АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНДА ҒЫЛЫМИ-ТАНЫМДЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ ӨТТІ
І. Жансүгіров атындағы Мәдениет сарайында облыстық ардагерлер ұйымы мен облыстық тіл басқармасының ұйымдастыруымен Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған облыстық ғылыми-танымдық конференция өтті, - деп жазады Алматы облыстық "Жетісу" газеті.
Елімізге танымал тарихшы ғалымдар мен өңіріміздің зиялы қауым өкілдері баяндама оқыған конференцияға республикалық ардагерлер ұйымының төрағасы Өмірзақ Озғанбаев арнайы қатысты. Ал шараны облыстық ардагерлер ұйымының төрағасы Ардақ Сыдық жүргізіп отырды.
Тартымды, мағыналы, салиқалы ой айтылған жиналыстың алғашқы құттықтау сөзін облыстық мәслихаттың хатшысы Ермек Келемсейіт айтты:
– Қымбатты қауым, кадірменді көпшілік!
Мемлекеттік деңгейде аталып өтіп жатқан Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы құтты болсын!
Алтай мен Каспий, Атырау мен Алатаудың арасындағы ұлан-ғайыр дала қазақ баласының атақонысы. Біз Ұлы Дала елінің ұрпақтары рухы күшті, өр намысты халықпыз. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Біздің қасиетті жеріміз ықылым заманнан көш алған, бабаларымыз Ұлы даланың ұрпақтары. Біз солардың жалғасымыз. Ұлы даланың бүгінгі мұрагерлеріміз», – деп атап көрсетті. Бүгінде еркіндікті аңсаған батыр бабалардың арманы орындалып, еліміздің тәуелсіздік таңы арайлап атты. Осыдан 550 жыл бұрын Керей мен Жәнібек сұлтандар Шу мен Талас өзендері арасындағы аймаққа орналасып, қазақтың туын көкке көтергені маңызды оқиға болды. Дарқан халқымыз ақ найзаның ұшы, ақ білектің күшімен даламызды шапқыншылық тегеуіріннен сақтап қалумен қатар елдігімізді мәңгілік етті. Ұлан-байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып, шоғырландырса, қазақтың кең аумағын біріктіріп, өз алдына ел болып қалыптасу жағдайын аяқтау да аса маңызды рөл атқарды. Хандар мен сұлтандар, батырлар мен билер бізге бірліктің, ынтымақтың, тұтастықтың үлгісін көрсетіп кетті. Қазақ хандығының ең тағылымды маңызы осында болса керек. Қазіргі таңда тәуелсіз Қазақстан өркениетті елдердің қатарына қосылып, бақытты ұрпақтың мақтанышына айналып отыр. Әлі талай биік белестерден көрініп, елдің даңқын асыратындығына сенімдіміз, – деді ол.
Қазақ хандығының 550 жылдық тойы аясында өңірімізде бірталай көлемді шаралар ұйымдастырылды. Атап айтар болсақ, облысымыздың Алакөл, Сарқан, Ақсу, Көксу, Қарасай, Жамбыл, Еңбекшіқазақ аудандары мен Талдықорған қаласында «Ұлы дала елі» атты экспедиция ұйымдастырылды. «Орбұлақ шайқасы» өткен жерде осы шайқасқа орай медиафорум, Талдықорған атшабарында облыс жастарының белсенділігімен тарихи қойылым көрсетілді. Астана мен Тараз қалаларында өткен Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойында облысымыздың делегациясы Жетісудың тарихы мен мәдениетінің, өнерінің биік үлгісін көрсетіп, жұртшылықтың ризашылығына бөленді. Аталмыш шараға облыстың ардагерлері де өз деңгейінде үлес қосып, осыған дейін жазба ақындар мүшәйрасын, қолөнер және қылқалам шеберлерінің көрмесін, батагөйлер байқауын, тағы да басқа шараларды тамаша атқарып, мерейлі тойға жетісулықтардың қолтаңбасын қалдырды. Аталған конференция да мерейтойлық шараның заңды жалғасы.
Конференция аясында республикалық ардагерлер ұйымының төрағасы, тарих ғылымдарының докторы, профессор Өмірзақ Озғанбаев Қазақ мемлекеті тарихының жарқын беттеріне тоқталса, Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы Жамбыл Артықбаев мемлекеттік идея мен қазақ атауының сыры туралы біраз жайдың басын ашып берді. Ал Ш. Уәлиханов атындағы тарих-этнология институтының жетекші ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты Әлімғазы Дәулетхан түрік халықтарындағы мемлекетшілдік идеяның бастау көздері туралы тамаша пікірін ортаға салды. Алматы технологиялық университетінің проректоры Қалтай Батхолдин Қазақ және Сібір хандықтарының қарым-қатынасын жіктеп берсе, І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы Зарықбек Сламбеков Қазақ хандығының құрылған жерінің құпиясын ашуға тырысты. Облыстық тіл басқармасының басшысы Ахмет Кендірбекұлы Қазақ хандығы тұсындағы қазақ тілінің рөліне тоқталып, толғақты ойларын ортаға салды. Сол ретте еңсесі биік елордалар тақырыбында оқылған баяндама да көпшіліктің көңілінен шықты.
