2011 жылы Қазақстанда ҰБТ -ны 126168 талапкер тапсырыпты. Оның ішінде 84168 - қазақша және 42 000 - орыс тілінде ҰБТ тапсырған, пайызға шаққанда, сәйкес түрде: 67% және 33 %.
Білім беру гранттары таратылған екшемге (конкурсқа) 71029 адам қатысқа, бұл барлық талапкерлердің 56,30%. Тілге шаққандағы үміткерлердің білім алу мүмкіндігі төмендегіше үлестелген.
Білім алу түрі
қазақ
%
орыс
%
барлығы
күндізгі
47882
70,48%
20057
29,52%
67939
сырттай
1069
76,03%
337
2011 жылы Қазақстанда ҰБТ -ны 126168 талапкер тапсырыпты. Оның ішінде 84168 - қазақша және 42 000 - орыс тілінде ҰБТ тапсырған, пайызға шаққанда, сәйкес түрде: 67% және 33 %.
Білім беру гранттары таратылған екшемге (конкурсқа) 71029 адам қатысқа, бұл барлық талапкерлердің 56,30%. Тілге шаққандағы үміткерлердің білім алу мүмкіндігі төмендегіше үлестелген.
Білім алу түрі
қазақ
%
орыс
%
барлығы
күндізгі
47882
70,48%
20057
29,52%
67939
сырттай
1069
76,03%
337
23,97%
1406
Күндізгі қысқартылған
486
71,79%
191
28,21%
677
Сырттай қысқартылған
775
76,96%
232
23,04%
1007
Мемлекеттік білім беру гранттарын үлестіру нәтижесі бойынша 31699 адам грант алған, бұл - ҰБТ тапсырғандардың - 25%-ын және барлық үміткерлердің - 45%-ын құрайды. 59% грант - 19481 қазақтілді білім алушыларға және 36,6% - 11904 грант орыстілді білім алушыларға бөлінген, 1497 - 4,8% сырттай және білім берудің қысқартылған түрлері бойынша үлеске түскен. Білім беру түрлеріне бөлінген гранттар тілдік үлес бойынша былайша таратылыпты.
Қазақ бөлімі
қазақ+орыс қосындысына шаққандағы
%
Орыс бөлімі
қазақ+орыс қосындысына шаққандағы
%
Барлық грант санына шаққандағы
%
күндізгі
18402
62%
11486
38 %
29888 - 95.2%
сырттай
485
70.4 %
204
29.6 %
689 - 2.2%
Күндізгі қысқартылған
370
73.1 %
136
26.9%
506 - 1.6 %
Сырттай қысқартылған
224
74.2 %
78
25.8 %
302 - 1%
Бұл кестеде қазақ бөлімдері пайыздық көрсеткіш бойынша біршама грант кем алғаны және орыс бөлімдерінің барынша тиімді жағдайға ие екені көрініп тұр. Енді осы әділетсіз көрсеткіштің мамандықтар бойынша нәтижесін алу үшін гистограмма құрып, қазақ тілді білім алу мамандықтарына қатысты пайыздық аралықтардағы үлесті қарастырайық.
% - аралықтар
Грант саны
Күндізгі бөлім % -на шаққанда
Барлық қазақтілді гранттар % - на шаққанда
Мамандықтар саны
>70%
1257
4,2%
6,8%
23
>65% және <=70%
1575
5,3%
8,6%
22
>60% және <=65%
8477
28,4%
46,1%
51
>55% және <=60%
6550
21,9%
35,6%
46
>50% және <=55%
333
1,1%
1,8%
7
<=50%
210
0,7%
1,1%
22
Небәрі
18402
62%
100%
171
Егер де 35% -ға қарсы 65% грант бөлу мүмкіндігі бар дегеннің өзінде, бұл аралықта қазақ бөлімдеріне үлестелген мамандықтардың тек қана 45 түрі мен барлық гранттың 10%-дан кем үлесі тиген. Бұл дегеніңіз, басқа барлық мамандықтар бойынша грант бөлу қазақ мектептерін бітірген түлектер құқығын кемсіту есебінен орыстілді мектеп бітіргендерге грант бөлінгенін білдіреді.
Мемлекеттік тапсырыс көптеген мамандықтарға тілдік білім алу жағын тіпті де ескермеген, жай ғана грант санын қақ бөле салған. Мұндай жағдай барлық мамандықтардың 50%-дан аса түрлеріне қолданылған. Оған көз жеткізу үшін маған көпшіліктің қолжетер ақпаратындағы мәліметтер базасын қалпына келтіруіме тура келді. Барлық әділетсіз құқықбұзымдардың ішінен ең сорақысына қатысты мәліметті келтірейін. Бұл тілдік білім беру қатынастары бойынша да, үлкен айырма өту баллдарына да қатысты.
