«ТӨҢКЕРІСТЕН» КЕЙІНГІ УКРАИНА
2014 жылғы Украинадағы биліктің ауысуы елдің экономикалық өркендеуіне кері әсерін тигізді. Атап айтқанда, 2014 жылдың қорытындысы бойынша елдің ІЖӨ 2013 жылғы 183 310 млн. доллармен салыстырғанда 131 805 млн. АҚШ долларына дейін қысқарды.
Осы кезеңде Украина халқының әл-ауқаты күрт төмендеді: ІЖӨ халықтың жан басына шаққанда 25%-ға, 4030 доллардан 3014 долларға дейін түсті. Дегенмен 2010 жылғы 2974 доллардан 2013 жылы 4030 долларға дейін тұрақты өсу атап өтілген болатын.
Еуромайдан көшбасшылары елдің экономикасындағы дағдарыстың асқынуын жеңе алмады. Атап айтқанда, 2014 жылғы ІІ тоқсаннан бастап экономикалық жағдайлар «домино» қисыны (логика) бойынша өтті – өндірістің қысқаруы, жұмыспен қамту деңгейінің төмен түсуі, кірістер мен сұраныстардың төмендеуі.
Қарсы күресуші тараптардың бөліну бағыттарындағы шиеленісушілік, психологиялық соғыстың шиеленісуі, Ресеймен (ірі сауда-экономикалық әріптеспен) экономикалық даудың өршуі, украиналық компаниялардың белсенділігін тоқтатуға , азаматтарды – «күн көріске»(немесе қоныс аударуға) көшуге итермеледі. Украина экономикасы ауқымы және салдары бойынша 1990 жылдардағы төмендеуге жақын екінші терең құлдырауға әкелді.
1 кесте – 2002-2015 жылдардағы Украинаның ІЖӨ динамикасы (серпіні)
|
2002-2015 жылдардағы Украинаның ІЖӨ динамикасы |
||||||
|
|
Атаулы ІЖӨ ( млн.грн.) |
ІЖӨ (млн.USD) |
||||
|
2002 |
225810 |
42393 |
||||
|
2003 |
267344 |
+41534 |
+18.4% |
50133 |
+7740 |
+18.3% |
|
2004 |
345113 |
+77769 |
+29.1% |
64883 |
+14750 |
+29.4% |
|
2005 |
441452 |
+96339 |
+27.9% |
86142 |
+21259 |
+32.8% |
|
2006 |
544153 |
+102701 |
+23.3% |
107753 |
+21611 |
+25.1% |
|
2007 |
720731 |
+176578 |
+32.5% |
142719 |
+34966 |
+32.5% |
|
2008 |
948056 |
+227325 |
+31.5% |
179992 |
+37273 |
+26.1% |
|
2009 |
913345 |
-34711 |
-3.7% |
117228 |
-62765 |
-34.9% |
|
2010 |
1082569 |
+169224 |
+18.5% |
136419 |
+19192 |
+16.4% |
|
2011 |
1316600 |
+234031 |
+21.6% |
163160 |
+26740 |
+19.6% |
|
2012 |
1408889 |
+92289 |
+7.0% |
175781 |
+12622 |
+7.7% |
|
2013 |
1454931 |
+46042 |
+3.3% |
183310 |
+7529 |
+4.3% |
|
2014 |
1566728 |
+111797 |
+7.7% |
131805 |
-51505 |
-28.1% |
|
2015 |
1979458 |
+412730 |
+26.3% |
|||
Украина Қаржы министрлігінің мәліметі
2 кесте - 2002-2015 жылдардағы Украинаның халықтың жан басына шаққандағы ІЖӨ динамикасы
|
Халықтың жан басына шаққандағы атаулы ІЖӨ (грн.) |
Халықтың жан басына шаққандағы ІЖӨ ( USD) |
халық |
|||||
|
2002 |
4681,9 |
879,0 |
48230.3 |
||||
|
2003 |
5591,5 |
+909.5 |
+19.4% |
1048,5 |
+169.6 |
+19.3% |
47813.0 |
|
2004 |
7272,9 |
+1681.5 |
+30.1% |
1367,4 |
+318.8 |
+30.4% |
47451.6 |
|
2005 |
9371,6 |
+2098.7 |
+28.9% |
1828,7 |
+461.4 |
+33.7% |
47105.2 |
|
2006 |
11630,2 |
+2258.6 |
+24.1% |
2303,0 |
+474.3 |
+25.9% |
46787.8 |
|
2007 |
15496,5 |
+3866.2 |
+33.2% |
3068,6 |
+765.6 |
+33.2% |
46509.4 |
|
2008 |
20494,9 |
+4998.4 |
