەتامىرى – “كاسپي ءدالىزى” بولماق.

بۇگىن ول ءالى قاعازدا، بىراق ەرتەڭ ول گەوەكونوميكالىق شىندىققا اينالۋى ابدەن مۇمكىن.

باستىسى – ەلدىڭ پاراسات پايىمى مەن باتىل شەشىم قابىلداۋ قابىلەتى.

ەرماحان قالمىرزا

Abai.kz