Зерттеу: Жоғарғы биліктегілердің басым көпшілігі қай өңірден?

Әдістемелік. «Рейтинг.kz» зерттеу агенттігі Қазақстанның саяси элитасының сипаты мен құрамын анықтау жөніндегі жоба шегінде көпшілікке «Биліктегі өңірлер өкілдіктерінің рейтингісі» ұсынады.

Зерттеу әрекет етіп отырған саясаткерлердің туылған өңірлері туралы жалпыға қол жетімді ақпараттарды жинақтау және сараптау арқылы жүргізілді. Деректерді жинақтау ашық интернет - көздерінен алынды. Саясаткерлердің туған жерлері туралы ақпаратпен қосымшадағы кестеден танысуға болады.

Осы зерттеудің нәтижесінде әр түрлі дәрежедегі 232 саясаткердің туған жері туралы ақпарат негізінде есептелінді. Биліктің жоғарғы эшелонында көрінген облыстың әрбір тумасы үшін өңірге нақты балл саны есептелінді (1-ден 20-ға дейін). Балл саны саясаткердің ағымдағы қызметінің маңызыдылығына байланысты (кестені қараңыз. ).

Қызмет атауы

Балл саны

Президент

Қызмет атауы	Балл саны
Президент	20
Премьер-министр, ҰҚК Төрағасы, Президент Әкімшілігінің Басшысы, Сенат Спикері, «Самұрық-Қазына» ХӘҚ Төрағасы	10
Мәжіліс Спикері, Премьер-министрдің бірінші орынбасары, ПӘ Басшысының орынбасарлары, Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы, Президент істері Басқарушысы сондай-ақ, Алматы және Астана қалаларының әкімдері,	8
Жоғары Сот Төрағасы, Бас прокурор, ҚР Экономикалық және жемқорлық қылмысқа қарсы күрес жөніндегі агенттігінің төрағасы, Ұлттық банк төрағасы, Мемлекеттік хатшы, Есеп комитетінің төрағасы,Президент кеңесшілері, вице-премьерлер мен министрлер	6
Облыс әкімдері	5
Агенттік төрағалары	4
Мәжіліс және Сенаттың вице-спикерлері	3
Парламент депутаттары	2
Облыс орталықтарының әкімдері	1

Бұдан әрі өңірлердің балл сомасы ондағы халық санына бөлініп және 100 мыңға көбейтілді. Осындай жолмен, өңірдің 100 мың адамға шаққандағы балл саны шығарылды. 100 адамға шаққандағы көрсеткіш жоғары болған сайын, қорытынды рейтингте өңірдің жағдайы жоғарлайды.

Зерттеу нәтижелері бірнеше жақсы фактілерді анықтауға мүмкіндік берді:

Халық саны есебінің 9,4 есеге жоғарылығын ескерумен көшбасшы -өңірдің (Алматы облысы) аутсайдер-өңірге қарағанда (Маңғыстау облысы) билікке берілгендігі (тиесілігі).
Батыс өңірі басымдылықпен биліктегі Ақтөбе және Атырау облысының саясаткерлеріне ұсынылған; БҚО және Маңғыстау облысының тумалары жоғарғы эшелонда жоқтың қасы.
Барлық солтүстік өңірлер (СҚО, Павлодар және Қостанай облысы) және ШҚО қазіргі уақытта халық санына шаққанда билікке берілуі жөнінде аутсайдерлер қатарына енеді.
Ресейде туылған саясаткерлер санының көрсеткіші (9 саясаткер), билікте Маңғыстау облысы (2 саясаткер), ШҚО (5 саясаткер), СҚО (5 саясаткер) және Астана қаласы (3 саясаткер) саясаткерлерден көп және дәл осындай санда ШҚО, Қостанай және Павлодар облыстарынан (9 саясаткер, әрбір өңір бойынша үштен).

Биліктің жоғарғы эшелонындағы өкілдері бойынша көшбасшы-өңірлер тобын Алматы облысы; Алматы қаласы; Ақтөбе облысы; Атырау облысы құрайды.

Осы өңірлердің барлығы іріктеу нәтижесі бойынша 6 дан 7 дейінгі балл алды. Жоғарыда аталған өңірлердің жоғарғы нәтижелерінің себептері мен болжамдары едәуір өзгереді.

