Толық нұсқасы

Интернет-конференцияның қонағы болып отырған Ғаббас ағамыздың айтар ойына деген оқырмандарымыздың қызығушылығы өте жоғары болып, жүзге тарта сұрақ келіп түсті. Ғаббас Қабышұлы мырза сауалдарға жауап беруін бастап кетті. Сұрақтар санының көптігіне байланысты жауаптардың келіп түсуіне қарай ретімен беріп отырмақпыз.

"Абай-ақпарат"

Жауапсыз  сұрақ  - жетім

Интернет-конференцияға шақырып сенім көрсеткені үшін Abai. kz ұжымына рахмет айтып, сұрақтарға шамама қарай жауап қайтаруға кірісейін.

- Ғаббас аға Қазақ халқы өте жақсы көретін жазушы әрі қоғам қайраткері ретінде сіздің әр сөзіңізге өз басым үлкен мән беремін. Өзге қазақтар да солай ғой. Ал енді сұрамағым - ұлтжанды ағаларымыздың барлығы бас қосып, ақылдасып Берік Әбдіғали, Ерлан Карин, Айдос Сарым үшеуінің бірін неге алдағы президенттік сайлауға дайындамайсыздар? Әлде олар Елбасылыққа лайық емес пе? Әмісе, өзіңіз Елбасылыққа лайық деп санайтын басқа жігіт болса, онда соны атаңызшы өтініш!

Толық нұсқасы

Интернет-конференцияның қонағы болып отырған Ғаббас ағамыздың айтар ойына деген оқырмандарымыздың қызығушылығы өте жоғары болып, жүзге тарта сұрақ келіп түсті. Ғаббас Қабышұлы мырза сауалдарға жауап беруін бастап кетті. Сұрақтар санының көптігіне байланысты жауаптардың келіп түсуіне қарай ретімен беріп отырмақпыз.

"Абай-ақпарат"

Жауапсыз  сұрақ  - жетім

Интернет-конференцияға шақырып сенім көрсеткені үшін Abai. kz ұжымына рахмет айтып, сұрақтарға шамама қарай жауап қайтаруға кірісейін.

- Ғаббас аға Қазақ халқы өте жақсы көретін жазушы әрі қоғам қайраткері ретінде сіздің әр сөзіңізге өз басым үлкен мән беремін. Өзге қазақтар да солай ғой. Ал енді сұрамағым - ұлтжанды ағаларымыздың барлығы бас қосып, ақылдасып Берік Әбдіғали, Ерлан Карин, Айдос Сарым үшеуінің бірін неге алдағы президенттік сайлауға дайындамайсыздар? Әлде олар Елбасылыққа лайық емес пе? Әмісе, өзіңіз Елбасылыққа лайық деп санайтын басқа жігіт болса, онда соны атаңызшы өтініш!

-  Бізде ел басқара алатын азамат жеткілікті. «Н. Назарбаевқа балама жоқ» деу - әрі рушылдық, әрі жағымпаздық сөз. Тәуелсіздіктен бергі сайлау атаулының әділ өтпеуі, президенттікке әркезде ұсынылған: С. Әбділдиннің, Ғ. Алдамжаровтың, Ж. Тұяқбайдың жеткілікті дауыс «ала алмағандарының» себептері  де осында жатыр. Алдағы сайлауға: Ғалымжан Жақияновты, Ғазиз Алдамжаровты ұсынар едім. Иманғали Тасмағамбетов те президент бола алады, тек ол Ельцинді жылы бүркеп қойған Путинге ұқсап кетпеуге іштей дайын болса. Ал дәл қазіргі билік жүйесі шіреп тұрғанда Н. Назарбаевтың ең кемінде 85-95 пайыз дауыс алары сөзсіз.

- Биліктегі кланааралық күрес дегенге сенесіз бе?

