تولىمبەك ءابدىرايىم. جەڭگەتاي
اڭگىمە
ماقساتسىز ءومىر سۇرگەن ادام نەتكەن بيشارا.
ي.س.تۋرگەنەۆ.
اۋىلدى جەردە جاڭالىق جاتا ما؟!. مۇڭلىقتىڭ كەلىنشەك اكەلگەنى ىنتا اۋىلىنا تەگىس تارادى.
- وقۋىن تاستاپ بۇزىق توپقا قوسىلىپتى دەپ ەدى-ءى. ە-ە، ءجون بولدى مۇنىسى.
- سونىڭ وقۋ وقىعانى وتىرىك پە دەيمىن، باراحولكاداعى بازاردىڭ رەكەتى ەكەن! جۇرتتى قان قاقساتىپ، وزدەرى بەلگىلەگەن «ستاپكىلارىن» كۇندە كەشكە سىپىرىپ-سيىرىپ جينايدى دەيدى.
- وسىنداي وسەك-اياڭدى قايدان ەستيسىڭدەر؟! كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاماعان سوڭ كۇناعا جاتادى بىلە بىلسەڭدەر!
- قالاي دەگەنمەن اياعى تۇسالىپ، شاڭىراق كوتەرگەنى ءجون بولدى. جاسى كەلدى ەمەس پە؟
-ءبىزدىڭ قابىلانمەن تۇيدەي قۇرداس، وتىزدان استى جاڭىلماسام.
-سەنىڭ قابىلانىڭ ءتورت بالانىڭ اكەسى.
-ءجا، ەشتەن كەش جاقسى! وتىز جاس وردا بۇزار شاق ەمەس پە؟!
ماڭدايشاسىندا «گۇلناز» دەگەن ايشىقتى جازۋ ىلىنگەن ازىق-تۇلىك دۇكەنىنىڭ الدىندا وسەك ساپىرىپ تۇرعان ءۇش-ءتورت ايەل، انانداي جەردە كەلە جاتقان ىقىلاس كاريانى كورە قالىپ، اڭگىمە اۋانىن وزگە ارناعا بۇرىپ جىبەردى.
بيىل بۇل اۋىلدا بيداي بىتىك شىعىپ، ءۇش ۇلكەن شارۋا قوجالىعىن بىرىكتىرگەن ىنتالىلىقتار اۋدان ورتالىعىنان كەلگەن استىق ساتىپ الۋشىلارعا جىلداعىدان ارتىقتاۋ باعاعا وتكىزىپ، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەر-ازاماتتاردى بىلاي قويعاندا، زەينەتكەرلىك جاسىنداعى شال-شاۋقاندار مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا دەيىن قىرمانداعى جۇمىسقا جابىلىپ، ءبىر اپتا بۇرىن عانا بەلدەرىن جازىپ دەم العان ەدى. اۋىل ادامدارىنىڭ سوناۋ جازعا دەيىن ەندى قولدارى بوس.
***
ىقىلاس وتاعاسىنىڭ ۇيىنە تاڭەرتەڭگى ءشايدان سوڭ بەس-التى كورشى كەمپىر قۇتتى بولسىن ايتا كەلدى. تۇندە جايىلعان داستارحاندارى ءالى جينالماپتى. بالعانىم شەشەي قوناقتارىنا ءوزى ءشاي قۇيىپ، ارا-اراسىندا ءۇيدىڭ دە ۇساق-تۇيەك شارۋالارىن تىندىرىپ، قولى تيەر ەمەس. اندا-ساندا تورگى بولمە جاققا جالتاقتاي قاراپ قويادى. تىم-تىرىس، ەش بەلگى جوق. «اپىرىم-اي، ابدەن جولسوقتى بولعان عوي، - دەيدى ءوز-وزىنەن كۇبىرلەپ. ءجا، جاتا تۇرسىن، تىنىقسىن...»
تۇسكە تاقاعاندا تورگى بولمەدەن ەسىنەپ-قۇسىناپ مۇڭلىق شىقتى. ۇستىندە قىسقا جەڭ قىزىل فۋتبولكا، بۇتىندا تار شيبارقىت شالبار.
- بالام-اۋ، ۇيقىڭ قاندى ما؟ – دەدى ىدىس-اياق جۋىپ جاتقان اناسى قولىن الجاپقىشىنىڭ ەتەگىنە ءسۇرتىپ.
- قاتىپ قالىپپىن. – ادەمىشە قىر مۇرىندى جىگىت ەسىك الدىنا شىعىپ، دەنە شىنىقتىرۋ قيمىلدارىن جاساي باستادى. سودان سوڭ بىلتىرعى جازعى دەمالىسىندا ءوزى ورناتقان بەلتەمىرگە تارتىلدى. سوڭىنان ەرە شىققان اناسى اڭ-تاڭ. «ۇيلەنەتىن ۇلدىڭ ءتۇرىن قارا! توركىندەپ كەلگەندەي، كەلىننىڭ جاتىسى اناۋ؟!. قاي بەتىمدى ايتايىن؟!.» قاپەلىمدە قارا كەمپىردىڭ ەسىنە شالىنىڭ تاپسىرماسى تۇسە كەتتى دە:
- بەتى-قولىڭدى جۋ دا، ءشايىڭدى ءىش، كەلىن وياندى ما؟ – دەدى.
