ІІ

Ауқанның аты, жоғарыда айтқанымыздай «халық азаттық армия» Шыңжанға кіріп, Уаңжын үкіметі құрылғаннан кейінгі құлақ тындырарлық ұрандармен бірге шыққан ат еді. Ол, алғашқы науқандар мен жиындарда шақырылған ұрандардың бірін қоймай көшіріп алып өлең құрастыратын «ақын» болған. Компартия қатарына сонысымен өтіп алыпты. Қоғам солшылдықпен қызынып, желікті ұран көбейген сайын оның «өлеңі» де  көбейіп, газетке күн сайын шықты да тұрды. Газет редакторлары мұрнын тыжырынып, бастарын қасып қынжылса да, қыңқ етпей, жариялай беруге мәжбүр болды. Өйтетіні, ол, Уаңжын бекіткен «екпінді коммунист ақын». Өздерінің шығарған ұрандарын «таза» қалпында өлеңдеткен «төңкерісші ақынды» қай секретар қуаттамаған. Оның «шығармасын» қабылдамаған редактор кері төңкерісші аталып, қағындыға ұшырамай ма!

ІІ

Ауқанның аты, жоғарыда айтқанымыздай «халық азаттық армия» Шыңжанға кіріп, Уаңжын үкіметі құрылғаннан кейінгі құлақ тындырарлық ұрандармен бірге шыққан ат еді. Ол, алғашқы науқандар мен жиындарда шақырылған ұрандардың бірін қоймай көшіріп алып өлең құрастыратын «ақын» болған. Компартия қатарына сонысымен өтіп алыпты. Қоғам солшылдықпен қызынып, желікті ұран көбейген сайын оның «өлеңі» де  көбейіп, газетке күн сайын шықты да тұрды. Газет редакторлары мұрнын тыжырынып, бастарын қасып қынжылса да, қыңқ етпей, жариялай беруге мәжбүр болды. Өйтетіні, ол, Уаңжын бекіткен «екпінді коммунист ақын». Өздерінің шығарған ұрандарын «таза» қалпында өлеңдеткен «төңкерісші ақынды» қай секретар қуаттамаған. Оның «шығармасын» қабылдамаған редактор кері төңкерісші аталып, қағындыға ұшырамай ма!

Жынды сары желіккеннен желігіп, үдете берді бұл «өлеңін». Газеттер мен журналдарды жүдете берді. Ауқанның ұрандары газет-журналдарға тоқтаусыз басыла беретіндігін көріп, аты шыққанға мәз болатын жас әуесқой ақындар да еліктей жөнелді мұндай оңай табысқа. «Жасасын» мен «жоғалсындар» жиын майданынан әдебиет бетіне көшіп келіп шуласты. Бұл шулағанға дауыс қоспаған өлеңнің авторы, төңкерістен шеттеген «бойкүйез буржуй» аталатын қатер де қалды. Адамның жүрек пернесін басатын күйші өлең, сыршыл проза сөйтіп жарық көрмейтін халге түсті. Жиыннан мезі болған жұртшылық саяси ұраншыл шығармаларға қараудан да жиренетін болды. Газет-журналдарымыздың оқырмандары азайып, тираждары кеми берді. «Әдебиет-мәдениет дегендерің осы болса, бадырайған күре тамырын, бақырған кеңірдегін ұрайын» дегенге жеткен жоғары мәдениетті ақындар оқымай да, жазбай да қойды.

Алғашқы солшыл жойымпаздықтан генерал-секретар Уаңның өзі шектелген шақта, Ауқан шектелмеді. Бірер өлеңі газетке шықпай қалған күні редакторға барып зекіріп, келесі күні газетке шығартпай қоймады. «Бұл өлеңімнің қайсы идеясы жақпай қалды саған?» деп жанды жерден ұстап жеңеді екен.

Әдебиет-көркемөнер бірлеспесі жағынан ұйымдастырылған кәсіптік үйрену жиындарына «мәртебелі» Ауқан қатынаспайды. Әдебиет жөніндегі ғылыми шығармаларды оқымайды. Әдебиет теориясы жөнінен мүлде сауатсыз, өзін әлдеқандай бір зор саясатшы сайлап алған екен де, әдебиет деген саяси қызметтің құлақкесті құлы деп түсінеді екен. Бұл түсінік Ауқанға орталық партия комитетінің «әдебиет пен көркемөнер саясат үшін қызмет істейді» деген сыңар көзді нұсқауынан жұқса да, тіпті екі көзден де мақұрым су қараңғы-көр соқыр етіп істетті. «Партия саясатын жырламай нені жырлап былжырамақсыңдар!» деп зекіруге дейін жетіпті.

Мен оның осы зорекерлігін естіп, газет-журналдардағы өлеңсымақтарын түгел жиып алдым да, поэзия мәселесі туралы ұзақ сын мақала жаздым. Алдымен әдебиеттің саяси қызметке ғана бағынысты «құрал» емес, медицина ғылымымен терезесі тең, сыбайлас көркемөнер түріндегі дербес ғылым екендігін дәлелдедім. Медицина адамды аурудан емдеп, өлімнен құтқаруды мақсат еткен ғылым болса, әдебиет, адам жанын емдеп зорекерлік, қорқаулық, жауыздық сияқты рухани індеттерден құтқаруды мақсат еткен ғылым деп баяндадым. Бұл түсінігімді беделі зор философтардың сөзіне сүйеп сөйлемесем, арқа тірегі күшті Ауқан «философ» менің тұмсығымды бұзбай ма. Шабуылшы мақаламның әрқай кезеңіне осындай ұлы цитаталарды қалқан етіп ұстауға тура келді.

Сынымда поэзиямызға пайда болған кесір-кеселдің көбіне, әрине Ауқан «ақынның» өлеңдері мысалға алына берді сөйтіп. Өлең қағидасы, поэзия заңы бойынша жерге тыға масқаралап соққыладым. Оның «шығармаларын» баспа бетінде жақтап-ақтаушы шықса, өзіне де соның кебі киіліп, қабаттала соғылатындығы сөз саптауымнан көрініп тұрғандықтан масқара-мазақты арашаға ешкім түсе алмады. Оған сәл ұқсасырақ жазатын ақындар ішінен қаншалық жек көрсе де, менің пікірімді өз еріктерінен тыс қуаттауға мәжбүр болды. Әдебиеттегі календаризм мен ұраншылдық жөнінде пікір шықса-ақ, «Ауқанизм» аталып, ду күлкі көтерілетін болды.

Ауқанның әдебиет саласындағы өктемдік мүйізі осы бір сын арқылы ғана сынып, даурығы шорт өшкен болатын. Қарасы түгел өшкендей мүлде көрінбей кетіп еді. «Стиль түзету» науқанында жерден шыққандай Құлжаға пайда бола қалыпты. Іледегі «оңшыл», «жерлік ұлтшылдарға» қарсы әрекет басқармасына тағайындала қойған екен. «Биғабілдің ұйымындағы кері төңкерісшілерді» көбейткен Жаубасарлардың бірі, әрине, осы кісі болыпты. «Ашылу-сайрауда», «ақылға үйлесімді пікір» сұрап сөйлеткенде, өз пікірлерінен өзгешерек пікір айтқандарды Ауқанның өзі шығып, «Биғабілді танимысың» деп тергей жөнеледі екен. Әрине, оның мені көргендігін, таныстығын айтқызғанша тергесе керек. Асау жамбасына осылай қондырады екен де, менің «кері төңкерістік ұйымыма» қатынасқандығын мойындағанша қылқындырып қинай береді екен. Осындағы «стиль түзету» науқаны, «социалистік тәрбие», «мәдениет зор төңкерісі» деп аталған қанды қырғындардың барлығы осы қабағанның тіс-тұяғымен жүргізіліпті. Бәрінде де менің қылмысымды зорайту үшін мүше-мүриттерімді көбейту - оның міндеттерінің бас тармағы болған көрінеді. 1962 жылғы үркіндер мен қопарылыстарда «Іле қазақ автономиялы облысының" басшылығына тағайындалып келген Жаубасарға құйрығын тіреп қойып арсылдаған екен.

Алғаш ақын аталысымен қатын тастаған Ауқан, маған сол әйелін тастаудағы жаласын ғана артпағандығын естідім. «Қызметіме көмекші боларлық оқыған, мәдениетті, әрі көрікті әйел аламын» деп өзі жариялап жүріп тастаған ғой. Ал, сондай әйел алу жорығын бастағаннан-ақ жолы болмағандығын да менің кесірімнен көреді екен. Оқымысты сұлу іздеген алғашқы сапарында төнгені Күлән болыпты. Оның мойнын өзіне бұра алмай жүргенінде, зиялыларға 52-ші жылғы «тарих тапсыру» науқаны бастала кетіп, өзі сол науқанға көмекші кадр болып қатынасқанда «иә, сәт!» деп жалақтапты. «Ғашығының» мойнын енді күшпен бұрап көндіретіндігіне сенім байлай қалған екен. «Тарих тапсыруда» қолға алып жазалайтындары гомендаң қызметінде болған зиялылар ғой. Ал, бұл келіншектің гомендаң қызметінде болу түгіл, оның шпионына «тигені» белгілі. Сол қылмысын өзіне үлкейтіп көрсетіп сөйлессем, сөз беру түгіл жата қалар деп сенген екен. Бірақ, Күлән өзінің гомендаң шпионы жағынан зорланып, қорланған тарихын айтып, қылмыс дегенге мойындамай, Ауқанның «жеке сөйлесуге» шақырғанына бармай қойыпты.