+32.3% |
3891,0 |
+822.4 |
+26.8% |
46258.2 |
|
2009 |
19832,3 |
-662.5 |
-3.2% |
2545,5 |
-1345.6 |
-34.6% |
46053.3 |
|
2010 |
23600,4 |
+3768.1 |
+19.0% |
2974,0 |
+428.5 |
+16.8% |
45870.7 |
|
2011 |
28813,9 |
+5213.4 |
+22.1% |
3570,8 |
+596.8 |
+20.1% |
45693.3 |
|
2012 |
30912,5 |
+2098.6 |
+7.3% |
3856,8 |
+286.1 |
+8.0% |
45576.7 |
|
2013 |
31988,7 |
+1076.2 |
+3.5% |
4030,3 |
+173.5 |
+4.5% |
45482.7 |
|
2014 |
35834,0 |
+3845.3 |
+12.0% |
3014,6 |
-1015.7 |
-25.2% |
43721.8 |
|
2015 |
46210,2 |
+10376.1 |
+29.0% |
42836.0 |
|||
* жылына орташа
Украина Қаржы министрлігінің мәліметі
Экономиканың қазіргі жағдайы дефолтқа ұшырау мүмкіндігін көрсетеді. 2015 жылға қарай Украинаның сыртқы жалпы қарызы күрт өсіп, елдің ІЖӨ-нің 95%-на жетті, яғни бұл өзінің сыртқы міндеттемелері бойынша елдің дефолтқа ұшырау тәуекелдерін туғызады.
3 кесте - Украинаның сыртқы қарызының динамикасы
|
2007-2015 жылдардағы Украинаның сыртқы қарызы мен ІЖӨ динамикасы ( млн. АҚШ долл.) |
||||||||
|
Жалпы сыртқы қарыз (ЖСҚ) |
Ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) |
(ЖСҚ / ІЖӨ) арақатынасы |
||||||
|
на 01.01.2007 |
54512 |
за 2006 |
107753 |
50.6% |
||||
|
на 01.01.2008 |
79955 |
+25443 |
+46.7% |
за 2007 |
142719 |
+34966 |
+32.5% |
56.0% |
|
на 01.01.2009 |
101659 |
+21704 |
+27.1% |
за 2008 |
179992 |
+37273 |
+26.1% |
56.5% |
|
на 01.01.2010 |
103396 |
+1737 |
+1.7% |
за 2009 |
117228 |
-62765 |
-34.9% |
88.2% |
|
на 01.01.2011 |
117343 |
+13947 |
+13.5% |
за 2010 |
136419 |
+19192 |
+16.4% |
86.0% |
|
на 01.01.2012 |
126236 |
+8893 |
+7.6% |
за 2011 |
163160 |
+26740 |
+19.6% |
77.4% |
|
на 01.01.2013 |
135065 |
+8829 |
+7.0% |
за 2012 |
175781 |
+12622 |
+7.7% |
76.8% |
|
на 01.01.2014 |
142079 |
+7014 |
+5.2% |
за 2013 |
183310 |
+7529 |
+4.3% |
77.5% |
|
на 01.01.2015 |
126308 |
-15771 |
-11.1% |
за 2014 |
131805 |
-51505 |
-28.1% |
95.8% |
Украина Қаржы министрлігінің мәліметі
2015 жылғы ақпанда қоршаған ортаны қорғауға, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығына шығындар төмендетілген болатын. ТКШ шығындары бұның алдындағы жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 69%-ға, яғни 640 млн.грн. азайды. Бұл мемлекеттік бюджеттен жергілікті бюджетке тарифтік айырмашылық бойынша 1650 млн.грн. сомасындағы қарызды жабудағы жәрдемқаржыға байланысты орын алған жағдай.
Денсаулық сақтауға, рухани және физикалық дамуға, білімге, әлеуметтік қорғауға және әлеуметтік қамсздандыруға жұмсалатын шығындар қысқартылды. Жалпы бұл әсер Греция мен басқа елдердегі жағдайлардың мысалы ретінде белгілі – ағымдағы режимде шығындарды қысқарту сұранысты тежейді.
Терең құлдырау мен бюджеттік дағдарыс жағдайында мемлекеттік міндеттемелер бойынша дефолт күн тәртібінде тұр, әсіресе егер үкімет борышты қайта құрылмдай алмаса.
Бірақ ХВҚ бағдарламасы аясында украиндық мемлекет пен экономиканың қажетті реформалар жүргізу қиындығы анықталды.