Алматы облысының жоғары орын алуының басты себебі қазіргі Президенттің осы өңірдің тумасы болуы. Бұның айғағы көптеген Алматы облысында туған саясаткерлер Президентпен бір ауданда туған. Мемлекет Басшысының төңірегіне өзінің кіші Отанынан жақтастарын жинақтауға талпынысы түсінікті жағдай. Сол немесе өзге жағдай да осы тәжірибе әлемдегі көптеген елдердің басшыларымен қолданылады. Мысалы, Ресейде Путин билікке келгеннен кейін биліктің жоғарғы эшелонындағы Санкт-Петербург тумаларының үлесі бірден өсті.

Алматы облысы тумаларының биліктегі ықпалдыларының қатарынан ең алдымен ҰҚК Төрағасы Нұртай Абықаев пен Сенат Спикері Қайрат Мәмиді бөліп атауға болады (екі саясаткердің қызметтерінің ықпалдылығы 10 баллмен бағаланған). Аталған саясаткерлердің ағымдағы қызметтері Президент тарабынан екеуіне деген сенім деңгейінің жоғарылығын куәлендіреді. Сондай ақ, Алматы облысының тумалары болып танылатындар: Президенттің іс Басқарушысы, Есеп комитетінің төрағасы, Алматының әкімі және қызмет жасап жатқан төрт министр.

Ақтөбе мен Атырау облысының жоғарғы жағдайы мына фактормен түсіндіріледі:

Президент Әкімшілігінің Басшысы Аслан Мусиннің осы өңірдің саясаткерлері қамқорлығында болуы;
Өңірден шыққан өз күштерімен қалыптасқан ықпалды саясаткерлерге қатысты (ең алдымен Иманғали Тасмағамбетов пен Марат Тәжин);
Осы облыстардағы халық санының аздығы;
Биліктегі батыс өңірлерінің тумалары үшін жасырын квотасы (зерттеу нәтижесі көрсеткендей, батыс өңірлері тобының билікке ұсынлғандары негізінде Ақтөбе және Атырау облыстары есебінен қамтамасыз етіледі, ал Маңғыстау мен БҚО орталық деңгейде өкілдіктері жоқ).

Алматы қаласы биліктің жоғарғы эшелонында жас саясаткерлермен басымдықпен ұсынылған (ТЖМ Басшысы Владимир Божко құрайды). Биліктегі түпкілікті алматылықтардың көбі кеңес элитасының балалары. Олардың шығу тектері жақсы білімі мен тәрбие алулары, жол ашты. Биліктегі алматылықтардың орташа жасын салыстырғанда орташа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада олардың жоғарғы саяси әлеуеттілігін білдіреді. Олардың көбісі қазіргі кезеңде орташа деңгейдегі қызметтерде отыр. Мысалы, ҚР Агентіктерінің әрекет ететін 10 басшысының үшеуі Алматының тумалары. Мұндай қызметтер алдағы уақыттағы мансаптық өсуі үшін жақсы трамплин болуы мүмкін. Осыған қарамастан, биліктегі Алматылықтардың көбісінің түп тамырлары Алматы облысынан, мысалы Бауыржан Байбек және Бахыт Сұлтанов. Осы факт көбінде олардың саяси жақтастары ортасымен және биліктің тікелей жолы бойымен көтерілу динамикасымен түсіндіріледі. Биліктегі алматылықтардың үлесі уақыт ағымымен өсуін күтуге болады.

Ақпараттарды сарптау барысында, Ақмола өңірі саясаткерлерінің төңірегінде жайдан жай емес және бірден-бір жағдай байқалады. Парламентке ұсынылуы бойынша облыс теңдесі жоқ көшбасшы орында тұр. Осыған қарамастан жоғарғы орталық атқарушы органдары басшылығында осы өңірдің бірде-бір тумасы жоқ.

Билікке кеңінен ұсынылғандар Қызылорда, Қарағанды және Жамбыл облыстары (сәйкес 6,7 және 8 орын). Осы өңірлердің тумалары орталық атқару биліктегі, сондай-ақ өкілетті органдардың құрылымында бар.

Өзге өңірлердің тумалары билікке анағұрлым аз ұсынылады. Мұндай жағдайдың объективті себебі тек Астана жағдайында бар. Қала айрықша мәртебеге ие және астананы көшіргенге дейін республикалық элита үшін «кадрлар шеберханасы» ретінде қарастырылмады.

