عاسىر الىبى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ ادامزات دانالارىمەن ءبىر ۇقساستىعى، ونىمەن جۇزدەسكەن ادام وعان دارىعان ۇلىلىق پەن جىلىلىقتى استە ۇمىتا الماس ەدى. اقتوبە وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى، كازىرگى ۆيتسە-پرەمەرىمىزدىڭ سىنىپتاسى ماشار شايىقوۆتىڭ ايتقان ءبىر اڭگىمەسىن كەزىندە ءبىر جازعانىمىز بار. بۇل بەردىبەك ەكەۋى ورتا مەكتەپتى ءتامامداپ، الماتىعا، نارحوزعا تۇسۋگە بارعانداعى جايت ەدى. سوناۋ 1970 جىلعى 24 تامىزى كۇنى كۇتپەگەن جەردەن ءابىش كەكىلباەۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ، داستارحانداس بولعانىمىز بار، دەگەن ەدى، ماشار.

نارحوزعا جاقىن جاندوسوۆ پەن پراۆدا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىنىڭ مەكەمەلەرى بولاتىن. اسحاناسى دا بار. ارزان بولعاسىن جانە اۋىلداسىمىز قاتارداعى قۇرىلىسشى - سولدات، مارقۇم ەرەجەپ ءابىلوۆتى كورىپ، بىرگە تاماقتانۋ ءۇشىن سوندا باراتىنبىز. بىردە ول ءوزىنىڭ كومانديرى ءابىش كەكىلباەۆپەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى. جازۋشى اعامىز سۇڭعاق بويلى، قايىڭ قاپتال، بۇيرا شاش جىگىت اعاسى ەكەن. ەسكى دوستارداي باۋراپ الدى. شۇيىركەلەسىپ قالدىق. قازىر قاراپ وتىرساق، ءابىش اعامىز 1968-1970 جىلدارى وسى وكرۋگتە اسكەري قىزمەتتە بولعان ەكەن. ءتىپتى كەڭەس جانە قىتاي اسكەرلەرىنىڭ جالاڭاشكول كولى ماڭىنداعى اسكەري قاقتىعىسىنا دا قاتىسىپتى. قىزا-قىزا دەگەندەي، (سەبەبى ءبىرشاما ۆينو دا ىشىلگەن), بىزدەن مۇشەل جاس ەرەسەك جازۋشى اعامىز بەردىبەك ەكەۋىمىزگە ءوزىنىڭ تۇڭعىش پروزالىق شىعارماسى ء"بىر شوكىم بۇلت" كىتابىن قولتاڭباسىمەن سىيعا تارتتى. ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزدا شەك بولمادى. بۇل ءبىر ەكى بالاپان بۇركىتتىڭ قياعا قارىشتاپ ۇشار الدىنداعى العاشقى كەزدەسۋى بولىپ كورىنەدى ماعان. قىزىعى، جىلدار وتە دانىشپان جازۋشى اعامىز كەزەكتى ءبىر پارلامەنت وتىرىسىندا ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەكتى كورگەندە "توپ ىشىندە ونىڭ ءوڭى بەيتانىستاۋ كورىندى. "شاماسى ساپارباەۆ وسى-اۋ", دەپ ويلادىم.تىپتەن جاس ەكەن. تىعىنشىقتاي اقسارى جىگىت. دۇرسە قويا بەرگەن دەپۋتاتتاردىڭ قارشا بوراتقان قاتىگەز ساۋالدارىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىردى. سىر بىلدىرگەن جوق. وزىنە سەنىمدى" دەپ سۇيىسپەنشىلىكپەن جازىپتى. بۇل ەستەلىكتەردى ءابىش اعامىز بەردىبەككە ارناپ وتكەندى ەسكە تۇسىرە جازعان "العا قاراي ادىمداي ءتۇس، العاداي ازامات" ماقالاسىندا.

"دليا ۆسياكوگو مۋدرەتسا دوۆولنو پروستوتى" - ء"اربىر دانىشپانعا قاراپايىمدىلىق تا قاجەت".