- Билік басындағылардың топқа бөлінуі болмай тұрмайды. Бізде де бар сияқты, бірақ мен ешкімді нұсқай алмаймын, себебі тым болмаса министр атаулының бір де бірін танымаймын. Топтың жершілдік, рушылдық сипаты болатыны бізде ауызша заңдастырылған, мысалы, облысқа басқа өңірден әкім тағайындалса, ол өзінің  5-10 дос-жолдасын сүйрей барады, бәріне үй, саяжай береді. Жергілікті кадрлар дереу босатылып, жұмыссыз да, үйсіз де қалады. Ол ол ма, мен туып-өскен Шығыс Қазақстан облысы (орталығы - Өскемен қаласы) әкімдікке В. Храпунов барысымен «жаңалыққа» тап болыпты. «Конверт деген пәле шықты, шаруамыз  онсыз шешілмейді» десіп жүрді жұрт. Храпунов та он шақты нөкерін ертіп жеткен. Ойларына келгенді істеген. Әлбетте, қожайыны тақтан тайған күні нөкерлері де тайып тұрған. Қожайын Швейцарияға дәу ұшақ жалдап қашты ғой, яғни нөкерлері де құр қол, жаяу қайтқан жоқ.

- Ғаббас аға, алда келе жатқан саммитке қалай қарайсыз? Сол күндері халық ешқайда шықпауы керек, жұмыстар тоқтатылады, барлық дүкендер жабылады, азық-түлікті алдын ала алып алу керек, сол жағалауға мүлдем барруға болмайды, қонақтардан ұят болады деген әңгімелер шығып жатыр. Сонда елу елдің адамы келеді екен деп халық қалаға шықпау керек пе? Әлде қазақтарды жабайы екен деп қала ма? Боратқа қарсы шықпаған Үкімет халықты көшеге шығаруға неге тыйым салады? Мүмкін бұл қаңқу сөз шығар.

- Біздің қоғамды парақорлық, жемқорлық жайлап алғанын өзімізден басқаның бәрі біледі. Өзіміздің «білмейтініміз»: жағын, қаламын жалдап, Қазақстанның «жан-жақты дамығанын» бүкіл дүние жүзіне айтып та, жазып та таратушы БАҚ пен «бұлбұлдар» жеткілікті. Президент Н.Назарбаевқа теңеу таба алмай отырған да - солар. Қазақстан «Құрмақтанстанға» айналды. Халықаралық пәлен жиын, саммит, түглен той, концерт...  дегендерің  - халықтың қалтасын қаға түсу. Тәуелсіздіктің 19 жылында халық «арзандады» деген сөзді естіген емес, қымбатшылықтың тауқыметін тартып жүр.

- Миттал, Машкеевичтер Қазақстанда байыды, қазақтар байытып отыр. Олар осыған рахмет айт ма? Азиада ойынына мүлде қол ұшын созбай отыр, бір тиын да бермей отыр деп жазып жатыр БАҚ-ы. Дұрыс, олар Қазақстанда байыды делік, олар ФОРБСтан түспей-ақ қойсын. Бір таңғалатыным олардың ақшасындай ақша біздің елде, немесе жеке қалталы қазақтардың қалтасында жоқ, неге деп ойлайсыз?

- «18 мың жұмысшы қысқармақ...» делініпті  бір сұрақта. Машкевич, Шодиев, Ибрагимов, Миттал, Ким меншіктеген кәсіпорындарда қысқарту бұрын да болған, әлі де болады, себебі олар миллиардтаған долларын үстей түсу үшін сөйтіп «үнемдейді». Осынау алпауыттардың кесіпорынды сатып, не жалға аларда біздің «жомарттардың» алақанын майлап, шартты өз ыңғайына қарай  жасағаны сөзсіз. Капиталистердің дәстүрінше: елге келген шетелдіктер компания, т. б.  ашпақ болса, ол ұжымының кемінде елу пайызын жергілікті халықтан жасақтауға және оларға айлықақыны өзі әкелетіндердің жалақысымен бірдей  етіп төлеуге, өнімнен салықты толық төлеуге міндетті. Өйтпейді екен, онда еліне қайта берсін. «Машкевичтер қайдан пайда болды?».  Ол да, Шодиев пен Ибрагимов те Олжас Сүлейменовтің «Невада-Семей» акционерлік қоғамынан шыққан. Атом-ядролық сынаулардан зардап шеккен семейліктерге көмектесуге деп жинап алған жүздеген миллион долларды бөліске салғандар. Бұлардың ешқайсысы, кейбір қазақты көгерсе де, Қазақстанды көгерту үшін жүрген жоқ.