Таралған пікірлерге қарамастан, зерттеу нәтижелері ОҚО өкілдерінің жоғарғы билік эшелондарында жоғары емес, орташа ұсынылғандықтарын тіркеді. Бұл таңдалынған әдістеменің халық санынын ескерумен абсалюттық емес, қатысты мағынасымен түсіндіріледі (барлық өңірлердің арасында ол ОҚО ең жоғары). ОҚО тағы бір күтпеген нәтиженің түсініктемесі - «Самұрық-Қазына» ХӘҚ және ұлттық компаниялардың құрылымы басқарушыларының шығу тегі осы зерттеу шегінде есепке алынбады. Саяси орта төңірегінде «Самұрық» Өмірзақ Шөкеев тағайындалғаннан кейін Қордағы шешуші қызметтердің көпшілігіне ОҚО тумалары отырды деген пікір таралған. «Рейтинг.kz» ЗА алдағы зерттеулер шегінде осы ақпаратты тексеріп, нәтижесін жариялауға ниетті.

Билікке ұсынылуы төмен деңгейлі өңірлердің қатарына барлық солтүстік облыстар кіреді (СҚО, Қостанай және Павлодар облысы), ШҚО, сондай-ақ БҚО мен Маңғыстау облысы да бар.

Соңғы екі облыстың орталық деңгейдегі өкілдіктері тек Парламент депутаттығымен шектеледі. Екі өңірдің жергілікті атқарушы билігін өзге өңірлерден шыққандар басқарады.

Қортынды орындар	Облыс атаулары	Өкілдерінің саны	Баллдар	Балл сомасы	Балл сомасы бойынша орны	100 мың тұрғынға шақандағы балл
1	Алматы облысы	30	20 10 10 8 6 6 6 6 6 5 6 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2	131	1	6,83
2	Алматы қ.	22	8 8 6 6 6 6 6 6 5 5 4 4 4 4 2 2 2 2 2 2 2 2	94	2	6,46
3	Ақтөбе облысы	11	10 8 6 5 5 4 4 2 2 2 2	50	5	6,34
4	Атырау облысы	13	5 6 2 3 2 3 2 2 2 2 2 2 1	34	9	6,23
5	Ақмола облысы	22	2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1	43	7	5,88
6	Қызылорда облысы	14	6 6 5 5 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1	41	8	5,73
7	Қарағанды облысы	24	8 8 6 6 6 5 4 2 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1	77	3	5,66
8	Жамбыл облысы	10	8 6 6 5 5 2 2 2 2 2 2 2 2 1	47	6	4,44
9	Қостанай облысы	9	6 5 2 2 2 2 2 2 1	24	10	2,73
10	Оңтүстік-Қазақстан облысы	19	10 6 6 6 6 6 5 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1	70	4	2,66
11	Павлодар облысы	9	4 2 2 2 2 2 2 2 1	19	12	2,54
12	Солтүстік-Қазақстан облысы	5	5 2 2 2 1	12	14	2,06
13	Астана қ.	3	10 2 2	14	13	1,87
14	Шығыс-Қазақстан облысы	9	8 2 2 2 2 2 2 2 2	24	10	1,72
15	Батыс-Қазақстан облысы	5	2 2 2 2 1	9	15	1,47
16	Маңғыстау облысы	2	2 2	4	16	0,73
	РФ	9	6 2 2 2 2 2 2 2 2	22
	ҚХР	2	6 2	8
	Өзбекстан	3	2 2 2	6
	Украина	1	2	2
	Латвия	1	2	2
	Түркіменстан	1	1	1

Тұжырымдар мен болжамдар. Зерттеу нәтижелері өңірлік белгілері бойынша әрекет ететін саяси элитадағы теңгерімсіздіктің бар екенін анықтады. Бұл әсіресе өңірдегі халық санына шаққанда билікке ұсынылғандарын есептеу кезінде білінді.

Егер «мемлекеттік биліктің бірден-бір көзі халық» деген конституциялық постулатты және зерттеу нәтижелерін қатар қойсақ , онда билікке қазақстандықтардың мүдделерінің ұсынылу деңгейіндегі маңызды айрмашылық олардың тұрғылықты жерлеріне байланысты деп қорытындылауға болады.

Алынған нәтижелер бойынша элита қатарын толықтыру кезінде өңірлік фактор жеткілікті деңгейде ескерілмейді. Бұл саяси тұрақтылық үшін көптеген тәуекелдікті туындатады.

Әлемдік тәжірибеде, саяси элитаны қалыптастыру кезінде өңірлік факторларды бағаламаудан қоғамның бөлінуіне әкелген бірнеше жағдайлар болған. Мысалы, Ресейдегі Путин-Медведев басқарғандағы тандем рейтингінің төмендеуінің бірден-бір себебі питерліктердің билікке отырғызылуы болды.