Ауқан оны енді күреске тартып, көпшілік кергісіне бір салып шығарған соң сөйлесейін деп жүргенінде мен кірісіп, Күләнді бүтіндей ақтап шыққанмын. Онан соң да қырындаған Ауқан қырына ала алмай қойған болатын. Бұл жайын, араларына менің «ақ сайтан болып» кіргендігімнен деп жорыпты. Мұның үстіне кейінірек жазған сыным шыққан соң ақындық жаназасы қоса шығып жерленген Ауқан, көңіліне бүгіп жүрген басқа қыз-келіншектерінен де мазаққа ұшырап, бір де бірінен мақұлдық жауап ала алмай кетіпті. Сөйтіп, ол шақта қайтадан үйлене алмай қалған себебін түгелімен менен көріп, мас болған сайын тісін қайрайды екен.

Ілеге келіп, құйын үйіре алатын құдіретке ие бола қалған кексе Ауқан «жарамды қатын» алудың орайы енді келді деп біліп, бұл жөніндегі ісін қара құйындармен қабаттап жүргізіпті. Өзнің көзі түскен әйелдердің маған ісі түссе екен деп тімтініп, олардың сүйгендерінен қылмыс іздей жүретін болыпты.

Қан көп төгілген жерде күшіген-қарға да, бұралқы ит те, қасқыр-түлкі де күйленіп, күйтшілдігі қозбай ма. Олар құтырғанда, қан төгудің қолбасшысы өзі болған қанды қол Ауқан қайтуге тиісті. Ұнатқан жігітінен айырылған сұлу қалыңдық, жарынан айырылған жас келіншек, ерінен айырылған көрікті қатын - бәр-бәрі де қолға алынған зиялылардың таңдаулылары. Оқыған, көздің жауын алатын сұлулар қансонарда қуғын көрген ақ бөкенше жыртылып айырылып жүргенде Ауқанның сары көзі қанталап ойнақтай жөніліпті. Бәрін де... бәрін де бір-бір ұстап көрейін дегенге келіпті. «Қолыңнан келіп тұрғанда алып қал, ауыз салып қал. Замана заңы бойынша біреуін ғана бөктеруді артынан көрмеймісің!» - Бәрінің соңына түсіпті сөйтіп.

Орашолақ Ауқан, бас салған біреуін қолтығынан шығарып алып, бірінің құйрығын жұлып қалып, бұлтара қашқан біреуінен жер қауып, тұяғына бірін іліндіре алмай қалып жүріпті. Өйтетіні, одағай өлеңімен ұрандата ұмтылып, үркітіп, өзінен безіндіріп қояды екен. Соңы қырғынға айналатын ұраннан әбден ерқашты болған әйелдер онысын естісімен-ақ жуық келтірмей, көз көрім жерден зытады екен.

Бұл «мәдениетінен» жолы бола қоймаған Ауқан кейінірек стилін өзгертіпті. «Ең жаңа» стильмен істеген кәсібін жоғары тарауларда Нәзипа, Гүлсім, Күләндармен сөйлесуінен оқығанбыз. Ең қызығы, тұп-тура өзінің құмандандық штабына шақыртып алып, саясатпен сабалай тергеп, қорқыта отырып қолқалайтын болыпты. Бұл стилінен қаншалық табысқа жеткендігі де жоғарғы тараулардан мәлім болған: езуінен қанды көбік бұрқырайтын мол аузынан пулеметше төккен «марксизмін» ешқайсысына дарыта алмапты да, мерген әйелдердің дәлдеп атқан бір-бір сөйлем тәлкегінен-ақ бас киімі ұшып, кейбірінен, тіпті, жүзі жараланып қалатын болыпты.

«Осылардың маңайына еркек бастырмай зарықтырсам, қанжығама тым болмағанда бірі байланбай ма» деген дәмемен ең соңында бүйіше торлауға кірісіпті.

«Анау пәлен, пәлен дегендер нақтылы кері төңкерісші әйелдер. Сыбайластарын табу үшін әдейі еркін қойып отырмыз. Оларға кімнің жақындағаны, оңаша сөйлескені көрінсе дереу маған хабарлаңдар!» деп сырттарынан бақылаушы, арнаулы күзеттер қойыпты.

Құлжаға мен дәл осы кезде келіппін. Назарбек болып келсем де, кәдімгі «ақ сайтанның» жолымен Күләнді жетектей келіппін. Ауқан алғашында Күләннің ағасы екен дегенге сеніп қалса да, көзін төндіріп жүрген ең таңдаулы жесірлерімен менің үйірлесе кетіп, әр күні дастарқандас болып жүргенімді естіп, секем ала бастапты. Осы «ауруда» бір сыр бар дегенге келіпті сөйтіп. Сыртымнан тексеріп, маңайымдағылардан сұрастырып ештеңе таба алмай, шпион деген сылтаумен қолға алып тексеруге кіріскен шағында Қабылтай арқылы қалалық сақшының куәлігін ала қоюымнан тағы да түйткілсіп қалған екен. Сөйтсе де, өзінің айландырып жүрген әйелдерінің қасынан көріне беруім, бұрынғы «ақ сайтанның» қылығына аумай ұқсап, қанын қайнатпасын ба. Назарбек болып жүрген, қалайда сол Биғабіл дегенге келіпті. «Анықтаймыз деп басты ауырта бермей», кім болса да көшеде сотқарлардың зиянкестігіне ұшыраған көптің бірі ретінде өлтірте салуға дайындалыпты. Қараңғы іңірде Нәзипаны ертіп шыққанымда жалаңдаған пышаққа тап болуым да содан екен.

Іле-шала Күләннің үйіне зерттеуге келген қызайлардың талқысына қатынасып, «нағыз қызай» болып табылуым, оққағарларымды тіпті көбейтіпті.

Сөйтіп, Ауқанның сезімтал тұмсығына Биғабілдің иісі мүңки берсе д,е айқын дәлел таба алмай, көп ауыз жағынан мысы құрып дал болыпты. Шаяр Тарым майданында Биғабілмен бірге болған Шайзаданы есіне алып, қас жауының қазіргі түсі-түгін содан оспақтап сұрап алуға келіпті. Шайзаданың үйіне Ауқанның сол үшін келгендігін тұспалдап, менің Әбдірешит жендет болып жасанып, соңынан баруым, аса сәтті іс болды. Шайзада менің ым-ишарамды дәл түсініп, «қазір Биғабілдің оң бетінде терең тыртығы бар» дегені Ауқанның болжалын тіпті тентіретіпті. Қазіргі «тыртық бет, қисық мұрын Биғабілді» мына ақбас Назарбекке ұқсатуы тіпті қисынсыз ғой.

«Бірақ, осы мейман расында Күләннің ағасы Назарбек болса да, бір үлкен жұмбақ мәселесі бар. Ауру екендігі өтірік! - деп қайталапты ішінен. - Және ыңғай менің нысаналап жүрген таңдаулыларымды маңына жиып ала қоюы сырлы мәселе. Жай емес, күшті әзәзіл екендігін де көрсетпей ме! Нәзипадай асқан тәкаппар сұмды өзіне жабыстырып, қараңғы түнде көшеде құшақтап жүргенінен белгілі ғой!.. Ал, одан кексенің де, ең жасының да соның қолтығына кіріп алуы қалай? Бәріне де соның ауруы дәрі болғаны ма! Жоқ, үлкен сыр бар, сыр болғанда да маған арналған әлдеқандай бір қастық ұйымдастырудың сыңайы бар! Қой, бұл сиқыр кім болса да көзін тездетіп жоймай болмайды!»

Ауқан осы бекімге тиянақтап жүргенінде отына май құйылып, миына өрт кеткендей бір оқиға тулата жөнеліпті өзін.

Мен Шайзаданың үйіне Ауқанның соңынан Әбдірешит жендет болып жасанып барғанымда мас болып сандырақтағансып, туанжаңның өзінің кісі өлтіру жолындағы ең құпиялы сырларын Шайзаданың алдында ақтарып тастағанмын ғой. Ондағы мақсатым, сол ең мықты қолшоқпарын жалмауыздың өз көмейіне итеріп қою еді. Ойлағанымдай шығыпты. Ауқан сондағы әшкереленген зор қылмыстарын сол үйде бетпе-бет жоққа шығара салғандай көрінген болса да, Әбідрешиттің өзін жоғалтпай болмайтындығын көкейіне мықтап түйген екен. Бұл батырының барып тұрған ашық ауыз маскүнем екендігін енді біліп, қарасын өшірмесе, «түбінде менің көрімді осы қазады екен» деп түйіпті. Мына «масқа сен ие болып, ертең таңертең, маған өзің апарып бер» деп Шайзадаға тапсырып кеткен себебі сол екен. Ертеңіне таңертең штабқа барған рас Әбдірешитті жеке абақтыға қамап, «мұнымен өзімнен басқа ешкім сөйлеспесін!» деп күзетшіге ескертіп, кілтін өзі алып кеткен себебі де сол екен. Сол күннің іңірінде Әбдірешитті өзі оңаша бөлмесіне шығарып апарып, күлген болыпты:

- Сені қалжыңдап қамап едім, түс уақытында ұмытып кетіппін, ха-ха-ха-һа-һа...а.., қорықтың ба?

- Қорыққанда қандай? Туанжаңға менің не жазығым бар еді деп кешке дейін ойлап таба алмадым! - депті рас Әбдірешит.