-  Желтоқсан ақиқаты толық айтылды ма, желтоқсан құрбандарын қалай құрметтеп жатырмыз? Олардың артында қалған ұрпағы да зардап шекті ғой, сол үшін не жақсылық жасадық?

-  «1986. Желтоқсан» тарихымызда қалады. Алайда қалмауына мүдделі күш әзірше бар. Болмаса, ол алаңды ресми түрде «Желтоқсан алаңы» деп атау керек еді. Жер жетпей жатқандай, ол алаңның асты-үстін оймыштап, қазғылап, жынойнаққа айналдыру көзделді. Ескерткіш алаңнан алысқа, екі көшенің қиылысына қойылды. Бұл сорақылық туралы айттық, жаздық, баспасөз конференциясын өткіздік. Билік айылын жимады. «Желтоқсан» шындығы жабылған күйінде. Анау мүдделі топ сахнадан кетпейінше ашылмайды. Желтоқсандықтар да уақыт өткен сайын жуасып барады. «Илейтіні - бір  пұшпақ» бұлар  бүгінде он шақты ұйым, қозғалыс. «Бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаруды» керек етпеді. Жұдырықтай жұмылып, қоғамдық бір қозғалыс, не бір партия болмады. Осыны айтқанда: «ұйым саны неғұрлым көп болсақ, соғұрлым күшті боламыз» дегенді естідім. Бекер. Атамыз қазақ: «Көп суыр бірігіп ін қазбас, қазғанмен ол түзу болмас» деген.

- Ғаббас аға, қазір жалтақ болып бара жатқан жоқпыз ба? Қалай ойлайсыз? "Қаза тілі!" деп жазбайтын болдық. Есесіне: "Мемлекеттік тіл!" дейміз. "Ұлтшыл қазақтар!" демейміз. Есесіне: "Ұлтжанды қазақтар!" деп жазатын болдық. Қазақ тілі деп айтсақ, жазсақ болмай ма? "Мен ұлтшылмын!" деген сөз басқа ұлт өкілдерін қорлау емес қой! Өз ұлтыңды сүю арқылы, өзгелерді де құрметтеу болып табылмай ма? Өз ұлтынн сүймейтіндер қалайша ұлт көсемі болмақ?!

- Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесі бірінші Конституциямызда жазылды. Қазіргіде де анық. Алаш арыстары көтерген мәселе. Содан бері сөз болып келеді. Кеңес дәуірінде Кремльден қорқып, КСРО-ға ортақ етілген орыс тілін біз де емдік. Тәуелсіздік алған соң да қорқуды қоймадық. Орыс тілін «ұлтаралық қатнас тілі» деп дұрыс үкілесек те, іле-шала «ресми тіл» деп жарияладық. Ресми тіл - мемлекеттік тіл. Яғни қазақ тілі мен орыс тіліне  бір бөрікті кигіздік. «Орыстар «белая могила» деп күлді деген «намыспен» Ақмоланың тарихи атын өзгертіп, Астана атауымыз да  - бүгінгі Кремльден жасқанып  отырғанымыздың дәлелі. Ұлттық мемлекеттің негізгі  сипаты - сол ұлт тілінің құрметтелуі. Біздің құрметтеуіміз: пәлен қалада, пәлен облыста іс қағаздарының 70-80 пайызы мемлекеттік тілде - қазақ тілінде жүргізіліп жатыр деп жаңсақ мәлімет жасау. Өкіметі, үкіметі, парламенті, аспаннан түсірілген ассамблеясы, бүкіл бизнес-коммерциясы орыс тілді Қазақстанда мемлекеттік тілдің мәртебесі қашан өз дәрежесінде, өз деңгейінде болары беймәлім. Оның үстіне ел басшылары шет елдерге  барғанда орыс тілінде сайрайды, шет елдерден келген меймандарының алдында да сөйтеді. Тәуелсіз ел емес, Ресейдің бөлімшесі сияқтымыз. Мен мұны 2002-жылғы мақаламда жаздым, одан беріде де, мәселе қазақ тілінің мәртебесіне тірелген сайын, айтып та, жазып та жүрмін. Мұхтар Шаханов бас болған күрескер ұлтшыл топтың қимыл-әрекеті қандай! Бірақ билік оянар, ойланар емес. Еліміздің «Қазақстан» болуға тиіс атын «Қазақстан Республикасы» деп ботқаға айналдырдық. «Қазақстан» - қазақтың елі; қазақ халқы мекендеп отырған жер деген сөз. Құлағымызға әлмисақта сіңген ат.