Одан басқа, билікте өңірлер өкілдіктерінің төмендігі:

Сәйкес облыстарда сепаратистік көңіл-күйдің өсуі үшін алғы шарты болып табылады;
Өңірдің маңызды мәселелерін шұғыл шешу үрдісін қиындатады;
Өңірлік элитаның әлсіреуіне әсер етеді;
«Үлессіз» өңірлерде әрекет ететін саяси режимнің заңдылығын тануды төмендетеді;
Көші-қон көңіл-күйінің өсуіне итермелейді (Қазақстанды бұл әсіресе солтүстік және ШҚО өзекті).

Жариялаған еліміздегі әлеуметтік модернизациялау шегінде жекелеген өңірлердің тұрғындары үшін әлеуметтік лифттердің жоқ болу мәселесі Президент тапсырмасының тұжырымдамасында айрықша өзектілік алып отыр.

«Рейтинг.kz» ЗА келесі зерттеулері еліміздің саяси элитасының құрамы мен сипатын сараптау жөніндегі жоба шегінде оның этникалық және жүз-рулық құрамының рейтингісі болмақ. Осы жобаны іске асыру алдағы уақытта еліміздің саяси элита құрамындағы жаңа тағайындаулар нәтижесі бойынша жағдайдың сипаты мен даму динамикасын бақылауға мүмкіндік береді.

Аталмыш зерттеуге қолданылған «аймақ» термині тұтастық пен оның өзара құрылымды элементтерді қамтитын территория ретінде («Википедиядан» алынған), еліміздің облыстары мен республикалық маңызы бар қалаларды жалпыланған ыңғай үшін алынды,