Дағдарыс негізінде соңғы ширек ғасырда елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының төменгі («жыртық») қарқынын туғызған институционалды себептер жатыр. Трансформация және институционалды проблемалардың бастапқы кезеңіндегі дағдарыстың салдары Украинаның макроэкономикалық көрсеткіштер бойынша көшілерінен айтарлықтай артта қалуы болды. Украинада халықтың жан басына шаққандағы ІЖӨ көрші елдерге қарағанда едәуір төмен. 2013 жылы Украинада САҚТ бойынша халықтың жан басына шаққандағы ІЖӨ көрсеткіші 1992-2007 жылдардағы деңгейде (2011 жылы 8,5 мың доллар) болды., және сонымен қатар тағы да 1990 жылғы деңгейден (10,5 мың доллар) 20%-ға төмен болды.
Украина халқының әл-ауқаты төмендеуде және инфляцияның жоғары көрсеткішіне байланысты: егер 2013 жылғы инфляция көрсеткіші 100,5 пайызды құраса, 2015 жылғы инфляция 143,3 пайызды құрады.
4 кесте - Украинадағы инфляция индексінің динамикасы
|
2000-2016 жылдар аралығындағы инфляция индексінің жиынтық кестесі |
|||||||||||||
|
|
қаңтар |
ақпан |
наурыз |
сәуір |
мамыр |
маусым |
шілде |
тамыз |
қыркүйек |
қазан |
қараша |
желтоқсан |
За год |
|
2000 |
104,6 |
103,3 |
102,0 |
101,7 |
102,1 |
103,7 |
99,9 |
100,0 |
102,6 |
101,4 |
100,4 |
101,6 |
125,8 |
|
2001 |
101,5 |
100,6 |
100,6 |
101,5 |
100,4 |
100,6 |
98,3 |
99,8 |
100,4 |
100,2 |
100,5 |
101,6 |
106,1 |
|
2002 |
101,0 |
98,6 |
99,3 |
101,4 |
99,7 |
98,2 |
98,5 |
99,8 |
100,2 |
100,7 |
100,7 |
101,4 |
99,4 |
|
2003 |
101,5 |
101,1 |
101,1 |
100,7 |
100,0 |
100,1 |
99,9 |
98,3 |
100,6 |
101,3 |
101,9 |
101,5 |
108,2 |
|
2004 |
101,4 |
100,4 |
100,4 |
100,7 |
100,7 |
100,7 |
100,0 |
99,9 |
101,3 |
102,2 |
101,6 |
102,4 |
112,3 |
|
2005 |
101,7 |
101,0 |
101,6 |
100,7 |
100,6 |
100,6 |
100,3 |
100,0 |
100,4 |
100,9 |
101,2 |
100,9 |
110,3 |
|
2006 |
101,2 |
101,8 |
99,7 |
99,6 |
100,5 |
100,1 |
100,9 |
100,0 |
102,0 |
102,6 |
101,8 |
100,9 |
111,6 |
|
2007 |
100,5 |
100,6 |
100,2 |
100,0 |
100,6 |
102,2 |
101,4 |
100,6 |
102,2 |
102,9 |
102,2 |
102,1 |
116,6 |
|
2008 |
102,9 |
102,7 |
103,8 |
103,1 |
101,3 |
100,8 |
99,5 |
99,9 |
101,1 |
101,7 |
101,5 |
102,1 |
122,3 |
|
2009 |
102,9 |
101,5 |
101,4 |
100,9 |
100,5 |
101,1 |
99,9 |
99,8 |
100,8 |
100,9 |
101,1 |
100,9 |
112,3 |
|
2010 |
101,8 |
101,9 |
100,9 |
99,7 |
99,4 |
99,6 |
99,8 |
101,2 |
102,9 |
100,5 |
100,3 |
100,8 |
109,1 |
|
2011 |
101,0 |
100,9 |
101,4 |
101,3 |
100,8 |
100,4 |
98,7 |
99,6 |
100,1 |
100,0 |
100,1 |
100,2 |
104,6 |
|
2012 |
100,2 |
100,2 |
100,3 |
100,0 |
99,7 |
99,7 |
99,8 |
99,7 |
100,1 |
100,0 |
99,9 |
100,2 |
99,8 |
|
2013 |
100,2 |
99,9 |
100,0 |
100,0 |
100,1 |
100,0 |
99,9 |
99,3 |
100,0 |
100,4 |
100,2 |
100,5 |
100,5 |
|
2014 |
100,2 |
100,6 |
102,2 |
103,3 |
103,8 |
101,0 |
100,4 |
100,8 |
102,9 |
102,4 |
101,9 |
103,0 |
124,9 |
|
2015 |
103,1 |
105,3 |
110,8 |
114,0 |
102,2 |
100,4 |
99,0 |
99,2 |
102,3 |
98,7 |
102,0 |
100,7 |
143,3 |
|
2016 |
100,9 |
99,6 |
101,0 |
101,5 |
|||||||||
Украина Қаржы министрлігінің мәліметі
Украина экономикасының нақты өсімінің төмендеуіне байланысты, 2015 жылы 9,5%-ға жеткен жұмыссыздық деңгейі артты.
