Ol Qazaqstan Respublikasynyng Syrtqy ister ministri. Sizge súraq: әlemde óz tilin bilmeytin Syrtqy ister ministri bar ma? Bar. Ol – Erlan Ydyrysov.

Ydyrysov qashan qazaqsha sóileydi? Eshqashan. Ol memlekettik tildi ómir baqy ýirenbey ótetinderding biri. Múndaylar kóp, óte kóp, ókinishke oray. Olar memlekettik tilge býgin qalay qarasa, erteng de, bolashaqta da solay qaraydy.

Sebebi, býginge deyin Qazaqstanda eshbir adam memlekettik tildi bilmegeni ýshin júmystan shygharylghan joq. Estigen joqpyz, shynymyzdy aitayyq. Biraq, zang bar deydi. Bar-joghy qazir manyzdy emes. Bәribir «bәrine týsinikti bolu ýshin» oryssha sóileymiz.

Endeshe, Erlan Ydyrysov ta memlekettik tildi bilmegeni ýshin «tayaq» jemeydi, jemegen de. Ornymnan quylam dep qoryqpaydy, qoryqpaghan da.

Qazaqstan Premier-ministri Kәrim Mәsimov pen osy Ydyrysov úqsaydy bir-birine. Aumaydy bir-birinen. Ekeui de birneshe til biledi.

Mysalgha, Ydyrysov aghylshyn tiline aghyp túr. Az-múz fransuzshasy da bar. Pәkistannyng resmy tili – urdu tilin bir kisidey biledi. Oghan qoymay hindy tilin taghy ýirenip alghan. Ol oryssha sóilep otyryp, bir kezde ayaq astynan aghylshynshagha auysyp ketui mýmkin. Múndaylardy poliglot deydi.

Ydyrysov ishtey búl qabiletimen maqtanatyn da shyghar. IYә, maqtanady. Memlekettik tildi bilmegeni ýshin úyalmaydy, alayda. Ózge tilding bәrin biledi, biraq, óz tilin bilmeydi… Pafos, biraq shyndyq. Sherhan  Múrtaza, múndayda «bir kem dýniye» dep aitar edi. IYә, aitar edi.

Osy Ydyrysov tәrizdilerding «arqasynda» әlem Qazaqstandy Reseyding bir guberniyasy retinde tanidy. Joq, ras.

Qazirgi Qazaqstannyng Reseyding qol astyndaghy Bashqúrtstannan nemese Tatarstannan qanday aiyrmashylyghy bar? Eshqanday. Biz oryssha sóileytin últpyz.

Ol ýlken qyzmette otyr. Ol býtin bir elding sózin sóileydi. Ol kәsiby diplomat. Qazaqstannyng kópvektorly sayasatyn syrtqa jarnamalaytyn, nasihattaytyn osy – Ydyrysov.

Qatelespesek, shetelde Qazaqstannyng 89 diplomatiyalyq ókildigi bar. Onyng ishinde 57 elshilik,  halyqaralyq úiymdardyng janyndaghy 5 túraqty ókildik, 3 diplomatiyalyq missiya, 10 bas konsuldyq, 12 konsuldyq jәne 2 elshilik bólimsheleri bar.

Búlardyng barlyghyn bir shetke ysyryp qoyalyq ta, tek 57 elshilikti nazargha alayyq.

57 elshilik. Az emes. Olargha ne jýktelgen? «Eldestirmek elshiden» deushi edi. Eki elding arasyndaghy yqpaldastyqty arttyru, әriptestikti jaqsartu, taghysyn taghy… Búl belgili. Biraq, elshi bolghan song barghan jerinde óz memleketinning mәdeniyetin, ónerin, salt-dәstýrin az-kem bolsa da kórsetuge tiyisti shygharsyn. Biz solay oilaymyz.

Endeshe, Ydyrysovqa saual: býgingi qazaq diplomatynyng bet-beynesi qanday? Elshiler memlekettik tildi mengergen be?

Belgili bir elshilikting kómegimen Qazaqstannyng kelbetin qalyptastyru qalay, qanshalyqty jýzege asyp jatyr?

Syrtqy ister ministrliginde memlekettik tilding qoldanys ayasyn keneytu turaly oy bar ma ózi? Qújat ainalym qazaq tiline ótken be?

Qazaqstanda ornalasqan sheteldik elshilikter men halyqaralyq úiymdar Syrtqy ister ministrligine joldaytyn notalaryn qay tilde jiberedi?…

Ol osynshama saualgha jauap berui de, bermeui de mýmkin. Ol siyaqtylar qazaq basylymdaryn moyynday bermeydi. Oqymaghasyn, oqy almaghasyn…

Ydyrysov qashan qazaqsha sóileydi? Eshqashan. Ol memlekettik tildi ómir baqy ýirenbey ótetinderding biri.

Taghy bir qazaq basylymy jazghan búl turaly.  2002 jyly Parlamentte, deputattardyng aldynda esep bergen Erlan Ydyrysov mynaday «sayasy mәlimdeme» jasaghan eken: «Eger sizder mening miymdy auystyrmasanyzdar, men endi qazaq tilin ýirene almaymyn». Osylay degen ol.

Ózining memlekettik tildi ýirenbey óterin sol kezde-aq bilgen.

Biz bolsaq «elshiler memlekettik tildi mengergen be?» deymiz oghan. Búlay saual qoydyng ózi qisynsyz ba, qalay? Ydyrysovtyng tili týzelmey, Qazaqstan diplomatiyasy qazaqsha sóilemeydi, anyghy.

«Qazaq tili – diplomatiyanyng tili emes, qazaq tili diplomatiyanyn, halyqaralyq sayasattyng tili bola almaydy» degen osy Ydyrysov.

Nazarbaev óz qolymen bekitken Qazaqstannyng syrtqy sayasatynyng 2014-2020 jylgha arnalghan tújyrymdamasynda bizding azamattardyng sheteldegi jeke, otbasylyq, iskerlik mýddesi men qúqyghyn qorghaudy kýsheytu kerek degen naqty tapsyrmasy bar eken. Bәlkim, osy tújyrymdamagha «Qazaqstan diplomatiyasynyng barlyq ókili (ýlkeni de, kishisi de) memlekettik tildi mengerui tiyis» degen tarmaqty, talapty engizgen jón shyghar. Biraq, búdan ne payda? Bәribir «bәrine týsinikti bolu ýshin» oryssha sóileymiz ghoy.

Erlan Ydyrysov belgili әdebiyetshi-ghalym Ábilfayyz Ydyrysovtyng úly. Aqsaqal úlyna osynday tәrbie bergen. Tym bolmasa túrmystyq tildi de ýiretpepti úlyna. Qazaq tilin mýlde qajetsinbegen.

Ákening tәrbiyesi úlyna jalghasty, nemeresine beriledi, shóberesine taraydy. Sayyp kelgende, biz ýshin týk ózgergen joq. Erteng «men oryssha oqydym, oryssha tәrbie aldym» deytin taghy bir buyn ósip shyghatyn siyaqty. Bәri neden bastaldy?.. 

Duman BYQAY 

dalanews.kz