Әрбір 100 жағдайда мамандыққа өту баллдары 4 пункттен жоғары мөлшерде алшақ, қазақ топтарының баллы 71 рет орыс топтарынан асып кеткен, оның саны - 8004 грант, бұған қарсы 29 рет 2259 грантпен орыс топтарының баллы қазақ топтарының баллынан артқан.
Сонымен, өту баллдарының 10 пункттен асатын алшақтығы бар мамандықтарға грант бөлу көрінісі былайша:
N
Мамандық
Грант саны
қазақ+орыс қосындысына шаққандағы
%
Қазақ бөліміне өту баллы
1 орынға екшелу (адам)
Орыс бөліміне өту баллы
1 орынға екшелу (адам)
Өту баллдарының айырмасы
1
Ағаш бұйымдарын өңдеу технологиясы (қолдану саласы бойынша)
45
56.25%
79
1,2
50
0,2
-29
2
Теңіздік техника мен технология
66
66%
78
0,95
52
0,15
-26
3
Астрономия
45
64.28%
82
1,08
56
0,28
-26
4
Полиграфия
31
60.78%
79
0,96
54
0,25
-25
5
Химия
183
60.59%
74
2,35
50
0,75
-24
6
Жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының технологиясы мен құрастырымы
283
65.35%
73
1,7
50
0,17
-23
7
Кәсіптік білім алу
633
64.65%
72
2,41
50
0,51
-22
8
Математика
93
60.78%
81
1,94
59
0,95
-22
9
Кітапхана ісі
20
57.14%
82
2,2
60
0,13
-22
10
Информатика
258
67.53%
75
2,1
54
0,81
-21
11
Өңдеу өндірісі технологиясы (салалар бойынша)
152
60.31%
72
0,76
51
0,46
-21
12
Кескіндеме
5
50%
92
2
72
0,8
-20
13
Әлеуметтік педагогика және өзін өзі тану
205
58.73%
79
2,45
60
1,27
-19
14
Дінтану
5
50%
87
1,6
69
0,2
-18
15
Ақпараттық жүйе
363
57.98%
72
2,59
55
1,88
-17
16
Мектепке дейінгі білім мен тәрбие
196
54.44%
78
6,31
61
1,28
-17
17
Бастауыш әскери дайындық
65
73.03%
78
9,07
61
1,3
-17
18
Мелиорация, рекультивация және жер күзеті
36
59.01%
80
1,17
63
0,4
-17
19
Ауыл шаруашылығын қуатпен қамту
20
64.51%
87
4,9
70
1,6
-17
20
Сәндеу (Декоратив) өнері
10
66.66%
92
3,6
75
0,6
-17
21
Дәстүрлі музыйкалық өнер
6
75%
92
8,6
75
1
-17
22
Пайдалы қазбаны байыту
37
59.67%
71
0,68
55
0,72
-16
23
Радиотехника, электроника және телекоммуникация
313
62.72%
72
5,02
58
2,94
-14
24
Педагогика мен бастауыш білім әдістемесі
161
60.07%
77
5,47
63
2,29
-14
25
Азық технологиясы
145
59.18%
71
1,25
57
0,77
-14
26
Құрылыс материалдары, бұйымдары мен құрастырмалар өндірісі
140
58.33%
84
1,9
70
0,54
-14
27
Дефектология
131
60.09%
80
3,88
66
2,75
-14
28
Режиссура
6
54.54%
93
5
79
1,6
-14
29
Бейнелеу өнері мен сызу
74
71.84%
64
2,56
51
2,9
-13
30
Ядролық физика
60
54.54%
88
1,18
75
0,64
-13
31
Мұрағаттау,құжаттау және құжаттамалық қамту
5
50%
94
2,6
81
1,6
-13
32
Тарих
156
60.23%
76
6,18
65
3,06
-11
33
Физика
77
60.62%
79
2,05
68
1,04
-11
34
Мата материалдарының технологиясы мен жобаламы
67
62.61%
69
2,43
58
0,7
-11
35
Метеорология
41
57.74%
88
1,45
77
0,33
-11
36
Мұражай ісі және ескерткіштер күзеті
15
60%
89
3,4
78
0,8
-11
37
Көлік жасау
10
50%
87
2,7
76
1,6
-11
38
Математика
322
58.01%
60
2,97
50
0,64
-10
39
Гидрология
30
50%
88
2,13
78
0,63
-10
Бұл кестеде 1 орынға көрсетілген 1-ші мамандық бойынша анықталған. Сондықтан да, екшелу көрсеткішінің төмендігі, бұл мамандықтың бірінші көрсетілмегендігі, оның екінші, бәлкім, үшінші не төртінші болғандығы.