- Қазақ мемлекеті, Қазақ елі, Қазақ республикасы, Алаш республикасы деген атауларға қалай қарайсыз?

- Ғалым Р. Бәдірленовтің «Қазақ атауының төркіні туралы» деген мақаласын оқығайсыздар («Қазақтар» топтамасының алтыншы томында).  Соңғы кезде «Қазақстанды» алымсынбай, «Қазақияны» шығара бастадық. Бұл - қазақтың өзі таңдап тоқтаған ат емес, оған Византия императоры таңған ат екен. Содан беріде  «ия»  Ресей империясының сөзіне айналған: Киргизия, Грузия, Армения, Туркмения, Латвия, Финляндия, Албания, Великобритания... деп кете береді. Ал бұл елдердің ешқайсысы өз ішінде «ия» деген пәлені қолданбайды.

- Бізде оппозиция неге әлсіз? Президенттік сайлау алдында оппозициялық блок құрылып жатса, олардан президенттік сайлауға түседі-ау деген 4-5 үміткерді айта аласыз ба?

- Бүгінде оппозицияда бірлік жоғы әркімге аян. Желтоқсандықтар тәрізді. Бұлардың да жұмыла алары екіталай. 2005-жылы оппозиция серкелеріне барып сөйлесіп, бірлікке шақырдым, ал олар үндемей құтылған соң олардың сиырбүйректенгендеріне ашынып ашық хат жаздым. Тәуелсіз гәзеттердің үшеуінде жарияланды. Оларға енді айтар сөзім жоқ. Билікке ұқсап, құлақтарын бітеп алды.

-  Ұлттық идея, ұлттық идеология, ұлттық ұстаным, ұлттық дәстүр, ұлттық мүдде дегенге қалай қарайсыз?

-  Ұлттық идея, ұлттық идеология... Ресейдің бөлімшесі сияқты елде болуы мүмкін бе? Жоқ. Жандайшап «оқымыстылар» олай сүйкеп, бұлай сүйкеп жазса да,  «бар»  екенін қанша «дәлелдесе» де,  жоқ! Осылай екенін мен де өзімше топшылап, саясатқа байланысты мақалаларымда айтып жүрмін. Жақында, «Қазақ альманағының» 2-санында «Бізде не бар, не жоқ?» деген мақалам жарияланды. Меніңше, Қазақстан нағыз әділетті, қуатты ел болып танылмайынша - қазақ жоқ. Қазақ  ғылым-біліммен жан-жақты танылмайынша - Қазақстан жоқ. Ұлттық идея, ұлттық идеологияның өзегі осы.

Бүгінгі қоғамымыз - қыздырма қызыл сөздің, көлгірліктің, бос мақтаншақтықтың, жемқорлық пен жағымпаздықтың, алдау-арбаудың, әлімжеттіктің қышлағы.

- "Жас Алаш" газетінің қазіргі басшылығын ауыстыру туралы көп дау болды. Сіз бұл туралы не ойлайсыз, газетке жаңа басшы керек пе, әлде ауыстырған жөн бе? Егер басшылық ауысса сіздің жиі шығатын жарияланымдарыңыз шақпай қалуы мүмкін бе?