- Жә, сенде не жазық болсын, амалиятың менің ең жақын досым екендігіңді көрсетіп болмап па еді!.. Қарның ашқан шығар, қане, тамақтаналық! - Ауқан осылай жуып-шая сөйлесіп отырып, қуырдақ пен арақ құйыпты. - Өй әттегенай, тағы да ұмытқан екенмін ғой! - депті бір шақта. - Тексеріп көретін бір үлкен іс бар еді. Қазір соған екеуміз барып қайталықшы! - Киіне сала ерте жөнеліпті Әбдірешитті. Жеңіл «джипіне» қатар отырғызып, шофер шақырмай өзі айдай жөнеліпті. Іле дариясының иен бір тік жарлы жағасына апарыпты да, бір теректің түбін нұсқапты. - Маған келген бір мәліметке қарағанда осы теректің түбіне қойылған бар автомат бар. Соны тауып алып қана қайтамыз! - Осыны күбірлеп ұқтырып қана жаяулап ілестіріп апара жатып, жүректен қадап атыпты да, дарияға тастап қайтыпты.

Соның ертеңіне таңертең Әбдірешиттің жорықтас бір досы Ауқанға келіп, «кеше таңертеңнен бері Әбдірешиттің жоғалғандығын» мәлімдеген екен.

- Ол, жоғалған жоқ, төңкерістік құпия міндетпен бір ауданға өздігінен сұранып кетті, - депті туанжаңы. - Ешкімге жарияламай қоя тұр, үлкен міндет! Орындап қайта алса, дәрежесін өсірмекпіз.

- Ол көптен бері-ақ төңкерістік зор істер істеп келеді, туанжаң. Жазалануға тиісті жауларымызды, «факт-дәлел» құрастырып байлап беруге өте шебер. Және асқан батылдықпен, жанпидалықпен істейді!

- Ие, штабтағы жолдастар да сондай өткір қабілетті, палуан екендігін біліпті. Осы жолғы қиын міндетке баруға қойған талабын бөгелмей қабылдадық.

- Туанжаң, ол сізге алдыңғы күні іңірдегі бір үлкен нәтижесін мәлімдеді ме деп сұрапты Әбдірешиттің досы.

- Қандай нәтиже, алдыңғы күні іңірде артымнан мені қорғауға жалғыз барғанын айтасың ба?

- Жоқ, жоқ, алдыңғы күні іңірде ол менімен бірге болған. Әлгі бір қатерлі мейман Назарбек дегенді аңдып барғанбыз. Күләннің үйінде оның жоқтығын біліп, сіз айтқан кері төңкерісші Нәзипаның терезесінен баспалап қарасақ, онда да жоқ болып шықты. Онан кері төңкерісші Гүлсімнің үйіне барып қарасақ, Гүлсімнің өзі де жоқ болып шықты. Сөйтсек, Гүлсім төркінінің үйінде екен. Онда Назарбек тағы жоқ...

- Үй, соншалық жүрістеріңде Әбдірешит рас сенің қасыңдама еді? - Ауқан, сөйлеп отырған жендетінен асыға сұрапты.

- Рас, туанжаң, Әбдірешит екеуміз ол іңірде бір минут та айырылыспай, бірге жүргенбіз. Мен оның сол жүрістегі бір батырлығын айтайын деп отырмын. Сөйтіп, Назарбек Гүлсімнің үйіне бармағандығын біліп, Күләннің үй жағына қайта келе жатсақ, ол жақты бақылайтын Ыбырайым Мәмет жолығып сол айтты. «Күләннің үйі жақтан екі ер адам шығып, мектепке кіріп еді. Әлден уақытта мектеп қақпасынан біреу шығып, күншығыс жақ көшемен тез жүріп кеткенін алыстан көріп қалдым» деді. Ыбырайымнан одан басқа бізге қажетті жауап ала алмай, Әбдірешит екеуміз Күләннің қақпасы жаққа қайта қайттық. Ол ауланың күнбатыс жағындағы көше иініне жете бергенімізде қатарымдағы Әбдірешит қолымнан тартып тұра қалды. «Иінді далдаланып тосып тұрған жау бар ұқсайды. Сен шоқпарыңды ыңғайлап бергі далдада тұр да, осылай өткенін соға бер! Мен арт жақтарынан шығып, алды-артынан қатар тисек, естерінен айырылады» деді де, өзі дауал жағалап, дыбыс шығармай жүгіріп барып, дауалдан секіріп өтті. Бізді қолға түсіру үшін тосып тұрған жау бары рас болып шықты: біреуі иіннен баспалап қарады да:

«Үй, әлгі келе жатқан екеуі жоқ, қайта қайтып кеткен сияқты!» - деді.

«Тығылып тұрмасын, байқалық!» - деді біреуі. Сөйтіп үшеу-төртеуі иіннен қатар шығып, біз келген жаққа үңіле қарасып тұрғандарында, артқы біреуі бақ ете түсті. Үшеуі үркіп мен тұрған жерге жетіп келгенде біреуін мен ұрып жықтым. Соңдарынан қуа шыққан Әбдірешит тағы біреуін ұрып түсірді. Қалған біреуі қаша жөнелді мектеп жаққа. Мектептен дүркіреп үлкен бір тобы шыға келгенде Әбдірешит екеуміз талықсып жығылған үшеуінің шоқпарларын жиып алып зытып бердік. Әбдірешит сондай қырандық істеді сол күні!

- Сол шақта сағат неше екендігін білемісің?

- Білемін, туанжаң, сағат кешкі он бірден өтіп қалған.

Ойланып қалған Ауқан, алдыңғы күнгі сол уақытта мас болып жатқан өтірік Әбдірешитті Шайзадаға тапсырып, қоршаудан өздері қашып шығуға беттеген уақыт екендігін есіне түсірді.

- Әбдірешит сонан соң қайда барды? - деп түйіле сұрады Ауқан.

- Менен бөлініп ешқайда барған жоқ. Көп жаудан қашып құтылған соң өзіміздің штаб маңына келіп, арақ сататын Жаң лауһанды оятып алып, сол жеңісіміз үшін арақ іштік те, біздің үйге барып ұйықтадық.

- Сол түні осы істі істеген... нақ Әбдірешит екеуің екендіктерің рас па?

- Рас болғанда қандай, жаудан түсірген үш шоқпарды үш серігімізге бердік!

Мүлгіп отырып қалған Ауқан, «жарайды, осы нәтижелеріңді маған ұмытпай жазып тапсыр!» дей салыпты. Өз қолынан марқұм болған Әбдірешиттің сол досын осы сөзбен қайтарып жіберіпті де, дереу телефон қоңырауын басып, біреуге жасырын күзетші Ыбырайым Мәметті шақыртыпты.

- Сен алдыңғы күннің іңірінде Назарбекті іздеп жүрген біздің екі адамды көрдің бе? - деп сұрапты, Ыбырайымнан анықтау үшін.

Ол іңірде Әбдірешиттің сол көшеде болғанын арнаулы бақылаушы да растапты:

- Мәмет пайжаң мен Әбдірешитті сұрайсыз ба? Көргемін. Назарбекті іздеп жүр екен. Сағат оннан өтіп он бірге жақындағанда көрдім.

Ауқан өзінің өткен іңірдегі зор жаңылысына ішінен тынып, жаба салу үшін Әбдірешит жөніндегі сұрастыруын тоқтата сала, бақылаушының өз мәселесіне ауысыпты:

- Ал, сен сол алдыңғы іңірде Назарбектен қалай көз жазып қалдың?

- Сағат тоғызға таман бір барып қарағанымда Күләннің отау үйінде отырғанын көріп қайтып едім. Содан іле-шала сол қақпа жақтан екі адам келіп мектепке кіріп кеткен. Алысырақтан өткендіктен кімдер екенін қараңғыда тани алмай қалғанмын. Бір шақта, Әбдірешиттің қалпағына ұқсас ақ қалпақ киген біреу сол мектептен жалғыз шығып, күншығыс жақ көшемен тез жүріп кетті. («Ақ қалпақ!» деп Ауқан өзіне-өзі күбір ете түсіпті.) Ал, Әбдірешиттер соңына түсіп жүрген Назарбекті тағы бір байқайын деп барсам, екі үйінен де көрінбеді.

- Не бағып жүргенсің? - Тосын ақырып қалған Ауқан Ыбырайымды селк еткізіпті.

- Туанжаң, ол кеште менің міндетім көбейіп кеткен. Ар жағындағы көшеге де барып тұрдым...

Ауқан Шайзаданы соның таңертеңіне шақырып алып сұрапты:

- Алдыңғы күннің арғы іңірінде үйіңе менің соңымнан барған ақ қалпақтыны сен Әбдірешит деп қалай таныдың?

- Әбдірешит «батырды» мен бұрын көрмегенмін, атын еститінмін. Әбдірешит деген сол кісі екенін сіз екеуіңіз сөйлескенде ғана білдім.

- Біз сөйлескенде ғана білдің? Ал, мен саған таңертең есін жиған соң маған штабқа өзің ертіп апарып тапсырып бер дегенім қайда?

- Ол наушы[1] менің айтқаныма көніп айдауыма жүре ме, туанжаң-ау, батырыңыз таңға жақын өзі кетіп қалыпты. Маған айтпай ұрланып кетіпті, нанбасаңыз өзінен сұраңыз!

- «Ол батыр» сенің батырың ба, менің батырым ба, көреміз әлі! Уақыты келгенде сол ақ қалпақтының кім екендігін мен айтсам, өзіңе жақсылық келмейді. Жан керек болса, өзің дереу әшкерелегенің жақсы, ұқтың ба?

- Ойбай-ау, оны Әбдірешит деп сіз таныған соң танығаным болмаса, бұрын көрмеген бір қырма сақал, бұжыр қара қайтып менің батырым болмақ!