5 кесте - 2000-2015 жылдарда Украинадағы жұмыссыздық деңгейі
|
2000-2015 жылдарда Украинадағы жұмыссыздық деңгейі. |
||||||
|
|
Барлық халық |
Экономикалық белсенді халық |
Жұмысы бар халық |
Жұмыссыз халық* |
Жұмыссыздық деңгейі |
Тіркелген жұмыссыздар |
|
2000 |
48923,2 |
21150,7 |
18520,7 |
2630,0 |
12,4% |
1178,7 |
|
2001 |
48457,1 |
20893,6 |
18453,3 |
2440,3 |
11,7% |
1063,2 |
|
2002 |
48003,5 |
20669,5 |
18540,9 |
2128,6 |
10,3% |
1028,1 |
|
2003 |
47622,4 |
20618,1 |
18624,1 |
1994,0 |
9,7% |
1024,2 |
|
2004 |
47280,8 |
20582,5 |
18694,3 |
1888,2 |
9,2% |
975,5 |
|
2005 |
46929,5 |
20481,7 |
18886,5 |
1595,2 |
7,8% |
891,9 |
|
2006 |
46646,0 |
20545,9 |
19032,2 |
1513,7 |
7,4% |
784,5 |
|
2007 |
46372,7 |
20606,2 |
19189,5 |
1416,7 |
6,9% |
673,1 |
|
2008 |
46143,7 |
20675,7 |
19251,7 |
1424,0 |
6,9% |
596,0 |
|
2009 |
45962,9 |
20321,6 |
18365,0 |
1956,6 |
9,6% |
693,1 |
|
2010 |
45778,5 |
20220,7 |
18436,5 |
1784,2 |
8,8% |
452,1 |
|
2011 |
45633,6 |
20247,9 |
18516,2 |
1731,7 |
8,6% |
505,3 |
|
2012 |
45553,0 |
20393,5 |
18736,9 |
1656,6 |
8,1% |
467,7 |
|
2013 |
45426,2 |
20478,2 |
18901,8 |
1576,4 |
7,7% |
487,6 |
|
2014 |
42928,9 |
19035,2 |
17188,1 |
1847,1 |
9,7% |
458,6 |
|
2015 |
42760,5 |
17396,0 |
15742,0 |
1654,0 |
9,5% |
461,1 |
* по методологии МОТ
Украина Қаржы министрлігінің мәліметі
Украинаның экономикасындағы және әлеуметтік саласындағы драмалық оқиғалар елден халықтың көптеп басқа елге қоныс аударуын туғызды. Егер 1990 жылы Украина халқы 51,8 млн. адамды құраған болса, 2016 жылдың басында ел халқы 17 пайызға қысқарды және 42,8 млн. адамды құрады.