- «Жас алаш» гәзеті туралы. Басшылығы дұрыс бағытта, өз орнында деп білем. Оны түртпектеп жүргендер - жұртшылыққа ең көп тарайтын батыл да шыншыл гәзетті қалайда жабуға, редакция ұжымы бойындағы Алтынбек Сәрсенбайұлы рухын жоюға мүдделі жоғарыдағылардың астыртын нұсқауын жанталаса орындауға кіріскен жымысқылар. Гәзет жорналшылары қиын халде: өкімет, үкімет орындарынан қажет мағлұмат алар жолдары жабылды, шенеунік атаулы олармен сұхбаттасудан жасқанады, төбелерінен түйіп қалатындардан қорқады.

- Қазіргі ең батыл қаламгер-жорналшы деп кімді атар едіңіз?

- Ермұрат Бапиды! Қазіргі жалған жазатын жалбақай жорналшы деп кімді атар едіңіз? деген сұрақтың болмағанына шүкіршілік. Әйтпесе, оларды тізіп жазсаң, одан соң олар:  «Мен - біріншімін!» деп қырқысып жатса...

- Жаһандық кезінде кітабын бір машинаға айырбастаған, ел ерген Олжас Сүлейменовтердің соңынан қазіргі қазақ жастары ермейді. Неліктен деп ойлайсыз? Сонда қазақ жастары адасқан ба, жастардан кімдерді оқисыз? Нақты жауап берсеңіз.

- Жастар. Бізде жастарды іздер, қайда, не бітіріп, не хал кешіп жүргенін білер қамқор ұйым сөз жүзінде ғана бар. Билікшіл «Нұр Отан» партиясының құзырындағы жастар ұйымның да әрекеті белгілі: «партия қайда болса...» олар - «...сонда». Көпшікқойғыш гәзеттер жақында: «1000 спортшы «Нұр Отан» партиясына кірді!» деп желпіне жазды. Менің көз алдыма бала кезімде талай көрген «қой тоғыту» келе қалды. Сондай «толайым сауданы» көріп отырған жас «нұротаншыларға» жаным ашиды. Нұрлы Отан, нұрсыз Отан барына да иланып жүр-ау!

Шабданұлы Қажығұмар бағы ашылмас қазақ болды. «Сүйегім атамекенімде қалса екен! Мені еліме алдырта гөр!» деген өтінішпен президент Н. Назарбаевқа жазған хаты жауапсыз қалды. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі бола тұра көптомдық «Қылмыс» романына Мемлекеттік силық берілмеді. Енді не айтар бар?

- Жазушылар одағын тарату керек деген мәселе көбейіп кетті. Осыған қалай қарайсыз?

- Жазушылар одағы жалпы керек. Бірақ кешегі одақ пен бүгінгі одақтың айырмасы үлкен. Кешегі, яғни бүгін бәріміз сыпыра жамандап жүрген Кеңес заманы кезіндегі одақ бізді КСРО ақын-жазушыларының бәрімен достастырған,  онкүндік өткізіліп тұратын, мерейтойларда бірге жүретінбіз, ол шығармашылық ауқымымыздың, демек, қазақ әдебиеті өрісінің кеңеюіне себепші, қамқоршы болды. Адам мен адам, халық пен халық, ел мен ел арасында рухани байланыстың болған дұрыс қой. Қазіргі одақтың қолы қысқа, «өз күніңді өзің көр» деген қисық қалыпқа тап болды. Алайда өз қолынан келетін әдеби  шараларға селқос. Мысалы, мен соңғы жылдары Одақ басшылары алдына екі мәселе қойдым. Шәкәрім Құдайберді ақталған соң шығарылған (1988-жылы) жинағынан автордың діни сөздерін түгел дерлік алып тастап, марқұм ақын  атамызды атеистке айналдырғанымызды, ол қателіктің одан кейін басылған кітаптарында сол күйі қайталанып жүргенін айттым. Бұрында Қайым Мұхамедханов, Мұхтар Мағауин, т. б. ашынып мақала жазған еді. Екіншісі: Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділері» ағылшын тіліне сорақы аударылған екен. Соны дәлелдеп жазған ғалым Нұрсәуле Рысалдинаны қолдадым. Бұлар туралы «Қазақ әдебиеті» гәзетінде «Бетімен кеткенде береке болған ба!» деп аталған мақалам шықты (2006-жылы). Одақ басшылығына осы екі мәселені арнаулы жиналыс па, пленум ба шақырып, көп болып кеңесіп шешелік деген тілек білдірдім. Әліге дейін ләм-мим жоқ. Жақында ғана одақтың, әдеби екі гәзет пен жорналдың 75 жылдықтары ресми аталды (жолаушылап жүріп , қатыса алмадым). Кеңестік кездегі «Уа, жасасын!» жиындардың бірі болып өткен. Салтанатты пленум болып, одақтың байырғы төрағасына қосымша  «Құрметті төраға» сайлау туралы «тарихи» шешім жасалыпты. Ол - Н. Назарбаевты мәңгілік президент етіп сайлау жайындағы дүрмекке одақтың төрағасы Оразалин Нұрлан інімнің еліктеп отырғаны деп білем. Одақ Қазақстанға, қазақ әдебиетіне сіңірген қыруар еңбегін тізбелемегенде, «Қазақ әдебиетінде» екі жыл редактор болған, одақты сегіз жыл оңды басқарған Әнуар Әлімжановтың 80 жылдығын уақтылы өткізуге мұрындық бола алмай отыр. Оның туған күнін (12-мамыр) «Қазақ әдебиеті» бір нөмірін арнап атап өтсе, әсте артық болмайтын еді, өйтудің орнына алды-артында естелік екі мақала берумен тынды. «Жұлдыз» жорналымыз екі бетін әрең қиды.