- Бар, ойлан, оның кім екендігін соңынан болса да танып қоя бергенсің! Сенде өтірік көп! Шыныңа келіп, бәрін толық мойындасаң ғана кешірім етіледі. Төңкеріс деген туысқандыққа қарамайды. Осы қалпыңда тұрып алсаң, өз басыңды жейсің! Тез жазып әкеліп бер!.. Тағы да айтып қояйын, неғұрлым тез әшкерелесең соғұрлым жақсы!

Шайзаданы Ауқан осы тапсырмамен қайтарыпты да, өзі қатты қысыла ойланыпты: «сол іңірде мұның үйіне, мені қорғау сылтауымен Әбдірешит болып барған - расымен, осы ақсайтанның өзі болғаны ма?... Үні Әбдірешиттің үнінен басқашарақ шыққанын, қатты мас болған адамның дауысы өзгеріп шығатындығынан көріппін-ау! Гримдеп-жасап, басқа біреуге ұқсатып шығару, біздің мұндағы жауларымыздың қолынан келіп жүр емес пе еді! Ал, нақтылы Әбдірешит ол уақытта менің алдыңғы тапсырмам бойынша жасырын жоғалту үшін ақ сайтанды іздеп, сол жақта жүрген екен ғой! Біздің арамыздағы тыңшыларынан оны да, менің Шайзаданы іздеп барғанымды да естіген айлакер жау, өзін аңдып жүрген Әбдірешит болып жасанып, менің өзімді өлтіру үшін барғаны ғой, қап! Біздің мықтылардың әрқайсысының өзгешелігін де, оларға ұқсатып жасандыратын бұйым-жабдықтарды да толық жиып алған ол жын-сайтандар!... Ал, ақ сайтан, қара Әбдірешит болып жасанып, бұрынғы ұйымдас мүриті болған Шайзаданың үйіне өзі келмесе, басқа ешқайсысына үй иесі сенбейді, танымайды да! Демек, Назарбек деп аталған Биғабілдің дәл өзі болды сол «Әбдірешит». Сол болмаса, әр күні баратын әйелдерінің бірінің үйінен табылмай, қайда кетті деуге болады, іздеп жүрген біздің қырандардың бірінің көзіне түспес пе еді! Мені өлтірмей бұл жерден өзінің тірі құтылмайтындығын біледі ол. Ұрымтал мезет күтіп, мас болғансып келіп жатып алғаны ғой! Сырттан келіп қоршауға алғандар да соны қорғауға, көмектесуге келгендер болды! Япырай, Құдайдың сақтағаны-ай! Ойпыр-ау, бұл сиқыр менің бұрынғы ең жасырын істерімді де түгел біліп болған екен-ау! Енді тездетіп жоғалтпасам, менің түбіме жетпей қоймайды! Әттеген-ай, мұны өлтіртемін деп жүрген Әбдірешитімді өзімнің өлтіріп тастағаным-ай! Алдыңғы жіберген пышақшымның, албасты басып, өзі мерт болып қайтқан соң, қайтсе де алмай қоймайтын осы қыранымды сайлап едім ғой, сенімді қандыкөз қайтпасым осы еді ғой! Япырай, өз қолымды өзіме кестіргені-ай мына әзәзілдің!»

Ауқан осы ызаға булығып, азу тісін бсқанында, маңдай тері бұрқырап кетіпті. Кабинетінің есігін қағып, кіруге рұқсат сұраған ханзуша таныс үнге «ә...» дей салды да, орамалын алып, терін сүртті. Өзіне «көмекші» аталып жүрген қожайыны екен. Ауқанның жүз шырайына қарап, аса қиналысты ойда отырғанын біле қойды:

- Туанжаң, қатты жүдеп отырыпсыз, ауырып қалдыңыз ба?

- Менде дерт көп қой, Лау Жяң! - деп күрсінген Ауқан, жеке Биғабіл туралы ойдан жалпылық істі сөйлеуге ауысты. - Негізгі ісіміздің бірінің де сәті келмей жатқаны жаныма қатты батып барады! Арамызға кіріп алған тыңшы көп! Істемек болған ісіміз жау жаққа лезде естіледі де, тосқындыққа ұшырай қалатын болды!

- Рас солай болып барады. Бірақ, бөгетке ұшырағанына қажыған адам төңкерісші бола алмайтындығын білесіз ғой. «Төңкеріс жолы бұралаң болады» деп Маужуши әлдеқашан айтқан емес пе еді!

- Орындалар, асықпайық деуге уақыт тіпті зымырап барады. Мәдениет төңкерісі тоқтап қалса... тіпті өз арманымның да бірі орындалмай, мүрдем кететін сияқтымын!

- Әсіресе, әлі де үйлене алмай тұрған жағдайыңыз, мені де тынышсыздандыратын болды, туанжаң! Анау әйелдердің қайсысын бізге жеңге етпексіз, соны айтыңызшы! Сіздей коммунизм қайраткеріне тимейтін қандай әйел екенін көріп алалық!

- Оларды маған қарсы қайрап салатын әзезіл көбейіп алды. Маған көңіл бергендерін «оған бармақшы болсаң бауыздап тастаймын» деп қорқытатындар бар екен!

- Міне, нағыз кері төңкерісші дейтініміз сондайлар ғой!

- Естіп жүргеніміздей мәдениет төңкерісі тоқтап қалса, ондай кері төңкерісшілер қаптап шыға келіп, өзімізді бас салғалы отыр!

- Жоғары басшылықтан бүгінгі келген хабарды естідіңіз бе? - деп күрсінді «көмекші». Ауқан «тағы не хабар» дегендей оған жалт қарады:

- Жоқ, естімедім!

- Мәдениет төңкерісіне тиым салыныпты! «Төңкеріс сылтауымен жүргізіліп жатқан әрқандай көзқарас соғысына, заупандерге мұнан соң жол қойылмайды. Бастаушылары жазаланады» депті! Мұнан соң «төңкерістік комитет» дейтін атау да қалдырылады екен. Әр дәрежелі үкімет орындары бұрынғыдай «халық үкіметі» деп аталсын депті. Тіпті, оңшыл-жерлік ұлтшыл дейтін қалпақтардың да ақ-нақақтығын ойланып көру қажет дейтін де сөз бар екен.

- Маужуши қайтыс болған соң төңкеріс жолының буылғаны ма, не болғаны бұл! - Ауқан жалтақ-жалтақ қарады қожайын «көмекшісіне». - «Социализм дәуірі - үздіксіз төңкеріс дәуірі болады» дегені қайда Маужушидің?

«Көмекші» жауапсыз тұқырып, ойланып қалыпты да, Ауқан өң-түстен мүлде айырылып, сары-тарғыл көзі өшкіндей беріпті. «Мәдениет төңкерісінің берген құқығымен құдірет тауып, айбатынан ай жасырынған шақта берілмеген мына «қаншықтар» төңкеріс тоқтаған соң «аузыңа с..., демес пе!.. Биғабілден келетін қатерді былай қоя тұрғанда да, әйелсіз-баласыз-панасыз қалтыраған жесір шал не күн көрмек!» деген аса суық ой бүріп сүмірейтіп еді. Қожайын «көмекші» жалт қарағанда екі шекесін екі қолымен қысып, төмен қарап күбірледі:

- Біткен екенбіз ғой олай болса! Қалпақтары алына қалса, жерлік ұлтшылдар жеді деші мені!

- Олай түңілмелік, туанжаң! - деп күлімсіреді «көмекші». Көз әйнегін қолына алып, сүрте сөйледі. - Сіздің арқа тірегіңіз сансыз көп екендігін білесіз ғой! Тіпті төңкерісті тоқтатпақ болып отырған басшылардың өздері де ішкі жақтан өзіміз, бұрыннан өз басшыларымыз екенін ұмытпалық! Сіз бен біздей адал азаматтарын қорғай алады! Меніңше мұның өзі бір тактика. Тұйыққа қамалып, ісіміздің сәті кетіп бара жатқанында шегініп алып жол ашып, қайта соғатын тактика болса керек! Ал, шекара бойындағы біздің орайымыз әлі кең. «Кері төңкерісші» атап, заупан жолымен соға алмасақ, шужұңжуидың жасосы деп жайрата беретін сылтауымыз бар емес пе! Тіпті, бұл бұйрықтар халыққа жарияланғанша да талай ісімізді орындап ала аламыз, ақылдасалық!

- Жөн екен-ау, Лау Жяң! - Ауқанға жан қайта кіргендей, басын қақшаң еткізіп көтеріп алды да, шұлғып-шұлғып жіберді. - Бұл бұйрық халыққа ашық жарияланғанша бұрынғы екпінімізбен тездетіп, басып-басып жіберсек! Бәсе-бәсе, табылған ақыл! Тым болмағанда ең қатерлі жауларымызды басқа ешкімге сездірмей жайратып алсақ!

- Менің ойымды дәл таптыңыз, туанжаң!.. Тегінде, бастан айырылған дене ешқандай қару-қарымжы ала алмайтындығы есімізде болсын! Осындайда басшыларының үнін өшіріп жіберсек, қалғандары не істерін білмей қалады! Осындағы жерлік басты дұшпандардың жайын өзіңізден артық білмейміз. Оны өзіңіз тездетіп жайғастыра берерсіз. Ал, мен сіз үшін бір қызмет істеуді ойланып келдім!

- Мен үшін? Қандай қызмет?

- Кеңесіміздің басында айттым ғой, өзіңіз айланып жүрген көп әйелдің қайсысын таңдайсыз?.. Соны айтсаңыз болғаны, мен орындап беремін!

- Әйелдің өз ыразылығынсыз?.. Ондай мәселеде ол әйелдердің іздеуші-қорғаушылары көп, тура келіп мені бас салуға дайындалып отыр ғой?