Ықпалды саясаткерлердің туған жерлері көрсетілген кесте

№	АЖТ	Қазіргі лауазымы	Туған жері	Балдар
1.	Нұрсұлтан Назарбаев	ҚР Президенті	Алматы облысы	20
2.	Кәрім Мәсімов	Премьер-Министр	Астана	10
3.	Нұртай Абықаев	ҰҚК Төрағасы	Алматы облысы	10
4.	Аслан Мусин	Президент Әкімшлігінің Басшысы	Ақтөбе облысы	10
5.	Қайрат Мәми	Сенат Спикері	Алматы облысы	10
6.	Өмірзақ Шүкеев	«Самұрык-Қазына» ХӘҚ Төрағасы	ОҚО	10
7.	Нұрлан Нығматулин	Мәжіліс Спикері	Қарағанды облысы	8
8.	Серік Ахметов	Премьер-Министрдің Бірінші орынбасары	Қарағанды облысы	8
9.	Талғат Донаков	Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары	ШҚО	8
10.	Бауыржан Байбек	Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары	Алматы	8
11.	Бағлан Майлыбаев	Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары	Жамбыл облысы	8
12.	Бахыт Сұлтанов	Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары	Алматы	8
13.	Марат Тажин	Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы	Ақтөбе облысы	8
14.	Серік Үмбетов	Президенттің іс басқарушысы	Алматы облысы	8
15.	Бектас Бекназаров	Жоғарғы сот төрағасы	Жамбыл облысы	6
16.	Асхат Дауылбаев	Бас прокурор	Ақтөбе облысы	6
17.	Рашид Түсіпбеков	ҚР экономикалық және жемқорлық қылмысқа қарсы күрес жөніндегі агенттік төрағасы	ОҚО	6
18.	Григорий Марченко	Ұлттық банк төрағасы	Алматы	6
19.	Мұхтар Құл-Мұхаммед	Мемлекеттік хатшы	ҚХР	6
20.	Омархан Өксікбаев	Есеп комитетінің төрағасы	Алматы облысы	6
21.	Ермұхамет Ертісбаев	Президент кеңесшісі	Қарағанды облысы	6
22.	Қырымбек Көшербаев	Президент кеңесшісі	Қызылорда облысы	6
23.	Ербол Орынбаев	Премьер-Министрдің орынбасары	ОҚО	6
24.	Кайрат Келімбетов	Премьер-Министрдің орынбасары	Алматы	6
25.	Әсет Исекешев	Индустрия және жаңа технологиялар министрі	Қарағанды облысы	6
26.	Қалмұханбет Қасымов	Ішкі істер министрі	Алматы облысы	6
27.	Салидат Қайырбекова	Денсаулық сақтау министрі	Қарағанды облысы	6
28.	Ержан Қазыханов	Сыртқы істер министрі	Алматы	6
29.	Дархан Мыңбай	Мәдениет және ақпарат министрі	ОҚО	6
30.	Әділбек Жақсыбеков	Қорғаныс министрі	Қостанай облысы	6
31.	Бакытжан Жұмағұлов	Білім және ғылым министрі	Алматы облысы	6
32.	Нұрлан Қаппаров	Қоршаған ортаны қорғау министр	Алматы	6
33.	Асылжан Мамытбеков	Ауыл шаруашылығы министрі	ОҚО	6
34.	Асқар Жұмағалиев	Көлік және коммуникация министрі	РФ	6
35.	Гүлшара Әбдіқалықова	Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі	Қызылорда облысы	6
36.	Болат Жәмішев	Қаржы министрі	Алматы облысы	6
37.	Владимир Божко	Төтенше жағдайлар жөніндегі министрі	Алматы	6
38.	Бақытжан Сағынтаев	Экономикалық даму және сауда министрлігі	Жамбыл облысы	6
39.	Берік Имашев	Әділет министрі	Алматы	6
40.	Сауат Мыңбаев	Мұнай және газ министрі	Алматы облысы	6
41.	Жанар Айтжанова	Экономикалық интеграция істері жөніндегі министрі	ОҚО	6
42.	Архимед Мұхамбетов	Ақтөбе облысы әкімі	Ақтөбе облысы	5
43.	Қанат Бозымбаев	Жамбыл облысы әкімі	Алматы	5
44.	Бергей Рысқалиев	Атырау облысы әкімі	Атырау облысы	5
45.	Нұралы Сәдуақасов	Қостанай облысы әкімі	Қостанай облысы	5
46.	Аңсар Мұсаханов	Алматы облысы әкімі	Алматы облысы	5
47.	Нұрлан Ноғаев	БҚО әкімі	Ақтөбе облысы	5
48.	Бердібек Сапарбаев	ШҚО әкімі	Қызылорда облысы	5
49.	Қайрат Қожамжаров	Ақмола облысы әкімі	Жамбыл облысы	5
50.	Әбілғазы Құсайынов	Қарағанды облысы әкімі	Қарағанды облысы	5
51.	Болатбек Қуандықов	Қызылорда облысы әкімі	Қызылорда облысы	5
52.	Ерлан Арын	Павлодар облысы әкімі	Алматы	5
53.	Бауыржан Мұхамеджанов	Маңғыстау облысы әкімі	Жамбыл облысы	5
54.	Ахметжан Есімов	Алматы қаласының әкімі	Алматы облысы	6
55.	Серік Біләлов	СҚО әкімі	СКО	5
56.	Асқар Мырзахметов	ОҚО әкімі	ОҚО	5
57.	Иманғали Тасмағамбетов	Астана қаласының әкімі	Атырау облысы	6
58.	Мұрат Оспанов	Қазақстан Республикасы Табиғи монополиаларды реттеу жөніндегі агенттік төрағасы	Алматы	4
59.	Қадырхан Отаров	Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттіктің төрағасы	Ақтөбе облысы	4
60.	Ғабидолла Әбдірақымов	Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттіктің төрағасы	ОҚО	4
61.	Әлихан Смайлов	Қазақстан Республика Статистика жөніндегі агенттіктің төрағасы	Алматы	4
62.	Әлихан Бәйменов	Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттіктің төрағасы	Қарағанды облысы	4
63.	Серік Нокин	ҚР құрылыс істері және тұрғын үй-шаруашлығы істері жөніндегі агенттіктің төрағасы	Ақтөбе облысы	4
64.	Қайрат Лама Шариф	ҚР Діни істер жөніндегі агенттіктің төрағасы	Павлодар облысы	4
65.	Талғат Мұсабаев	ҚР Ұлттық космос агенттігінің төрағасы	Алматы облысы	4
66.	Талғат Ермегияев	ҚР спорт және дене шынықтыру істері жөніндегі агентігінің төрағасы	Алматы	4
67.	Тимур Жантикин	ҚР Атом энергиясы жөніндегі агенттіктің төрағасы	Алматы	4
68.	Светлана Жалмағамбетова	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Ақмола облысы	2
69.	Жабал Ерғалиев -	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	СҚО	2
70.	Иран Әміров -	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	Қызылорда облысы	2
71.	Елеусін Сағындықов	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Ақтөбе облысы	2
72.	Нұрлан Сүлейменов	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Алматы облысы	2
73.	Ләззат Тұрлашов	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы облысы	2
74.	Сәрсенбай Еңсегенов	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Атырау облысы	2
75.	Қайрат Ищанов	ҚР Парламенті Сенатының Төраға орынбасары	Атырау облысы	3
76.	Талғатбек Абайділдин -	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Ақмола облысы	2
77.	Сергей Плотников	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	ШҚО	2
78.	Ақан Бижанов -	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Алматы облысы	2
79.	Жұмабек Төрегелдинов	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	Алматы	2
80.	Қайсар Омаров	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Астана	2
81.	Владимир Редкокашин	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Астана	2
82.	Ертарғын Астаев	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы облысы	2
83.	Рашит Ахметов	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	БҚО	2
84.	Серік Ақылбай	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	Қарағанды облысы	2
85.	Юрий Кубайчук	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	Қарағанды облысы	2
86.	Хусаин Валиев	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Қостанай облысы	2