Мұнда мамандыққа өту баллының қалай алшақталғаны бадырайып тұр,және де қазақ бөлімінен үміткердің ренішін түсінуге әбден болады, өйткені, оның орыстілді құрбысы өзінен үлгерім көрсеткішінің төменгі баллын алса да сол мамандыққа түсіп тұр. Оның үстіне грант санының орыстілді білім алушылар пайдасына пайыздық үлес бойынша ығысқандығы да көзге ұрып тұр.
Жалпы, қазақ мектебін бітірушілер құқығын аяқасты ету ҰБТ тапсырғанға және грант екшемі шыққанға дейін-ақ, «Қазақстан республикасы Білім және ғылым министрінің 16.03. 2011 ж. №97 бұйрығына 1-Қосымша» құжаты шыққан күннен бастап бұзылған. Бұл құжат білім алудың тілдік қатынасындағы пайыздық үлесті ескеруі тиіс еді. Алайда, бұл құжат көптеген мамандықтарға гранттық мемтапсырыс 50% на 50% бойынша тең бөліске түскендігін ресмилеп тұр.
Ашық түрде қол жетпесе де, білім беру тілдері бойынша статистика Білім министрілігінде бар. Жыл сайынғы ашық дереккөздері бойынша ҚР Статистика жөніндегі агенттігі жариялайтын дереккөзге жүгінсек, 2010 жылдың басында, яғни 2009 жылғы мәліметтер өңделген кезде, жалпы білім беретін мектептердің тілдік арақатысы: 1 551 000 - 62% қазақтілді, 868 500 - 34% орыстілді және 99600-4% басқа тілдерде екенін білдім. Соңғы жылдардағы мәліметтер мен оқушылардың тілдік білім алу жөніндегі сыныптар бойынша нақты үлес дерегі атымен жоқ.Бірақ, сол жинақта ҚР халқының жастары бойынша мәлімет бар. Ол мәлімет мына суретте:
2011жылғы түлектер 15 -19 жас аралығына жатады. 2009 жылғы 15 жасарлар 2011 жылы 17 жасар түлек болып шыққаны белгілі. Бұл жерде ауылдық жеткіншектердің үлесінің молайғаны қалай жасырсаң да көрініп тұр.Осыған орай, қалалардағы қазақтілді мектеп саны да өсуі керек еді. Бұл үрдісті біздің билік әлі күнге ескермеуде. Грант пен қаржы бөлудегі тілдік көрсеткішке немқұрайлы қарау, елде кәзірдің өзінде тілдік ушығуды қоздырып, қазақтілді білім алушылар құқығын шектеп отыр.
Ауылдық түлектер құқығы аяққа басылып, ақылы бөлімдер сомасын анықтауда да жалғасуда. Егер де оларға тиісті гранттар саны кеміген болса, олар ақылы оқуға түсіп, білім алуға қалалықтармен бірге қаржы шығындауда. Мұндай «теңдікті» қандай ауыл тұрғыны көтере алады? Бұл қазақ мектебін бітірушілер жағдайын одан бетер ушықтырып, қазақтілді азаматтарды одан ары кемсіту мен олардың құқығын бұзу көрінісін барынша айқындата түседі.
Сонымен бірге, орыстілді түлектердің Ресейге барып оқуы да білім беру ресурсын бөліске саларда ескерілмеген.ҰБТ-ны қазақстандық ЖОМдарда білім алумен бірге, аттестаттағы бағаны дәлелдеу үшін де тапсырылады ғой.
Статистикалық мәліметтерде тілдік білім алу көрсеткішін ескере отырып, шығарылған оқулықтар турасында да дерек жоқ. ЖОМдарды қазақтілді оқулықтармен қамту туралы ешбір есеп беру мәліметі жоқ. Мемлекеттік тілдегі оқыту материалдары қорын толықтыруға арналған бағдарлама да жоқ.
Ақпараттық технология заманында қоғамды маманмен қамту мен мемлекеттік тіл тұрғысынан елді нығайту саласында, білім беруде БҒМ барлық ресурстарды үлестіру мәселесінде БАРЫНША МӨЛДІР, МЕЙЛІНШЕ ӘДІЛ болуы керек еді...