-  Сізді бас сала алмайтын жағдай дайындап алып, амалдамақпын! Ұрланатын әйел сіз жоқта ұрланады, оның қайда кеткенін бір аз уақыт өткенге дейін тіпті өзіңіз де білмейсіз. Ал, әйелдің сізге разылығын алу тіпті де қиын емес. Уақытына келгенде өзі-ақ әдейілеп таңдайтын болады сізді. Тек, менің өзіңізге деген адалдығыма сенсеңіз болғаны!.. Атаңызшы нақ сүйер біреуіңізді!

- Олай болса, тіпті қайсысы болса да Қабылтай жақтағы үшеуінің бірі! Күләнді алсам деп жүр едім. Оның көңілі маған ауып қалып еді. Және өзіме лайық кекселеу ғой. Бірақ, оған қатерлі бір қорғаушы келіп азғырып қойды. Ол, өзің естіп жүрген Назарбек, менің көне дұспаным еді!

- Атын өзгертіп келген Биғабіл дегеніңіз сол ғой?

- Сол, сол! Оны ашық қолға алып жоғалтуға болмай қалды... Мықтап жасалған жалған документі де аса мықты қорғаушы тіректері де бар. Қолға алсақ өзімізге үлкен қатер төнетін сияқты. Сондықтан жасырын жоғалтуға дайындалып жүрмін. Ол жоғалмай, Күлән маған жоқ!

- «Назарбек» жөніндегі жоспарыңыз дұп-дұрыс! Бірақ, бала табатын жап-жас келіншектер тұрғанда Күләнді қайтпексіз. Сізге перзент те керек қой! Өзіңізден бала тумаған әйелге сенуге болмайды. Жасының бірін алып, неғұрлым тез тудырсаңыз, ха-ха-ха-һа-һа...а.

Ауқан қосыла күлді де қожайынының бұл пікіріне де бас изеді.

- Бірақ, Нәзипадан көңілім қалыңқырап жүр! - деп күрсінді өзі.

- Не үшін?

- Ол, әлгі Назарбек аталып жүрген ақ сайтанға жемтік болып қалыпты! Оған сол үйленбек болыпты деп те естимін! Бірақ, Биғабіл сайтанның әйелі аса сұлу деп естуші едім. Онысын қайтпек екен, білмеймін!

- Ол сайтанды жоғалтқан соң Нәзипаның өзіңіздікі болуы оп-оңай ғой!

- Биғабілді бұрынырақ жоғалтпасам, ол мені жоғалтады. Сондықтан оны жайғастыруым сөзсіз. Бірақ, Нәзипа тұрақсыз, бұзық әйел болғаны ғой. Басын маған құшақтатып, баланы басқадан табатын, асқан алаяқ, сұм әйел сияқты! Бірақ, мен алған соң кімге тигенін біліп, сұмдық ойлай алмас та. Менің сұмдығым әлдеқайда қатерлі екендігін білген соң түзелуі ғажап па!

- Менің байқауымша сіз, нағыз жақсысын әлі танымаған сияқтысыз!

- Гүлсімді айтпақсың ғой, ойлап көрсем, ол өте жас екен! Ойланып, қадірімді тануы аса қиын! Қартайғанымда ол жап-жас қалпында кете береді ғой!

- Бәле! - деді «көмекші» қожайыны. - Неғұрлым жастан алып, бастан тәрбиелеп қызығын көргіңіз келмей ме! Өзіңіз баурап тәрбиелеп әкетуіңізге сол оңай! Маужушидің «ақ қағазға не жазсаң да, не сызсаң да болады» дегені сол емес пе!

- Япырау! - деп ойланып қалды Ауқан. «Көмекші» өз сөзіне қосымша «ақыл» қосып тиянақтатты:

- Ондай жас әйел өзіңізден едел-жедел екі-үш туған соң сізден басқа ешкімді де еркек деп танымайтын болады. Меніңше, сіздің мына тұрқыңызда солай орнықтыра алатындығыңызда сөз жоқ!

Қарқылдап күлді Ауқан бұл «ақылға»:

- Олай болса сенің таңдауыңда болсын, Лау Жяң! Қалай да осы үшеуінің бірі, менің ойлап жүргенім. Қолыңа қайсысы оңай түссе, жеңгең сол болсын! Бірақ енді тездетпесек қауіпті!.. Мен, осы таң атысымен «нажағай тездігінде» кірісіп, өз қатерлеріме қарсы мықты құралданған әзірейілдерді тағайындаймын. «Ақ сайтан» мен Қабылтай, алдыңғы нысанам болмақ!.. бірақ, істің шарты ешкімге сездірмей жоғалту ғана. Мәселе біздің штабтан болғандығын жан баласына білдірмей, көше лүкшектеріне аудара салу жағдайында жүргізілуі шарт!

«Көмекші» көзәйнек Ауқанның ісіне сәт тілеп, әйел жөніне туанжаңның өзінің мүлде алаңсыз болуын сұрап сенім білдірді.

- Бірақ, сіз басқа жұмыс жағдайымен бес-алты күн басқа аудандардың біріне баратындығыңызды әркімге құлаққағыс етіп қойыңыз! Мен хабарласымен кеткен болып тығыласыз да, жеңгеміздің жасырын төсегіне кіретін боласыз! -деп, қуыршақ туанжаңын күлдіре шықты.

Алдыңғы тараудағы біздің тауға қайтуымыздың алдында Қабылтайдың Күләнді шақыртып алып айтқан сақтандыру сөзі, Ауқанның «нажағай тездігіндегі» осы жоспарын естісімен айтылған екен. Ауқанның Биғабіл мен Қабылтайды жасырын өлтіруге міндеттелген ең сенімді жендеттерінің бірі сол күні-ақ Қабылтайға келіп айтып кетіпті. Биғабілді алысырақ Күнес жайлауына шығара тұру жөніндегі пікірі содан шыққан екен.

Күлән екеуміз жабыса қалып, өзіміздің үйреністі тауымызға қайтқан күні кешке жақын Ауқанға, «Биғабілдің бұрынғы әйелі Қазақстанға өтіп кетіп, сонда басқа біреуге тиіп алғандығын» тыңшыларының біреуі жеткізген екен. «Бәсе!» деп қалған Ауқан одан және сұрастыра отырып, «ол сайтанның» Нәзипаны алмақ болуы өтірік болып шыққанын тағы естігенде айқайлап жіберіпті:

- Үй, қараңғы түнде екеуі құшақтасып бірге жүргені, Нәзипаның үйіне кештерде жиі барып тұратыны өтірік болғаны ма?

- Жоқ, онысы шын, әуейілікпен жүргендер сияқты.

- Күлән жол қоя ма сіңлісімен болған ондай әуейілікке?

- Ол жөндерін түсіне алмадым. Әйтеуір, Күлән, кетерінде басына қызылды-жасылды жаңа желек салып, автобусқа Назарбекке төтенше күлімдеп қарап шыққанын көрдім.

- Үй, ол сайтаны Күнеске кетті деп еді ғой?.. «Назарбек аға сол жақтағы жайлауға шығатын болды, доқтыр бұйырыпты» деп Күләннің өзі жариялап жүргені естілісімен, Күнеске іле-шала жүріп кеткені де естілді ғой!

- Жоқ, Күләнға еріп осы тауға кетті. Бір-біріне күлімдеп, қиыла қарасқанына дейін қарап тұрдым!

Ауқан, осыны естісімен асханада ішіп отырған тамағын жасосының алдына итеріп тастап тұра жөнеліпті штаб кеңсесіне қарай. «Көмекші» қожасын кеңседен таба алмай, үйіне барып сөйлесіпті:

- Мен енді асықтым! - депті отыра сала күбірлеп. - Сенің «бір ауданға кеткен болып тығыла тұр» дегенің бар еді ғой. Мен таңертең ерте тұрып, рас кететін болдым. Ататын аңымның өзі адырға шығып бергенін қазір естіп келдім. Саған ескерте кететін тағы бір ісімді айтайын: мен енді Гүлсімнен басқасын алуды қойдым. Күлән мен Нәзипа енді тек, абыройларын төгіп, масқаралауым үшін ғана ескеріледі. Екеуіне кеткен кектерім үшін сәттері түскенде ендігәрі ешкім көзіне ілмейтін дүзіқараға айландырып-намыстарын таптап қана тастамақпын!

Туанжаңның бұл қайратына қарқылдап күліпті «көмекші» қожа:

- Қаһарыңыз қайын аған-ақ екен, ха-ха-һа-һа-һа...а.. Бірақ, ол екі әйел жөнінде «сәті келгенде» дегеніңіз дұрыс. Ал, «ататын аңым адырға шықты» деп, анау жөнінде асығып, өзіңіз қатерге ұшырап қалар ма екенсіз?

- Жоқ, бұл асығуым емес, сәті келе қалған іске мұндай орайды қолдан жіберуге болмайды!.. Және оның жалған атпен келген Биғабіл екендігі толық анықталып болды!... Бұрынғы әйелі кеткен екен. Дәл осы жолы бұл тауға Күләнмен некеленіп алып, бірге әкету үшін шықты. Күләннің туысқан бауырының алдында некеленбек! Мұндағы балаларынан шеше ұялады. Ол сайқалдың Назарбек Күнеске кетті деп жар салған себебі, бізді алдау үшін ғана. Ал, ол Биғабіл екен, некеленіп, салт бойынша балдызының алдынан өткен соң Іледе тұрмай, тіпті Құлжаға да қайта оралмай тездетіп, Күләнді сол бетімен басқа жаққа әкетпек! Келгеннен бері неше түрлі қырға салып жүргені сол. Бәрі қулық!... Мен енді осы неке ырымын өткізбей соқпақпын!