87.	Жеңіс Нұрғалиев	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	Қостанай облысы	2
88.	Мұрат Бақтиярұлы	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	Қызылорда облысы	2
89.	Бақтыбай Шелпеков	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Маңғыстау облысы	2
90.	Ермек Жұмабаев	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	Павлодар облысы	2
91.	Асхат Күзеков	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Павлодар облысы	2
92.	Анатолий Башмаков	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	СКО	2
93.	Самат Ескендіров -	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	Ақмола облысы	2
94.	Қуаныш Айтаханов	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	ОҚО	2
95.	Орынбай Рахманбердиев	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	ОҚО	2
96.	Оралбай Әбдікәрімов	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Қарағанды облысы	2
97.	Икрам Адырбеков	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Өзбекстан	2
98.	Мұхтар Алтынбаев	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Қарағанды облысы	2
99.	Әділ Ахметов	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы облысы	2
100.	Ғарифолла Есiм	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Павлодар облысы	2
101.	Болат Жылқышиев	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	ОҚО	2
102.	Ғани Қасымов	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Атырау облысы	2
103.	Сергей Кулагин	Сенат депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Ақмола облысы	2
104.	Төлеген Мұхамеджанов	Сенат депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	ШҚО	2
105.	Ерлан Нығматулин	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	Қарағанды облысы	2
106.	Людмила Полторабатько	Сенат депутаты, Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитеті	РФ	2
107.	Александр Судьин	ҚР Парламент Сенаты төрағасының орынбасары	Қарағанды облысы	3
108.	Юрий Цхай	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Жамбыл облысы	2
109.	Қуаныш Айтаханов	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	ШҚО	2
110.	Қожахмет Баймаханов	Сенат депутаты, Табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті	Қызылорда облысы	2
111.	Михаил Бортник	Сенат депутаты, Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитеті	Павлодар облысы	2
112.	Ерболат Мұқаев	Сенат депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	БҚО	2
113.	Нұрлан Әбдіров	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Қарағанды облысы	2
114.	Мұрат Әбенов	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Қызылорда облысы	2
115.	Азамат Әбілдаев	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Алматы облысы	2
116.	Сейітсұлтан Әйімбетов	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Қызылорда облысы	2
117.	Майра Айсина	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Ақмола облысы	2
118.	Жұматай Алиев	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Жамбыл облысы	2
119.	Ирина Аронова	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	РФ	2
120.	Оразкүл Асанғазы	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Жамбыл облысы	2
121.	Жақып Асанов	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Қызылорда облысы	2
122.	Тұрарбек Асанов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы облысы	2
123.	Мұрат Ахмадиев	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	ҚХР	2
124.	Жамбыл Ахметбеков	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Ақмола облысы	2
125.	Нұрғали Әшім	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	ОҚО	2
126.	Мәулен Әшімбаев	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы	2
127.	Асқар Базарбаев	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Алматы облысы	2
128.	Галина Баймаханова	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Алматы	2
129.	Зағипа Балиева	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы облысы	2
130.	Андрей Бегенеев	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Ақмола облысы	2
131.	Мейрам Бегентаев	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Павлодар облысы	2
132.	Асхат Бекенов	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Атырау облысы	2
133.	Ерсұлтан Бектұрғанов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Өзбекстан	2
134.	Уәлихан Бишімбаев	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	ОҚО	2
135.	Қамал Бұрқанов	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Өзбекстан	2
136.	Светлана Бычкова	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Жамбыл облысы	2
137.	Қабиболла Жақыпов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	БҚО	2
138.	Жанат Жарасов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	ОҚО	2
139.	Темірхан Досмұхамбетов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Қостанай облысы	2
140.	Ерген Дошаев	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Ақтөбе облысы	2
141.	Жексенбай Дүйсенбаев	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Ақмола облысы	2
142.	Сергей Дьяченко	Мәжіліс Вице-спикері	Ақмола облысы	3
143.	Жалғас Дүйсенғалиев	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Атырау облысы	2
144.	Бақытжан Ертаев	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Жамбыл облысы	2
145.	Қожахан Жабағиев	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Жамбыл облысы	2
146.	Нұрлан Жазылбеков	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы облысы	2
147.	Оңалсын Жұмабеков	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Алматы облысы	2
148.	Сәкен Жылқайдаров	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы облысы	2
149.	Төлеген Ыбраев	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	ШҚО	2
150.	Құттыхожа Ідрісов	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Қызылорда облысы	2
151.	Бақтықожа Ізмұхамбетов	Мәжіліс Вице-спикері	Атырау облысы	3
152.	Гүлнар Ықсанова	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	ОҚО	2
153.	Гүлмира Ісімбаева	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Жамбыл облысы	2
154.	Меруерт Қазбекова	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Ақмола облысы	2
155.	Серікжан Қанаев	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Қарағанды облысы	2
156.	Егор Каппель	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Ақмола облысы	2
157.	Гүлжан Қарақұсова	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы	2