Кітап шығару ісіміздің бетімен кеткені рас. Үкіметтің құзырында қалған бірер баспа өзіне жол таба алғандардың кітаптарын шығарады. Құжынап кеткен жекеменшік баспалардың авторлары - қалтасы қалыңдар. Олар кітабын кім туралы, не туралы, неше том, неше дана етіп шығаруға ерікті. Ал ол баспалар әдеби сын пікірден (рецензиядан) тыс, шығар кітаптың қолжазбасын авторынан өзге ешкім оқымайтынында да шаруасы жоқ. Міне, біздегі әдеби тыныс, кітап тасқыны осындай. Мемлекеттік, басқа да силықтар десек, олардың бәрі - «бармақ басты, көз қыстымен» шешілетін болғалы қашан!

-  "Айтысты кімдер жауып отыр? Ол - сол елбасыға жақсы көрінеміз деп, өзінің отырған орындығынан айырылып қалмау үшін жалбақтап, жағынамыз деп айтысты елбасыға жамандаушылар бар. Төңірегінде жүргендердің ішінде". Айтысты Парижде де өткізгенін тілге тиек ете келе, ол енді осы жобаны Түркияға апарып жасамақ ниетпен мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедке кіргенін, сол кезде министр президенттің қолы қойылған тыйым салу жөніндегі қағазды алға тартқанын айтады. Жүрсін Ерман бұл қағазды президентке ұсынған адам - Мемлекеттік хатшы-сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев екеніне толық сенімді. "Айтыс болған соң ең жоғарғы биліктің шамына тиетін сөздер айтылмай қалмайды, соны өңін айналдырып жеткізіп жүр. Онымен бұлар елбасыға жақсылық жасап отырған жоқ, айтысты елбасының атымен жауып Елбасын елге жексұрын етіп көрсетіп отыр" дейді Жүрсін Ерманов.

"Айтыс" млн-даған Қазақтың қарайтын ең көпшілік өнері болатын. Тіпті қылышынан қан таматын Кеңес Үкіметі де "Айтыс" дәстүріне тиым салмап еді. Қазіргі билік арнайы құжат шығарып таратып, "Айтысқа" түбегейлі тиым салды ғой. Қазақтың ұлттық дәстүрлері мен өнерін, мәдениеті мен рухани дүниесін қорлау жағынан біздің қазіргі билік солардың бәрінен де асып түскен жоқ па?!