- Ашықтан-ашық барып соғу дегеніңіз... өзіңіз айтқан «ешкімге сездірмей жоғалтуға» бүтіндей қарсы тәуекел емес пе?

- Жоқ, олай болмайды Лау Жяң, оны ауылдан қалаға әкеліп тексермек болып айдап шығамын да иенде атып тастап, қашты деп жариялап, бір-екі күн іздеген боламын, ол әрине табылмайды. Ешкімге сездірмеу деген осы!

- Жалғыз барасыз ба онда?

- Қолымда мың қорқытатын мылтық тұрғанда жалғыздық көрем бе мен! Білдірмей оңаша апарып жайлап, шоферіме «қашты-қашты» деп жар сала жетемін де, машинамен екі күн іздеген боламын!

- Табылған ақыл екен! Ал, екі күн ғана емес, тіпті, Жың ауданына дейін іздеген болып бес-алты күн жүрсеңіз, оғанға дейін Гүлсім жөніндегі менің жоспарым да орындалар еді! Жауыңызды жоғалтып қайтып келісіңізбен дайын төсекке кіресіз! Ха-ха-ха-һа-һа...а.., кемеңгерлікпен тапқан ақыл екен мынауыңыз!...

Соңында екеуі Гүлсімді қолға келтіру жөнінде де ақылдасты.

Гүлсімге «көмекші» қожаның өзі қызығып жүр еді. Алғашқы жоспарында Гүлсімді сәтін тауып ұрлатып алып шғып, осы қала шетіндегі бір жемтіктесінің үйіне жасырып қойып, өзі бірнеше күн зорлап әйелденіп, мұсылман Ауқанға тиейін дегенге келітірмек еді. Бұл жолспарының екі-үш түрлі қолайсыз жайы барын ойланып қалды өзі: біріншіден, Гүлсімді басқаларға білдірмей ұрлатып алып шығуға қанша уақытта сәті келетіні белгісіз. Екіншіден, ұрлық деген жасырын істелетіндіктен іздеушілер тұп-тура Ауқан мен оның штабына шабуылдайды. Үшіншіден, алдымен «Лау Жяң көмекші» жағынан зорланған Гүлсім расын әшкерелеп, Ауқан мен екеуінің арасына бітпес кек орнатуы мүмкін. Бұлай болғанда екеуі бірін-бірі өлтіретін, тіпті болмағанда өзара жауығып қылмыстарын әшкерелесетін өте қатерлі оқиғалар туылар еді. Сондықтан «көмекші» қожа Гүлсім туралы қайта ойланып, мақсатына жетудің одан басқашарақ амалын тапты. Мұны орындау үшін көп уақыт кетпей, Ауқанның өз ісі сияқты «нажағай тездігінде» жүгізіледі. Әрі өзін туанжаңға адал досы етіп көрсете алады. Ауқанға осы жаңа жоспарын бұра айтып ақылдасып, мақұлдасты.

Сөйтіп, «Адырдағы аңды жайғастырып» келісімен жас келіншекке жаңа күйеу болатындығына сенген Ауқан, соның ертеңіне таңертең алаулаған оттай жалындап аттанып еді. Биғабілді қашты деп іздеген болып, бес-алты күн жүрмей, сол күннің іңірінде-ақ тартылған текеше мықшиып қайтып, машинасынан күйген томарша домалап түсетіндігі екеуінің ойы түгіл түстеріне де кірмеген. Алаяқ «көмекші» Гүлсімді бір кеш болса да артығырақ игіліктену үшін, тауға Ауқан аттанысымен жортуылға дайындалған. Кешке дейін олжасын орналастыратын уақыттық және тұрақты орындарын даярлап, кешке жақын ең сенімді жендеттері мен өз түрін мүлде танымастай етіп өзгертті де, мүлде басқадан киінді. Ішкеріден келген үлкен бұлаңшы топ болып барып, жұрт ұйқыға кетісімен Гүлсімнің төркіні тұрған екі үйлі ғана кішкене қораны қрошап алды. Көршісімен қосып үн шығартпай түгел матап қаматты да ауланы қоршаулы күйінде қалдырып, көзі мен аузы таңылған Гүлсімді өзінің ең жақын байланысы бар төрт бес адамымен ғана әкетті.

Ол қораға қарақшылар келгенін көше жасақтары біліп жиналғанша қоршаушылар бет-бетімен тарап, жым-жылас жоғалып та үлгеріп еді. Өзара жау топтар түгел іздеп шыққанда Ауқанға қарасты полк штабының қорғаушы жасақтары да қарақшыларды іздеп шыққан болып, басқа топтармен бір-бір айқасып-тергеп, адам бұлағандардың қай топ екендігіне белгі тақтырмай, суды лайлап үлгерді....

Таң ағарғанда Гүлсім шеттегі бір оқшау үйде сұлу мұртты ақсұр қытай жігіттің құшағында, жасалған төсекте жатқанын көрді. Осында келісімен алысып, мағдыры құрығанда алдырып қойған болатын. Алысумен құтыла алмайтындығын білген соң еріксіз жуаси тұрып, зорлаушының кім екендігін біліп алуға тырысып та ешқандай деректі белгі таға алмады.

Әдейілеп келін түсіруге жасалғандай кішкене үйдегі қызыл-жасылды төсек-орын, там іргесіне тартылған гүлді қағаз, сәкі үстіне жайылған алаша, кілем... бәрі де ауыл қыстақ ханзуларының отауы формасында жасалыпты. Жалғыз-ақ «күйеудің» өзі қала қызметкері сиқында. Майланған қара шашты, жіп-жіңішке қара мұртты. Таң атысымен төсектен сұр бастон сым-кител киіп түрегелді. Бұрын көрінбеген қытай сияқты. Қазақша, ұйғырша тілдерден мүлде мақұрым екен. Бижін тілінде сөйледі:

- Маған разылықпен тұрмыс құрсаң бақытты боласың. Егер разы болмасаң, менің де лажым жоқ, көп қиналып зорланасың. Байланып, қамалып, ұзақ азап көріп барып, ақыры көнесің! - дейді. Толық орта мектеп бітірген Гүлсім де сәл шалалау тілімен ханзуша жауап қатты:

- Жоқ, мүлде разы емеспін! Мен саған өліп кетсем де тимеймін!

- Көреміз әлі! Көніп үйренісіп кетесің, мен сүйгендіктен сен де сүйетін боласың!

- Мен ешқашан да сүймеймін сені! Дінім, ұлтым сенен бүтіндей басқа. Басқыншылықпен зорланып тиген әйел саған әйел болып, махаббат байлай алмайды. Сәті түскен бір күні өш алып, өзіңді өлтірмей қоймайды. Онан да үйіме қайтарып құтыл! Олай болмағанда мына отауыңа өзіңнің ажалың келеді!

- Үйіме қайтар деген дәмені сен енді мүлде ойлама! - деп зорекер қатал үнмен сөйледі. - Мен сені енді тірі қайтаратындай, ақымақ емеспін! Осында қарсыласамын деп өлмесең, ішкерідегі үйіме қайтарып әкетемін. Сонда еріксіз көнесің! Ойлан, жоғары мектеп бітірген менен жақсы, әрі әл-ауқатты жігіт таба алмайсың, бекер қиналма!  Өздігіңнен разы болмай, жайылдық істей берсең, мына жігіттерімнің ықтиярына беремін. Олай рәсуа болып өлуіңді мен мүлде тілемеймін. Бірақ, мені қапаландырсаң лажым жоқ, солай қорлап өлтірілесің!

- Сендей қарақшы басқыншыға тиіп тірі жүруден соның өзі жақсы!

- Мен зорекер де, басқыншы да емес, астанадағы бір үлкен мекеменің басты кадрымын. Мұнда төңкеріс міндетімен келіп, саған ғашық болып қалдым. Бірақ, сол ғашықтықты қорлап, бетіме түкіріп, қол жұмсағандығыңнан түнде солай болып қалды. Жөніңе келіп, маған разылықпен әйел болғаныңнан соң, менен мәңгілік жақсылық бақыт қана көретін боласың, ойлан! - дей салды да терезе қағып, бір жендетін шақырды. - Тамақ әкелсін! - Гүлсімнің алдына леген-құмғанымен су әкеліп қойды өзі.

Жай киімді екі жігіт пен бір әйел стол мен екі орындық, дастарқан әкеліп, майлы қуырдақ, ақ нан, термоспен шай, қымбат бағалы коньяк, вино, әр түрлі конфет, жеміс әкеліп қойып шықты.

Гүлсім қозғалмай, жүзін де жумай отырып алды. Басқыншының өзі дымды орамалмен беті-қолын сүрткен болды да, қуырдақ жеп, арақ іше отырып сөйледі:

- Анау үлкен чемоданда сен киінетін жаңа киім бар. Соны киіп алмасаң, сыртқа дәретке де шыға алмайсың. Менің жолдастарымның айтқанына сөзсіз көнесің! Егер көнбесең олар қатал жазалап қояды, ұқтың ба? - дей салды да безеріп отырған Гүлсімнен жауап күтпей-ақ сыртқа шығып, есік сыртынан құлып салды. Гүлсім оның іргелес үйге барып кіргенін сезіп еді. Біраздан соң мотоциклдің от алған дауысы естілді. Гүлсім, жоғары орнатылған терезеге ұмтылып барып, бойы еркін жетпегендіктен орындық апарып қарағанша ұзаңқырап кетіпті. Киімінің әлгі қарақшыдан басқа, қаракөк киімді біреу екендігін ғана көріп қалды.