بۇل سوزدەر ءابىش-كەمەڭگەردىڭ كرەدوسى بولدى. اقتوبە وڭىرىندە ونىڭ ماڭگىلىك ىزدەرى جاتىر. جەتپىسىنشى جىلدارى جەرگىلىكتى اقساقالدارمەن ءوزى بارىپ كورۋگە جازعان حان مولاسىنىڭ شىنايى بەلگىلەرى جىلدار وتە بۇلبۇل ۇشتى بولىپ، كوكتەن ىزدەپ ارەڭ تابىلىپ، ونىڭ تىكەلەي اتسالىسۋىمەن ءابىلحايىر حان كەسەنەسى كوتەرىلگەنى ءمالىم. وسى ماسەلەمەن كەلىپ ۇلەندى-كىشىلى جيىندار وتكىزگەندە كەمەڭگەر جەرگىلىكتى ولكەتانۋشىلاردى دا ۇمىتپاي، قاتىستىرىپ وتىراتىن. وسىنداي كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە ءوزىم جازىپ شىعارعان "قوبىلاندى. جاسكىلەڭ" كىتابىمدى سيعا تارتىپ، قولتاڭبا العانىم قازىر ءابىش اعاعا دەگەن ساعىنىش بەلگىسى بولىپ قالدى.

قوبدا اۋدانىندا جالپىۇلتتىق كيەلى ورىندار قاتارىنا ەنگەن ءاربىر ەسكەرتكىشتەردە ءابىش كەكىلباەۆتىڭ وشپەس قولتاڭبالارى بار. ونىڭ ىشىندە ءاليا ەسىمى ەرەكشە. ول ءاليا مەن مانشۇكتىڭ الماتىداعى ەسكەرتكىشىن اشۋعا مۇرىندىق بولسا، ءاليانىڭ تۋعان جەرىندەگى ءمۇسىنىن اشۋعا ءوزى كەلىپ ەدى.

سوناۋ 90-جىلداردىڭ ورتاسىندا جوعارى كەڭەسكە دەپۋتات بولىپ سايلانعان مەنى سايلاۋشىلار اماناتى مەنى وسى كەڭەستىڭ توراعاسى ءابىش كەكىلباەۆ اعامىزعا الىپ كەلدى، دەپ ەسىنە الادى قوعام قايراتكەرى ىزىمعالي كوبەنوۆ. ماسەلە شىعىستىڭ قوس شىنارىنا سول كەزدەگى استانامىزدا ەسكەرتكىش اشۋ تۋرالى بولاتىن. ءابىش اعا كومەگىن اياعان جوق. ەندى ماعان ۇكىمەتتىڭ قولداۋى قاجەت ەدى. سەبەبى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى شىقپاسا، ءبارى تەك اڭگىمە بولىپ قالار ەدى. ماعان سول كەزدەگى پرەزيدەنت كومەكشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. سولايشا ولاردىڭ ىقىلاستارىمەن قاۋلى دا دايىندالدى. مەن 2000 جىلى بەرگەن سۇحباتىمدا سول قاۋلىنى دايىنداۋدا بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ قوسقان ۇلەسىن اتاپ ءوتىپپىن، جىلدار وتە ول ءاليانىڭ تۋعان وبلىسىن باسقاردى. اڭگىمە وزەگىنە ورالساق، سولايشا ۇكىمەتتەن 1995 جىلى 15 ملن. قارجى ءبولىنىپ، ءابىش اعامىزدىڭ اتسالىسۋىمەن الماتىدا قوس شىنارىمىزعا ەسكەرتكىش ورناتىلىپ ەدى، دەپ اياقتادى اڭگىمەسىن ءوزىمنىڭ وقۋشىم ىزىمعالي كوبەنوۆ.

پاتريوت-ولكەتانۋشى كەمەڭگەر ادامعا تۇلعالار تاريحىندا، ۇلكەندى-كىشىلى زاتتار جوق، ارينە. تەك اقتوبەدە "ۇركەر" رومانىن جازىپ، ءابىلحايىردى زەرتتەۋ، ونى ۇلىقتاۋ، قوبىلاندى باتىردى اڭىزدان قايتا ءتىرىلتۋ، ءاليا مەن مانشۇكتىڭ ەسكەرتىشتەرىن اشۋ كۇردەلى تاريحي جۇمىستارىن جۇرگىزە وتىرىپ، جيرەنقوپاداعى بەكەت اۋليەنىڭ اسا تاياعىنا زيارات ەتۋگە دە ۋاقىت تاۋىپ، ارنايى ات باسىن بۇرعان. جوعارىدا ەسىمى اتالعان ىزىمعالي ءىنىمىز ارىپتەسى، جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتى،"قازاقستان ايەلدەرى" جۋرنالىنىڭ رەداكتورى ا.جاعانوۆاعا جيرەنقرپادا تۇرسىنعالي ناكەشوۆتىڭ وتباسىندا بەكەت اۋليەنىڭ كوك اساسى ساقتاۋلى ەكەنىن جەتكىزەدى. ال ءوز كەزەگىندە رەداكتور-دەپۋتات بۇل جاڭالىقتى ءابىش كەكىلباەۆقا قۇلاققاعىس ەتەدى. 1995 جىلى ءاليانىڭ تويىنا كەلگەن ءابىش كەكىلباەۆ جيرەنقوپاعا بارىپ، كوك اساعا تاعزىم ەتۋ نيەتىن ءبىلدىردى، دەپ ەسىنە الادى سول كەزدەگى وبلىس اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، جيىرما جىل ايتەكە بي اۋدانىن باسقارعان ەسىمحان ەسەنباەۆ. ءسويتىپ ءبىز ءابىش اعامەن سونداعى تۇرسىنعالي ناكەشوۆتىڭ شاڭىراعىنا اتباسىن تىرەدىك.

