Орталық Азия мемлекеттерінің биылғы саммиті аймақ үшін жай саяси рәсім емес, болашақ бағдарымызды айқындаған маңызды кезең болды.

Көп жылдан бері сөз жүзінде айтылып келген «аймақтық бірлесу» идеясының енді нақты мазмұнға ие бола бастағаны анық көрінді. Бес халықтың тағдыры бір, тарихы ортақ, келешек мүддесі де өзара сабақтас екенін басшылар да, қоғам да айқын сезіне бастады. Бүгін біз «бірлесіп істей аламыз ба?» деген сұраққа жауап іздеп отырған жоқпыз, қайта соның нақты әрекетке айналғанын көріп отырмыз. Өйткені қазірдің өзінде Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Түрікменстан бірнеше ірі жобаларды бірлесе атқаруда. Олардың ішінде Қамбар-Ата ГЭС-і ерекше белгі. Қырғызстан аумағында салынып жатқан бұл стратегиялық нысанға Қазақстан мен Өзбекстан тікелей қатысып отыр. Электр тапшылығы жыл сайын ушығып отырған қазіргі заманда бұл жоба бүкіл аймаққа қуат беретін, су ресурстарын тиімді әрі әділ пайдалануға мүмкіндік жасайтын ерекше қадам. Бұған қоса, Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстан теміржол дәліздері аймақтың Қытай – Каспий – Еуропа бағытындағы транзиттік маңызын арттырып, Орталық Азияны үлкен құрлықтық айналымның түйінді хабына айналдырып келеді. Газ және электр алмасу жүйесі де аймақ елдерінің бір-біріне тәуелді еместігін емес, қайта бір-біріне сенім артқанын көрсететін маңызды тетікке айналды. Қысқы уақытта Өзбекстан электр қуатын Қазақстан мен Қырғызстанға жеткізсе, жаз айларында Қазақстан газ тасымалы мен жанармай логистикасында өз көршілеріне қолдау көрсетіп келеді. Су ресурстарын басқару саласындағы келісімдер де соңғы жылдары бұрынғыдан әлдеқайда прагматикалық сипат алды. Әмудария мен Сырдария бассейнін ортақ мүдде үшін үйлестіру – аймақтағы ең күрделі тақырыптардың бірі, бірақ бүгінде бұл бағытта да нақты нәтижелер көрінуде.

Дегенмен, бірлесіп әрекет етудің өзіне тән қиындықтары да жоқ емес. Сыртқы күштердің ықпалы аймақтағы шешімдерге әлі де әсер ететінін мойындау қажет. Геосаяси ойыншылардың аймақ елдерін бір-біріне қарсы қою, бұрыннан келе жатқан сенімсіздік тұқымын қайта қоздыруға тырысуы бізді әлсіретіп келді. Сонымен бірге әр мемлекеттің экономикалық қуаты, даму деңгейі, өнеркәсіптік мүмкіндігі мен стратегиялық басымдықтары әртүрлі болғандықтан, ортақ шешімге келу кейде қиындық тудырады. Мұндай алуандылық табиғи нәрсе болғанымен, ол келіссөз процесін баяулататыны рас. Бұған қоса, кеден, шекара, транзит және сауда салаларындағы көлеңкелі экономика мен коррупция аймақтық интеграцияның қарқынын тежеп отырған ең ауыр түйіндердің бірі. Институционалдық әлсіздік те өз әсерін тигізеді: қабылданған шешімдер мықты өңірлік механизмдер арқылы сүйемелденбегендіктен, іске асу деңгейі кейде баяу болады.

Соған қарамастан, бүгінгі жағдай тарихта болмаған жаңа мүмкіндікке айналып отыр. Аймақта сенім бұрынғыдан күшейді, мемлекет басшыларының диалогы тұрақты форматқа түсті, экономикалық өзара тәуелділік нақты мазмұнға ие болды, ал ірі инфрақұрылымдық жобалар – ынтымақтастықтың шынайы көрінісі. Ең қуаныштысы – халықтар арасындағы өзара түсіністік артып келеді. Тарих бізге үлкен мүмкіндік ұсынып тұр: Орталық Азияны тұрақтылық пен даму аймағына айналдыру мүмкіндігі. Саммиттің мәні де осы: біз бірге істей аламыз ба деген сұрақтың жауабы – иә, біз қазірдің өзінде бірге істеп жатырмыз. Ендігі мақсат осы қарқыннан айнымай, ортақ бастамаларды жаңа деңгейге көтеру. Бұл аймақтың ғана емес, барша халқымыздың келешек ұрпағы алдындағы тарихи міндеті.

Ермахан Қалмырзаев

Abai.kz