158.	Құралай Қаракен	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Ақтөбе облысы	2
159.	Төлеш Кенжин	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Қарағанды облысы	2
160.	Ольга Киколенко	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Қостанай облысы	2
161.	Роман Ким	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Алматы облысы	2
162.	Виктор Киянский	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	БҚО	2
163.	Дарья Клебанова	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Қарағанды облысы	2
164.	Арман Қожахметов	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Қарағанды облысы	2
165.	Айкын Қоңыров	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Ақмола облысы	2
166.	Владислав Косарев	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Ақмола облысы	2
167.	Николай Кузьмин	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	ШҚО	2
168.	Николай Логутов	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Алматы	2
169.	Ромин Мадинов	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Ақмола облысы	2
170.	Анатолий Маковский	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Ақмола облысы	2
171.	Үсенгелді Медеуов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы облысы	2
172.	Александр Милютин	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	РФ	2
173.	Рахмет Мұкашев	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Ақмола облысы	2
174.	Ахмет Мұрадов	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Қостанай облысы	2
175.	Орал Мұхамеджанов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Қостанай облысы	2
176.	Шалатай Мырзахметов	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	ОҚО	2
177.	Дариға Назарбаева	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Қарағанды облысы	2
178.	Надежда Нестерова	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	ОҚО	2
179.	Екатерина Никитинская	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Алматы	2
180.	Серікбай Нұрғисаев	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Алматы облысы	2
181.	Айгүл Нұркина	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Павлодар облысы	2
182.	Тұрсынбек Өмірзақов	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Ақмола облысы	2
183.	Серік Оспанов	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Атырау облысы	2
184.	Анатолий Пепенин	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Латвия	2
185.	Азат Перуашев	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Жамбыл облысы	2
186.	Надежда Петухова	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Украина	2
187.	Мейрам Пішембаев	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Павлодар облысы	2
188.	Виктор Рогалев	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Қарағанды облысы	2
189.	Светлана Романовская	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	РФ	2
190.	Аманжан Рысқали	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Атырау облысы	2
191.	Нұртай Сабильянов	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	ШҚО	2
192.	Ұласбек Сәдібеков	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	ОҚО	2
193.	Айткүл Самақова	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Алматы	2
194.	Рамазан Сәрпеков	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Алматы облысы	2
195.	Сағиятолла Сәрсенов	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Алматы облысы	2
196.	Зухра Саяпова	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Ақмола облысы	2
197.	Гүлнәр Сейтмағанбетова	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Маңғыстау облысы	2
198.	Бахытбек Смағұл	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Қызылорда облысы	2
199.	Алдан Смайыл	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	Қарағанды облысы	2
200.	Айгүл Соловьева	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Алматы	2
201.	Борис Сорокин	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	РФ	2
202.	Қайырбек Сүлейменов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	РФ	2
203.	Қуаныш Сұлтанов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Алматы облысы	2
204.	Елена Тарасенко	Мәжіліс депутаты, Экономикалық реформа және өңірлік даму комитеті	Атырауская область	2
205.	Абай Тасболатов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	СҚО	2
206.	Юрий Тимощенко	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Акмолинская область	2
207.	Мұхтар Тінікеев	Мәжіліс депутаты, Заңнама және сот-құқықтық реформа комитеті	Қарағанды облысы	2
208.	Әлихан Тойбаев	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Алматы облысы	2
209.	Алмас Тұртаев	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Қызылорда облысы	2
210.	Ізбақ Өмірзақов	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	Ақтөбе облысы	2
211.	Самиғолла Оразов	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	РФ	2
212.	Шавхат Өтемісов	Мәжіліс депутаты, Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитеті	БҚО	2
213.	Светлана Ферхо	Мәжіліс депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитеті	ШҚО	2
214.	Розақұл Халмұрадов	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	ОҚО	2
215.	Рауан Шаекин	Мәжіліс депутаты, Аграрлық мәселелер комитеті	Қарағанды облысы	2
216.	Еркін Шпанов	Мәжіліс депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті	Атырау облысы	2
217.	Глеб Щегельский	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	Акмолинская область	2
218.	Татьяна Яковлева	Мәжіліс депутаты, Қаржы және бюджет комитеті	РФ	2
219.	Мұнарбек Батырханов	Көкшетау қаласының әкімі	Ақмола облысы	1
220.	Ерхан Омаров	Ақтөбе қаласының әкімі	Мағлұмат жоқ	-
221.	Ермек Алпысов	Талдықорған қаласының әкімі	СҚО	1
222.	Асқар Керімов	Атырау қаласының әкімі	Атырау облысы	1
223.	Болат Шәкімов	Орал қаласының әкімі	БҚО	1
224.	Бекболат Орынбеков	Тараз қаласының әкімі	Жамбыл облысы	1
225.	Бауыржан Әбдішев	Қарағанды қаласының әкімі	Қарағанды облысы	1
226.	Гауез Нұрмұхамбетов	Қостанай қаласының әкімі	Қостанай облысы	1
227.	Мархабат Жайымбетов	Қызылорда қаласының әкімі	Қызылорда облысы	1
228.	Бақыт Ұлықбанов	Ақтау қаласының әкімі	Түркіменстан	1
229.	Қайрат Молдасеитов	Шымкент қаласының әкімі	Мағлұмат жоқ	-
230.	Оразгелді Қайргелдинов	Павлодар қаласының әкімі	Павлодар облысы	1
231.	Болат Жұмабеков	Петропавл қаласының әкімі	Ақмола облысы	1
232.	Серік Таукебаев	Өскемен қаласының әкімі	ОҚО	1