Мәдениет сарайына лық толған көпшілікке баяндамашылар елдік пен ерліктің үндестігі, тарих пен бүгіннің сабақтастығы туралы өздерінің ойын жеткізуге тырысып бақты. Айта кетерлігі, залдағы көрерменнің ынта-ықыласы да көтеріңкі болды. Осыған қарап-ақ, тарихи танымға деген талпыныстың жастар арасында өріс ала бастағанын аңғардық. Кезінде америкалық үндістердің басқыншылар арқылы өз жерлерінен қуылды немесе жойылды. Тегі үндіс бір кинорежиссерге «байлық – бақыт болып санала ма?» деп сұрақ қойылады. Бұған ол: «Өзімде және өзгелерде бар бүкіл байлықты халқымның бір күндік тәуелсіздігіне берер едім», – деген жауап қатыпты. Осы тұрғыдан келгенде сол үндістермен тарихы қатар өрілетін, тіпті салт-сана, мәдениеті жағы да көп жағдайда ұқсастау болып келетін қазақ халқы да тәуелсіздікті ерекше бағалайды. Өйткені бабалардың аңсағаны біздің буынның бақытына орайлас келді. Оны сақтау бәріміздің парызымыз. Баяндамашылардың ойы да осыған сайды.
Олардың айтуынша, тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бергі ширек ғасырға жуық уақытта еліміз бірнеше жиырма жылдарға тұрарлықтай кезеңді басынан өткеріп, адам танымастай өзгерді. Ол өзгерістер қоғамдық қатынастардан бастап әлеуметтік өмірдің барлық саласын қамтыды. Тәуелсіз елдің жаңа, жас буыны өсіп-жетіліп, олардың өздері ел ішіндегі қайнаған қызу өмір мен үдемелі үдерістерге белсене араласа бастады. Отандық тарих ғылымы осы жылдары сандық жағынан да, сапалық жағынан да анағұрлым биікке көтерілді. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуына байланысты отандық тарих ғылымы да идеологиялық шырмаудан құтылып, сол тарихқа жасаған халықтың өзіне қызмет етуге бет бұрды. Соның нәтижесінде біз өткен тарихымыздағы кейбір ақтаңдақты айқындауға көштік.
Әрине, шетел асып, ондағы шаң басқан көне архивтерді ақтарыстырып, аңыз бен ақиқаты араласып жүрген дәуірлердің шындығына бойлап: «Мынау сенің халқыңның мемлекеттігі», – деп тайға таңба басқандай нақтылап беру – біраз жылдың еншісіндегі шаруа. Десек те, тәуелсіздік жылдары осы ақтаңдаққа нүкте қою үшін біраз шаруа атқарылды. Сол қатарда, Елбасы Жарлығымен 1998 жылы «Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы», 1999 жыл «Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығының жылы» деп жарияланып, көптеген мұрамыз түгенделіп, жоғымыз табылды. Өткен жылы Елбасының бастамасымен «Халық тарих толқынында» айдарымен тарихшы ғалымдардың біраз еңбектері ел назарына ұсынылды. Бірақ осы қадамдар біздің тұтас тарихымызды толығымен түгендеп бере алған жоқ. Ал қой жылы осы барыстағы біраз жұмыстың басы қайырылып, шешусіз сұрақтардың жауабы табылып, ұрпақ жадында сақталған салиқалы ойдың қайта жаңғырар тұсы болатын сияқты. Себебі, Елбасының биылғы Жолдауында 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығы кең ауқымда тойланатыны тайға таңба басқандай көрсетті. Осы тойдың салтанаты Астанада басталып, Таразда түйінделгенін жұрт біледі. Осынау бір айлық тойдың дүбірі қазақ тарихымен бірге өрілетіндігіне күмән жоқ.
Конференция аясында облыстық ардагерлер ұйымының бастамасы мен, облыс әкімі Амандық Баталовтың қолдауымен жарыққа шыққан «Елдіктің алтын тұғыры» атты кітап көпшілікке ұсынылды. Раушан Құрманғалиева құрыстырған аталмыш туынды Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Біз – Ұлы Дала ұрпақтарымыз» тақырыбындағы Тараз қаласындағы Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойында сөйлеген сөзімен басталып, облыстық ардагерлер ұйымының төрағасы Ардақ Сыдықтың орамды ойымен жалғасады. Сондай-ақ, туындыға Ө. Озғанбаев, М. Мағауин, Б. Аяған, Х. Әбжанов, Ж. Артықбаев, Ә. Дәулетхан, Е. Қуандық, Ө. Күмісбаев, Д. Мыңбаев, Қ. Батхолдин, А. Закариянов, Е. Пірімбетов, Қ. Андас, Т. Тәшенов сияқты авторлардың Қазақ хандығының 550 жылдығына арнап жазған тартымды дүниелері енгізілген. Айта кетерлігі, кітапқа енген мақалалар ғалымдар, тарихшылар, жазушылар, қоғам қайраткерлерінен құрылған комиссияның сүзгісінен өтіп, мақұлдауымен беріліп отыр. Ең бастысы, аталмыш туынды өңірімізде мерейтойға орай шыққан бірінші және еліміздегі осындай мақсатта шыққан санаулы кітаптардың бірі. Оның құны күн өткен сайын артып, келешек ұрпақтың еншісіне қалатын бағалы еңбек болатындығы сөзсіз.
Қажет Андас
Abai.kz