Тағы да алысып-қарсыласып көретіндігін ойлаған Гүлсім, әлсіреп қалмау үшін қолын жуып, зорлап тамақтанды. Бірақ, ол үйден қаруланатындай, еш сайман табылар емес. Сынап көру үшін терезе қағып адам шақырды сонсоң.

- Немене? Не керек сізге? - деген жуан дауысты ханзу үні есіктен естілді.

- Бастығыңды шақыр, сөзім бар!

- Ол бірер сағатта келеді! - деді сырттағы дауыс.

- Олай болса мен дәретке шығып келейін!

- Қазірше, кешіріңіз, шықпайсыз! Легенге дәреттене беріңіз!

Бір сағатта келеді делінген қарақшы бастығы «жаңа отауға» түн ортасында әрең қайтып келді. Жігіт болып жасанған бұл басқыншы Ауқанның кексе «көмекшісі Лау Жяң» аталған қожайынның дәл өзі екендігі оқырмандарға мәлім болса керек. Өткен түнде Гүлсіммен бұл алысып жатқанда таудан келіп, штабы алдында домалап түскен Ауқан Лау Жяңын іздетіп таба алмай, басқа қызметкерлерінің көмегімен емханаға барып орналасқан. Таудағы соққы зардабынан ес-түсінен айырылып, көшеде Гүлсімді іздеп жүрген айқай-шуды да естімеген туанжаң, таңертең келген «көмекші» қожаның түнде қайда кеткенін де сұрай алмады. Биешінің үйіндегі кекті тепкіден  сүйреліп, айдалып терлеп келіп, таудың суық суына салынғандықтан жарақаттары асқынып, іңірден бастап ыстығы өрлеп кеткен екен. Не болғанын ауық-ауық ес кіре қалғанда ғана сұрап отырып, оқиғаны шала-шарпы ұққан «көмекші» не істерін білмей қалды. Ауқан жатқан нөмірге басқа ешкімді кіргізбеуді доқтырханаға тапсырып, қорғаушыларынан мықты күзет орнатып, өз үйіне қайтып барып тынықты. «Жаңа отуға» келгенінше түн ортасы болып қалыпты. Әйтеуір қуыршақ туанжаңы мына қиын аурудан жазылғанынша Гүлсім өзінікі болды ғой. Ол жөніндегі өз мақсатының артығымен орындалатындығы көрінсе де, халықтың қаһарынан өзінің қаупі де арта түсті.

Бір төсекте жатқан Гүлсіммен байланысы өткен түндегідей суық соғыс райына өтті. Жеңіп алған соң үстінен түспей қойған қарақшы қалғығанда Гүлсім оның жан құралын іздейді. Ендігі бар үміті сол құралды қолға түсіріп, жайратып шығуда ғана қалды. Ысқаяқ қарақшы оған алдырар емес, өзінің кім екендігін білдірер де емес. Таңертең тағы да ерте тұрады да, тамақтана отырып, келіншектің шын көңілімен берілуін сұрайды. Көңілін бермей күн жоқ екендігін тағы да ескертіп тастап, больницаға кетеді. Сөйтіп үш түнді өткізді.

Емханадағы Ауқанның ыстығы қайтып есін жиды. Қожайын «көмекші» Гүлсімді әкеліп жасырып қойғанын негізгі иесіне енді айтпауға болмай қалды. Өйтетіні, бұл бұлаңшылығы білініп қалса, бас қылмыскер өзі болып қалатындығы белгілі. Гүлсім қолды болудан бұрын кеткен Ауқан таудан соққыға жығылып келіп, өлім халінде жатқанын жұртшылық біліп қалыпты. Жалғыз-ақ оның қайсы емханада жатқаны ғана белгісіз. Ал, Гүлсімді іздеушілер Құлжадан қуыс қоймай тінтіп жүр. Егер Ауқан туанжаң сөзінде тұрса тұтқын келіншектің орнын дереу өзгертіп, тінтіліп болған бір жемтіктесінің үйіне әкеліп жасыруы қажет. Лау Жяң осы жәйттерді ой елегінен өткізіп алып баяндады «туанжаңына».

- Жеңгемізді алып келдік, туанжаң! - деп бастады сөзін. - Кулиге әкетеміз деп қорқытып отырмыз. Оған өзіміз Кулиден жаңа келген болып танылдық. Осы жағдайында кезіге қалсаңыз, сізді құшақтай алатындығына сөз жоқ. Ендігі нұсқау өзіңізден!

Ауқан қатты күрсінді мұны естіп. Жауап қайтара алмай, жиі ыңқылдады.

- Өзіңнің қалай басқара тұру жоспарың бар? - деп сұрады аздан соң.

- Менің ең негізгі көңіл бөліп отырғаным, білініп қалып штабымызға сөз келтірмеу жағы мен жеңгемізді басқа біреуге жем етпей, өзіңізге таза қалпында қорғап өткізу ғана.

- Солай болсын! Солай болсын! Өзім емделіп болғанша... маған істеген қамқорлығыңды екі есе артығымен орындаймын!

«Көмекші» қожайын емдеп жатқан дәрігерге барып сөйлесті сонсоң:

- Біздің мына туанжаң, толық жазылатын сияқты ма? Шыныңызды айтшы маған!

- Бұл кісінің ең қатерлі жарақаты жыныс безінде ғана қалды! - деді дәрігер. - Оны қалпына келеді деп сенім беру қиын, онысының бірі мүлде жаншылып кеткен. Бір сыңарының жартысы зақымдалған. Бұл жайын ешкімге, тіпті өзіне де айтпаңыз, осы жердегі ғана сыр болып қалсын! Осы жартысын қалпына келтіру шарасын іздестіріп жатырмыз. Еміміз қонса азбан болса да әйтеуір бірдемесі қалар еді. Еміміз қонбаса мүлде әтек болып кетеді! Ал, басқа жарақаттары ендігі бір-екі күнде-ақ жазылады!

Қожайын «көмекші» Ауқанның қасына қайта барып, басқа қандай тапсырмасы барын сұрады. Туанжаң оған тауда болған оқиғаны жасыра тұруды, тек, Биғабіл мен Күләнді Совет КГБ- сының шпионы ретінде қолға алуды сақшы жағына, прокуратура арқылы зорлап міндеттеуді тапсырды.

- Факттік материалын олар қолға алынып қамалғанша, тіпті, бүгін-ақ жазып даярлап боламын! - деді соңында.

Қожайын «көмекші» іс жүзінде «мәдениет төңкерісінің» осы қалалық басқару апаратындағы астыртын саяси жетекші міндетінде болатын. Ауқан жатқан емханадан шыға сала өзінің қуыршағы болып дағдалып қалған пурокуратурамен сөйлесіп, Биғабіл мен Күләнді қолға алдыруды ресмилестірді.

Ендігі бір зор іс Гүлсім мәселесінде екендігін ойлана шығып, Ауқанның енді оны иелене алмайтындығын ескеріп жымиды. «Сыңары жазылып, намыс үшін үйленсе де, осы жас сұлудың жартысы өзімдікі болмай ма, азбанның кәрілігін ескергенде тіпті бүтіндей өзімдікі, аты мен шығатын шығыны ғана Ауқандікі, һа-һа-һа-һа...а. Қандай рахат, кемпірім де күндей алмайды деші!» Осылай ашыла күліп алып, ең алдымен келіншек алдындағы қарақшылықтан өзін адалдап-ақталып алудың айласына кірісті.

Бүгін кеште Гүлсім жатқан үй маңында өзара өтірік соғыстыратын екі топтың екі бастығына нұсқау беріп, не істейтіндіктерін оңаша түсіндірді де «жаңа отауына» ертерек қайтты. Іргелес үйге жасырынып кіріп, киімін ауыстырып, сұлу қарақшы формасында қайта жасанып алып кірді Гүлсімнің қасына.

- Әлі тамақ ішпегенбісің, сүйіктім, ашуды қой енді! Кел, мынадан бір-бірі ыдыс қағыстырып жіберіп, тамақ ішелік! - дей сала екі стаканға вино құйды. Екі-үш рет жалынып өтініп, бірін ұстата алмаған соң екеуін де өзі жұта салып, Гүлсімді бүре құшақтады да, қылмысты төсегіне алып ұрды. Қорғана қарсыласқан әйел іш киімінің алғашқы күні-ақ ауын жыртып еді. Бұл жолы қасақана бауын үзіп жіберді. Тағы да үстінен түспей жатып алып, сағатына қарады. Басын Гүлсімнің бетіне сүйеп, ұйқыға кете бастағанда әйелдің екі қолы қарақшының жанқалтасынан, сым белдігі мен қалталарынан сипалап жан құрал іздеді. Сырттан тарс-тұрс мылтық атылды осы шақта. Қатты тулаған «ғашығын» бүріп-мытып тыныштандырған қарақшы, басын көтеріп сырттағы атысты тыңдады. Сылқ етіп қайта түсірді басын. «Заупаншілер, ештеңе емес. Біздің батырлар қуып тасайды оларды!» деп келіншектің мойнына күбірледі.

Атыс күшейіп жақындай түсті үйге. «Қамсыз жата бер, мен шығып басқарып келейін!» деді де тұра жөнелді сыртқа. Жалма-жан Гүлсім де түрегеліп киімі мен додаланған шашын түзеткенімен, бауы үзілген іш киімі дәнекерге тоқтамай мықынынан түсіп кете берді. Шешіп тастап етегін жапқанша өзі бұрын көріп жүрген «көзәйнекті Лау Жяң көмекші» кіріп келді.