|
1990-2016 жылдардағы Украина халқының саны |
|||
|
Күні |
Саны (мың.) |
|
|
|
на 01.01.1990 |
51838,5 |
||
|
на 01.01.1991 |
51944,4 |
+105.9 |
+0.204% |
|
на 01.01.1992 |
52056,6 |
+112.2 |
+0.216% |
|
на 01.01.1993 |
52244,1 |
+187.5 |
+0.360% |
|
на 01.01.1994 |
52114,4 |
-129.7 |
-0.248% |
|
на 01.01.1995 |
51728,4 |
-386.0 |
-0.741% |
|
на 01.01.1996 |
51297,1 |
-431.3 |
-0.834% |
|
на 01.01.1997 |
50818,4 |
-478.7 |
-0.933% |
|
на 01.01.1998 |
50370,8 |
-447.6 |
-0.881% |
|
на 01.01.1999 |
49918,1 |
-452.7 |
-0.899% |
|
на 01.01.2000 |
49429,8 |
-488.3 |
-0.978% |
|
на 01.01.2001 |
48923,2 |
-506.6 |
-1.025% |
|
на 01.01.2002 |
48457,1 |
-466.1 |
-0.953% |
|
на 01.01.2003 |
48003,5 |
-453.6 |
-0.936% |
|
на 01.01.2004 |
47622,4 |
-381.1 |
-0.794% |
|
на 01.01.2005 |
47280,8 |
-341.6 |
-0.717% |
|
на 01.01.2006 |
46929,5 |
-351.3 |
-0.743% |
|
на 01.01.2007 |
46646,0 |
-283.5 |
-0.604% |
|
на 01.01.2008 |
46372,7 |
-273.3 |
-0.586% |
|
на 01.01.2009 |
46143,7 |
-229.0 |
-0.494% |
|
на 01.01.2010 |
45962,9 |
-180.8 |
-0.392% |
|
на 01.01.2011 |
45778,5 |
-184.4 |
-0.401% |
|
на 01.01.2012 |
45633,6 |
-144.9 |
-0.317% |
|
на 01.01.2013 |
45553,0 |
-80.6 |
-0.177% |
|
на 01.01.2014 |
45426,2 |
-126.8 |
-0.278% |
|
на 01.01.2015 |
42928,9 |
-2497.3 |
-5.497% |
|
на 01.01.2016 |
42760,5 |
-168.4 |
-0.392% |
* 2002 жылғы саны Бүкілукраиналық халық санағы (желтоқсан 2001) мәліметтерінің негізінде келтірілді.
Осы жағдайлардан кейін Украинадағы отбасылардың едәуір бөлігінің жағдайына орасан тұрақтандырушы ықпал ететін украиндық гастарбайтерлердің ағыны да өзгерді.
2005-2008 жылдардағы Украинаның жалғыз экономикалық көтерілуі бірнеше жағымды факторлармен – темір бағасының өсуі, В.Ющенконың кезіндегі алыс-берістің өсуіне сәйкес келуімен негізделді.
Бірақ Ресейдегі украиналық жұмысшылардың еңбекақысының артуы және үлкен жұмыс күшін талап еткен Ресейдегі экономикалық көтерілу мен мұнай бағасының өсуімен сәйкес келген Украинаға жекелеген ақшалай аударымдардың өсуі орасан зор рөл атқарды.
Соңғы 5 жыл ішінде Украинаға аударымдар шамамен ІЖӨ 5%-ы деңгейінде тұрақтады.
2013 жылы Украинаға Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша тек статистикалық көзге көрінерлік жекелеген ақшалай аударымдар 9,7 млрд долл. құрады, бірақ 2014 жылы ол 7,6 млрд долл. дейін төмендеді. Бұл бірнеше себептерге байланысты болуы мүмкін:
- · Ресейдегі құлдырау және көзге көрінерлік аударымдардың қысқаруы, дегенмен олардың едәуір бөлігі, бәлкім есепке алынбайды;
· украиндық азаматтардың өз елдерінен көшуі және ағындардың географиялық қайта бағдарлануы;
- · тұрғын үй құрылысының қысқаруы және отбасы қаражатын инвестициялаудың төмендеуі – олардың қаржылық тәртібіндегі өзгерістер.
Шиеленіс, ел ішіндегі сұраныстың құлдырауы және экспорттаудың тоқырауы жағдайында бизнесті инвестициялау қисыны қызметкерлер мен өнімді шығаруды қысқаруында ғана емес, сондай-ақ өтімді активтерді шығаруға олардың сақталуы үшін дамыудың ұзақ мерзімді жоспарлаудан өтуді білдіретін өзгерістерге ұшырады. Осылайша экономиканың болашақтағы өсуінің негізі бұзылады.
Аталған жағдайда, 2009 жылы бастау алған 1990 жылдардан кейінгі екінші «инвестициялық шұңқыр» байқалады. Металл бағасының төмендеуі және басқа да факторлар асқынған шиеленіспен 2013 жылдан бастап жинақталудың қысқартылуын ескерткен болатын.
Экономикалық белсенділіктің қысқартылуы аясында батыс мемлекеттерінің үкіметтерінің және халықаралық ұйымдардың жоғары жемқорлық пен әлсіз құқықтық институттары бар елдерге көмек көрсетудің тиімсіздігінен шаршағандықтары көрінеді. Шетелдік азаматтарды министрлер ретінде пайдалану әрекеті Украинаның саяси элитасына Батыстың сенімсіздік белгісі көрінеді – шын мәнінде бұл «гибридтік басқаруды» орнату. «Батыс» кең мағынадағы сөз тұтастай елді ұстауға дайын емес – реформалар оған өзбетінше экономикалық дағдарыстан шығуға мүмкіндік береді деп болжанады.
Abai.kz