ورىستىڭ ساياساتكەرى جانە ساياحاتشىسى ا.ا.كاۋفمان ءوزىنىڭ "برودياچايا رۋس" جازبالارىندا ايتىپ كەتكەندەي جەرگىلىكتى قازاقتار مەن كوشىپ كەلۋشى پەرەسەلەندەر نەگىزىن 1878 جىلى قالاعان جيرەنقوپا كۇللى تۇرىك ەلىنە وسىندا جەرلەنگەن قوبلاندى باتىردىڭ كەسەنەسىمەن ايان. 1995 جىلدىڭ 15 ماۋسىمىندا ءبىز وسىندا ۇلى جازۋشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ءابىش كەكىلباەۆتى قارسى الدىق، دەپ ەسىنە الدى وسىندا تابانداي جيىرما جىل اكىم بولىپ قىزمەت اتقارعان، "قۇرمەت" وردەنىنىڭ يەگەرى باحتىباي ءالىپوۆ.

ءالى شاڭىراعى شايقالا قويماعان كسسر ايگىلى اسىل تۇقىمدى تسيگەي قويكەڭشارىنىڭ 1000-نان استام تۇرعىندارىنىڭ ءاربىر ۇيىنە قىدىر اتا كەلگەندەي بولدى، بۇل كۇنى. قوبلاندى باتىر باسىنا ءتاۋ ەتكەن سوڭ قادىرلى قوناق بەكەت اۋليەنىڭ كوك اساسىن ۇستاپ وتىرعان شارۋاشىلىق باسشىسى تۇرسىنعالي لاتىفۇلى ناكەشتىڭ وتباسىنا توقتاپ، ونىڭ جۇبايى، وزگە دە تالاي سىيلى قوناقتاردى اتقارعان ءسانىمجاننىڭ داستارحانىنان ءدام تاتتى. ءابىش اعا جينالعاندارعا اق باتاسىن بەردى. ءابىش اعانى داستارحانىمىزدا قارسى الۋ ءبىز ءۇشىن ءومىرى ۇمىتىلمايتىن اسا زور مارتەبە بولدى، دەپ جازدى كەيىن ءوزىنىڭ 2010 جىلى اقتوبەدە شىققان "قاسيەتتى "كوك اسا" كىتابىندا تۇرسىنعالي ناكەش. اعامىزدىڭ كونەكوز قاريالاردىڭ ەستەلىكتەرىنە ۇلكەن ءمان بەرەتىنىن بىلە تۇرا كەزدەسۋگە جارىقتان سابىر جۇمەكەنوۆ كورشىلەس تۇزتوبەدەن 95 جاستاعى رۋى جاڭاتۋان سەيتقالي اقساقالدار ارنايى شاقىرىلعان بولاتىن. اسىرەسە كوك اسا تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن، سوناۋ ماڭعىستاۋ، ويىل جانە جەم بويىنداعى تاريح پەن ماحامبەت پەن شەرنيازدىڭ ولەڭدەرىن، شەجىرەنى جاتقا بىلەتىن سەيتقالي اقساقالدى عۇلاما جازۋشى ۇيىپ تىڭداعان بولاتىن. سابىر جۇمەكەنوۆ تە ءوزى بىلەتىن دەرەكتەردى جايىپ سالعان. وسىلايشا ءابىشتىڭ دانالىعىنا ءتانتى بولعان جينالعاندار، تاڭنىڭ قالاي اتقانىن دا بايقاماي قالدىق، دەپ ەستەرىنە الادى. ونىڭ وشپەس داڭقى اقتوبەلىكتەر، جيرەنقوپالىقتار ءۇشىن ماڭگى ەستە قالدى.

(2005 جىل، ءاليا ەسكەرتكىشىن اشۋ. ورتادا ءابىش كەكىلباەۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا جانە وبلىس اكىمى س.پاچين)

ء(ابىش كەكىلباەۆ جيرەنقوپادا)

ء(ابىل كەكىلباەۆ بەكەت اۋليەنىڭ كوك اساسىمەن)

بالنياز اجنيازوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى. 

Abai.kz