- Гүлсім, осындамысың? Енді азат болдың, қарақшылар қашты! Ештеңе емес, ештеңе емес, абыржымай-ақ қой! Отырып киініп ал! - Лау Жяң шала ұйғыр тілінде былдырлай сөйлеп шыға жөнелді сыртқа. - Неғып тұрсыңдар! - Ақырып жіберді жасақтарына. - Бірін қолға түсіре алмағансыңдар ма? Бәрің қуыңдар, бәрің, бәрің!  Шеп жайып қоршаңдар, бастығы құтылып кетпесін!.. Тоқтап қол көтермегендерін атып тастауларыңа рұқсат!

Жасақтар үй сыртына қарай тапыр-тұпыр жүгіре жөнелгендей болды. Гүлсім де асыға шығып бет алдына безе жөнелмек болып еді. «Көмекші» алдынан шыға келіп, арқасынан қаға күлді:

- Бізден де қорқамысың, үйге кіріп отыра тұр, жасырынып тұрған бірі өз қылмыстарын жасыру үшін атып кетпесін! - Гүлсімнің қолынан тартып, үйге кіргізе жалғастырды сөзін. - Үш күн болды сені іздегенімізге, қалада тінтпеген жеріміз қалмады. Қарақшылар осы жалғыз үйге әкеліпті ғой!... Бұл үй ішкеріден жаңа келген бір семьяның өздері жасап алған үйі болатын. Семья адамдарының бірге қашқанына қарағанда осылармен жемтіктес қарақшылар болғаны ғой! Бірін қолға түсірсек бәрін табамыз, асықпа!... Таудан ауырып бүгін қайтып келген Ауқан жолдас, сенің қарақшылар қолына түсіп кеткеніңді естіп, қатты мазасызданды. Отыра тұр, жауынгерлеріміз қарақшылар ұясын тінтіп болсын, өзіңнен де сұрап анықтайтын істеріміз бар!

- Менің айқайлауға да мұрсамды келтірмей аузым мен көзімді таңып, үйімнен тартып алып шыққан. Қайда келгенімді де білмеймін! - деп шағынған Гүлсім, қарақшы бастығы жағынан зорланғандығын сөйлеп жылады.

- Бұл шағымын қостай, жаны ашығанси жүріп, төсектің бас жағына қойылған чемоданды, төсек астына тығылған қызыл штанды тауып әкеліп жайған ғаяр қарақшы намыстанған-ызаланған шыраймен ыңырана сөйледі:

- І...һы....еһе...е.., бірі келіп штаныңыздың ауын жыртқан, бірі келіп бауын үзге! І...һы...ы... бір-бірден келіп бәрі ойнаған!... Һ-һы...һы...ы.. ақыры штаныңызды төсек астына тастап, боларым болды деп жалаң бұт жата бергенсіз!.. Жаңа әрең тауып, кие алмай қалған себебіңіз сол болды! І...һы....һы...і.., мына мұншалық қымбатты киімдерді сыйлағандықтары үшін өзіңіз де босап қалғансыз! І..һы...һы...ы... мына зияпат, сый-құрмет дастарқандарына мастанып, бәрін де разы еткенсіз... Һы...һы...ы... өзіңізде көптен бері ер көрмеген, жап-жас жесірсіз ғой!

- Олай емес Лау Жяң... бастығы ғана зорлады! Басқасын көргемін де жоқ! - Гүлсім еңіреп жіберді мына улы жалаға.

- Бірі ғана болса штаныңыздың бауынан, иә, ауынан ғана жол ашар еді. Ал, олардың көптігінен төрт күннен бері штаныңыздың қайда қалғанын да білмей қалғансыз. Заттық факт солай! Қарақшылардың қолына түскен соң солай болады, керек жоқ, керек жоқ! Бірақ, бәрін разы етіп, күндіз-түні жалаң бұт зияпатта болғандығыңыз ғана!.. Осы қарақшыларды түгел тауып жазалау үшін, бұл масқарасын халыққа жариялап, қарақшыларға жұртшылықтың кегін күшейте түспей болмайды!

- Бір күшті бастығы ғана үш кеш зорлағанын, басқасын мүлде көрмегендігімді айттым ғой, Лау Жяң! Бүйтіп жұртшылыққа өзімді дәретхана етіп жариялағаныңызша өліп алғаным жақсы! - деп шыңғырып жіберді Гүлсім.

- Болмайды, бо-болмайды, өлуге мүлде болмайды! Сіз зиянкестікке ұшыраушысыз, сізге айып тақпаймыз! Масқаралауға болмайды! Бірақ қарақшылардың намыссыз жауыздық қылықтарын түгел әшкерелемей де болмайды! Халық кегін қозғап, жұртшылықты жұмылдырып түгел тауып жазалау үшін барлық қылмыстарын жұрт алдына дәл осылай жайып салмай болмайды!

- Олай болғанда жазықсыз мені жұрт жүзіне қарағысыз етіп масқаралап өлтірмексіз ғой!

- Факт деген рақымсыз, оның дәл өзін сол қалпында қоймаса, қылмыскерлер мойындамайды, түсінемісіз?

- Факттің дәл өзі, бір бастығының ғана басқыншылық істегені! Сені аламын, ғашықпын деп зорлай берді. Үстімде ұйықтады, соның өзі ғана! Бәрі деп қалай көбейтіп отырсыз, Лау Жяң-ау! - егіле еңіреді Гүлсім.

- Мыналар бір ғана басқыншының ізі емес, Гүлсім, міне, міне, көрініп тұрмай ма! Халық жауларын өз ұятыңыз үшін ғана жасырып қалмақсыз ба!

- Менің сізге ешқандай жазығым жоқ еді ғой, Лау Жяң! Менің жүзімді, абыройымды сақтаңыз!.. Бұлай жарияласаңыз мен тірі жүре алмаймын, аяңыз мені! - Гүлсім осылай жалынып еңірей берді де жәдігөй жауы ойланғансып-қиналғансып отырып қалды. Маңдай терін сүткен болды.

- Жылап, қабырғамды қайыстырдың ғой! Олай болса, алдымен туанжаңның өзіне ғана баяндап, онымен ақылдасайын! - деп күрсінді соңында.

- Жоқ, оған да сіз айтпаңыз, осы факттер бойынша мен өзім сөйлесіп, барлық көргенімді өзім мәлімдейін! Ауқан ағамен кездестіріңіз!

Егер Ауқан еркектігінен айырылмаған болса, «көмекші» қарақшы өз жоспары бойынша Гүлсімді осылай жалындырып, пенде етіп алған соң, оған басқыншылыққа ұшырағанын да жасырып қоспақ еді. Енді басқаша жолмен тиянақтандыруды ойластырды.

- Мақұл, сөйлестірейін! - дей салды, Гүлсімнің өтінішіне. - Бірақ, ол кісі ауруынан жазлғанша күтесіз! Өзіңізге қауіп-қатерсіз бір үй бере тұрайын! Сенімді адал күтуші, қорғаушы да берейін! Осыдан басқа менің қолымнан не келмек, оайлаңызшы! Тек, туанжаңмен өзіңіз сөйлескеніңізше менің ғана бұйрығымда болуыңыз шарт! Қарақшылар қолға түскенше басқа ешкіммен сөйлеспей, өзіңізді әшкерелемей күтесіз! Егер олар сіздің осында екендігіңізді біліп қалса тағы да алып кетуі, тым болмағанда өлтіріп кетуі сөзсіз! Өздерінің сіздей ажалды факты тірі тұрғанда олар тынши алмайды. Сондықтан біз де ол жауларыңызды қолға тездетіп түсіруге бар күшімізді саламыз! Оғанға дейін әйел күтушіңіз бен менен басқа ешкімге көрінбейсіз Тіршілігіңізге міндетті болып қалғандығым үшін осы тәртіпті мықтап ұстауыма көне тұрасыз!

- Ал, Ауқан аға менімен қашан сөйлесер?

- Ұзақ күттірмес!

- Амандығымды білдіру үшін үйімдегі біреуді шақыртып алып сөйлесуіме бола ма?

- Сіздің аман-есен табылғандығыңызды мен барып хабарлап қоямын. Тергеу біткен соң үйіңе ап-аман қайтаратындығыма уәде беріп тыныштандырайын!

Гүлсімді жауы осы уәдемен алдап, сол түні қала ішіндегі басқа бір жасырын үйіне апарып орналастырыпты.

Әділетті тергеушім, қас албастының қас-қағымда қамқорым болып көріне қалатын сиқыр сұмдығы өздеріңіздің ең негізгі өнерлеріңіз ғой. Мұныңызға көріп-біліп жүрген көзі бар жұртшылық таңданбайтын болған. Енділіктегі өтірік күлкіңіз де өзіңіздің нендей зат екендігіңізді әшкерелейтін рөл атқарып жүр. (Өйтетіні, бетіне ұяттың нерв талшығы өзімен бірге жаралатын адам баласы тыржалаңаш алдамшылықтан қызғыш тартады ғой. Ал сіздің жүзіңізде ондай ұят талшығының ізі де жоқ.) Мұндай масқара бейнеңізден халықтың ештеңесі кеми қоймас еді. Тек, нағыз адамзат азаматтарын «жын-шайтан» атап, өздеріңізді адам деп сендірмек болып қинауларыңыз, адамның өзіне есектің желқомдап мініп, «хит!» деп тебінгеніндей қорландырып барады. Сыры мәлім болған есекке, көре жүріп есек болудан қорлығы ауыр қылмыс бар ма!

(Жалғасы бар)

«Abai.kz»

---

[1] Наушы (ұйғырша) - батыр, палуан жұдырықшы.