Млн-даған Қазақ тыңдап көретін, және мыңдаған жылдан бері сақталып келе жатқан "Айтыс" атты қасиетті өнер осы бір түкке де тұрмайтын біреулердің тиым салған бұйрығынан соң, жоғалып кетер ме екен. Өртенген ағашты да сөз қылып жатырмыз ғой, ол да дұрыс шығар, алайда одан гөрі "Айтысқа" мемлекеттің тиым салынып, оның жабылуы Қазақ халқының рухани әлеміне жасалған зор қиянат деп ойламайсыз ба?

-  Ақындар айтысын шектеу, тұмшалау - «Н» десең Нұрекеңе, «К» десең Кәрекеңе... тиіп кетеді, деп шабылып жүрген жарамсақтардың жоспарлы жұмысы. Қазақы салт-дәстүрімізді қолдан бермей, айтысты қорғауымыз керек.  Мұны және әртүрлі «әділқазылар алқасының» қартайып, әділдіктен тайып кеткендері турал айтып та, жазып та жүргендердің бірімін. Естір құлақ қалмапты.

- Қазір діннің тым саясиланып бара жатқандығымен келісесіз бе? Келіссеңіз онымен қалай күресу керек?

- Дін мәселеміз  жербауырлап жатыр. Шет елдердің діни ұйымдары кеулеп барады. Қазірдің өзінде 4000 шамасында екен. Оған өзіміздің қаратаяқтар уағыздар жүрген әртүрлі «исламдық»  ағымдарды қосыңыз. Кейбір молдалар өткеру-атқару қызметін ашық саудалап жүр. Осыны бас мүфтиіміз Әбсаттар Дербісәлі мырзаға  ашық хат етіп жаздым да, кездесіп  әңгімелесуді өтіндім де, ал ол жауап бермеді, өйткені оның көп уақыты Астанадағы, алыс-жақын шет елдердегі діни салтанаттарда өтіп жүр.

- Қазақ киноөнерінің бүгінгі хал-ахуалына берер бағаңыз қандай?

- Кино өнеріміз хақында айтарым шамалы. Ол саланың маманы емеспін де, олардың табағына қол салудан қорғанамын.

- Ғаббас аға, осы жоғарыдағы сұрақтардың барлығына да жауап береді деп үміттенемін. Досхан Жолжақсынов ағағмыз: "Әншісің бе, әніңмен айналыс!" дейтін зиялы қауым өкілдеріне халық қазір сенімсіздікпен қарайды. Себебі, ертең ел басына күн туа қалса, өз мамандығымен айналысып жайбарақат жата беретініне күмән келтірмейміз. "Солдатсың ба, сен соғыс!" деп айтатындар да шығатын шығар.

- Зиялы қауым жөнінде айтарым: әрқайсысының балшығы әрқалай иленген, қайтадан илейтін күш жоқ.

-  Жириновски: "Қазақстан деген мелекетті білмеймін, білгім де келмейді" (Жас Алаш, Ж.Мамай) депті.
Захаров: "Қазақтар орыстарсыз өмір сүре алмайды!" деді.
Н.Беньдз: "Қазақша сөйлемеңдер!" деді.
Бұл нені білдіреді? Мемлектеке қауіп төніп келе жатқан жоқ па екен осылардың сөзінен кейін? Бұлар танымал адамдар. Солардың сөзін негізге алып, Қазақстандағы барлық орыс ұлыс өкілдері осылай деп шеруге шықса не болмақ?

- Жириновский, Захаровқа келсек. Бұл бетпақтар Солженицын дегеннің туын ұстап қалды. Бұлардың отына өзіміз де май құйдық. Н. Назарбаевтың: қазақта шекара болған жоқ, бүгінгі шекарасында мемлекеті болмады...  деген «тарихи тұжырымы», оны олжастардың жалаулатқаны естеріңізде шығар? Өзімізді өзіміз кемсіткен соң, өзгелерге не жорық?! Қазаққа тіл тигізгені үшін Жириновскийді бұдан былай Қазақстанға жолатпау туралы Сыртқы істер министрлігіміздің Ресейге нотасы болды да, көп ұзамай ол жалақордың Алматыға келуіне, туған күнін атап өтуіне рұхсат етілді. Бұл не? Қазақты Жириновскийге сатқандық емес пе?!