«Рейтинг.kz» зерттеу агенттігі

0 пікір

Үздік материалдар

Сыни-эссе

Зерттеу: Жоғарғы биліктегілердің басым көпшілігі қай өңірден?

Серік Ахметов

Талғат Донаков

Бауыржан Байбек

Бағлан Майлыбаев

Бахыт Сұлтанов

Марат Тажин

Ербол Орынбаев

Кайрат Келімбетов

Қалмұханбет Қасымов

Салидат Қайырбекова

Ержан Қазыханов

Дархан Мыңбай

Әділбек Жақсыбеков

Бакытжан Жұмағұлов

Нұрлан Қаппаров

Асылжан Мамытбеков

Асқар Жұмағалиев

Гүлшара Әбдіқалықова

Болат Жәмішев

Владимир Божко

Бақытжан Сағынтаев

Берік Имашев

Сауат Мыңбаев

Жанар Айтжанова

Үздік материалдар

«Таласбек сыйлығы»: Талқандалған талғам...

Мұхтар Мағауиннің «Мені» туралы бірер сөз (Жалғасы)

«Шығыс Түркістан мемлекеті бейбіт түрде жоғалды»

Шоқанның әзіл-сықақтары

Серік Ахметов

Талғат Донаков

Бауыржан Байбек

Бағлан Майлыбаев

Бахыт Сұлтанов

Марат Тажин

Ербол Орынбаев

Кайрат Келімбетов

Қалмұханбет Қасымов

Салидат Қайырбекова

Ержан Қазыханов

Дархан Мыңбай

Әділбек Жақсыбеков

Бакытжан Жұмағұлов

Нұрлан Қаппаров

Асылжан Мамытбеков

Асқар Жұмағалиев

Гүлшара Әбдіқалықова

Болат Жәмішев

Владимир Божко

Бақытжан Сағынтаев

Берік Имашев

Сауат Мыңбаев

Жанар Айтжанова

Ең көп оқылған

Үздік материалдар

«Таласбек сыйлығы»: Талқандалған талғам...

Мұхтар Мағауиннің «Мені» туралы бірер сөз (Жалғасы)

«Шығыс Түркістан мемлекеті бейбіт түрде жоғалды»

Шоқанның әзіл-сықақтары

Мобильді қосымшаны жүктеп алыңыз!