- Тұңғыш қазақ ғарышкеріміз Тоқтар Әубәкіровтың есімін атауға не тыйым салынды деп ойлайсыз?

- Тоқтар Әубәкіровтің саясатқа араласуын құптаған жоқпын. Ол бүгінгі оппозицияға көзір болуға тиіс емес. Ол - ғарышкер, маман, ғалым. Осы жайында кітап жазса, сол пайдалы болар еді.

Олжас Сүлейменов «биліктің бұлбұлы» атанып жүрген Е. Ертісбаевпен қанаттасып, екінші бұлбұл болып алды. «Мені» жоғары, «қазағымы» төмен.

-  Несіпбектің "Бәйтерегін" оқыдыңыз ба, оқысаңыз қандай? Оқымасаңыз, оқығыңыз келеді ме?

- Н. Айтұлының дастандарымен таныс емеспін. Өзінің де, ол туралы басқалардың да мақалаларын «Жас алаштан», осы сайттан оқыдым. Аңғарғаным: президентті қолпаштайды екен. Астанадағы дүрмектен қалып қоймауды ойлаған ғой. Қай шығармада болсын кейіпкердің дұрыс-бұрыстығы әділ айтылмаса, ол сыңаржақтыққа жетелеп кетеді. Қаламгерде біреу ұстар  басжіп болмауы керек.

Жүкел. Мағжан, Исатай және басқа інілеріме жылы лебіздері үшін алғыс білдіре  отырып, өзім туралы  айтуды  қалаған сауалға  жауап берумен әңгімемді аяқтайын.

Иә, мен Шығыс Қазақстанның Ұлан ауданынанмын. Бізді ұйымшыл емес, орыс болып кеткен деседі. Жаны бар сөз. Жалған намысты қалқан етпей айтарым: «Орыс болудың» бір артықтығы бар. Ол жікшілдіктің не пәле екенін білмеуің. Қандай мәселені болсын орекеңдер ашық  айтады және сол жерде ол үшін қызылшеке болуға, тіпті кейде жаға жыртысуға да барады, бірақ оны кекке айналдыруы, пәлен уақытқа дейін ұмытпай жүруі, аяқтан шалуы, қайтсе сырттай есе қайтаруды,  өш алуды көксеуі жоқ. Орталарында отыз жыл жүргенде көзім жеткен шындық  бұл.  Жеті атамызды білу парыз, ал  жершілдік, рушылдық, жікшілдік сияқты дерттерден аман жүру - адами, рухани міндетіміз. Жүрек соғуын тоқтатқанша арыңның алдында адал, әділ, батыл болуың қажет.  Осы ұстанымның «арқасында» мұрныма шертпек тиген кездер болды. Бір ғана мысал. Қазақстан КП Орталық комитетінің идеология жөніндегі хатшысы 1983-жылы: «Сенен мықты жоқ!» деп  мақтап, «Ара- Шмель» жорналына Бас редакторлыққа бекіттірді. Онда «сын түзелмей мін түзелмейдіні» бағдар етіп, өткір сын материалдар жариялауға кірістік. Жорнал фельетонына кейіпкер болған екі министр, ғылыми-зерттеу институты дегеннің екеуінің басшылары тақтарынан тайдырылды. «Араның» облыстарды аралап жүріп шаққандары өз алдына. Содан кейін партиямыз: «Сен оңбағансың!» деп «өз өтінішіммен» кетірді (1987-жылы). «Өкінішіңіз бар ма?» деген сауалға да осы жауап болсын: мен сонда қатты өкіндім. Бас редакторлыққан айрылғаныма емес, партбилетті жемқорларды  көбірек әшкерелеп үлгірмегеніме өкіндім.  Және бір сырым: саяси мақалаға бауыр басып, сатираны ренжітіңкіретіп алдым.

Осы Abai. кz  сайтында жарияланып жүрген мақалалардың бәрі өзімнің жекеменшігім, ешкімнің дауы жоқ.

Сайт ұжымына, сұрақ иелеріне 1001 алғыс!