- مارجان جاتا تۇرسىن. - بالاسى سوڭىنا بۇرىلدى. – مەن شايعا قازىر بارامىن.
«جاتا تۇرسىنى قالاي؟! وسى كۇنگى جاستار دا قىزىق، سابىر ساقتايىن، ويانار، تۇرار...» بالعانىم كەمپىر بالاسىنا ىستىق ءشاي بەرۋ ءۇشىن شاۋگىمگە ەسەلەي سۋ قۇيىپ، گاز پليتاعا اپارىپ قويدى.
مۇڭلىقتىڭ قارنى اشقان ەكەن.
- ءۇيدىڭ تاماعىن ساعىنىپپىن، - دەدى تاباقتاعى ەتتى قالايى قاسىقپەن قاربىتا اساپ جاتىپ.
ءوڭى اق شۇبەرەكتەي وڭعان ۇلدىڭ بەتىنە قان جۇگىرگەنىن اڭداعان انا بايعۇس شىر-پىر:
- ال، الا عوي، - دەيدى بايەك بولا. – تاعى دا جىلىتايىن با قۋىرداقتان؟
- تويدىم اپا، راحمەت! – دەدى بالاسى تەرشىگەن ماڭدايىن ءسۇرتىپ. - اكەم قايدا؟ ءبىر جاققا كەتكەن بە؟
- قازىر كەلەدى.
- مارجان وياندى ما ەكەن؟ - دەپ ورنىنان تۇرا بەرگەن بالاسىن بالعانىم شەشەي:
- ءسال ايالداشى، - دەدى كىدىرتىپ. – وتىر، كەڭەسەيىك.
- ال، وتىردىم، - دەدى بالاسى قايىرا قۇيرىق باسىپ.
- بالام-اۋ، اياق استىنان حابار-وشارسىز كەلۋىڭە جول بولسىن. وتكەندە كەلگەنىڭدە ۇيلەنەم دەپ ايتپاپ ەدىڭ، مۇنىڭ قالاي؟
- رەتى سولاي بولدى، اپا، - دەدى مۇڭلىق ويلانىڭقىراپ.
- وتپۋسكى الدىڭ با؟
- جۇمىستان شىقتىم، ەلدە قالۋدى ۇيعاردىم. اسحاتتىڭ ءۇش بالاسىن قوسقاندا جەتى جان ەكەنسىزدەر. ءۇيدىڭ كەنجەسى بولعان سوڭ ولاردىڭ قاراشاڭىراقتا تۇرعانى دۇرىس. اۋىلدا بوس ءۇي تابىلسا ساتىپ الارمىز.
- اۋدان ورتالىعىنا كوشەتىن ەكى-ءۇش شاڭىراق بار سياقتى. پۇل بولسا، ءۇي تابىلار.
- قاراجاتتان قىسىلمايمىز، - دەدى مۇڭلىق. – اقشا بار.
-ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ، ءۇيىمىز تارلاۋ. ەكى كەلىنىمدى جۇمساپ، نەمەرەلەرىمە قاراپ وتىرۋعا مەن دە قارسى ەمەسپىن.
-اپا-اۋ، ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدى بىلەمىن عوي، اعايىن تاتۋ بولعانمەن، ابىسىنداردىڭ الىستان سىيلاسقانى ءجون شىعار. ەلدى دە ساعىندىم، ءبىر-ەكى جىل تۇرساق دەيمىن.
- ءبىر ەسەپتەن بۇل شەشىمىڭ ماعان ۇناپ وتىر. سونىمەن تويدى قاشان جاسايمىز؟ قۇدالارعا قاشان بارامىز؟
- مارجان ەكەۋمىز اقىلداستىق، - دەدى بالاسى. – تويعا اسىقپايىق، قۇدالاردىڭ الدىنان ءوتۋدى سودان سوڭ شەشەرمىز.
- بۇلارىڭ قىزىق ەكەن! ەل-جۇرتقا نە ايتامىز؟
- جۇرتتىڭ نە اقىسى بار؟ «ەل نە دەمەيدى، ەسەك نە جەمەيدى» دەيتىن بە ەدى؟!.
- قوي بالام، ۇيات بولادى، ويلانىڭدار.
- ويلاناتىن تۇگى جوق، اپا، توي قايدا قاشار دەيسىز... جاسايمىز كەيىن...
***
مۇڭلىقتىڭ اياق استىنان ۇيلەنۋىنە نە سەبەپ بولدى؟ مارجان قانداي قىز؟ ەندى سول وقيعانى باياندايىق.
بەس بالانىڭ ورتاسىنداعى جالعىز قىز بولعاندىقتان مارجان ەركە بولىپ بويجەتتى. ۇلدار ءبىر توبە دە، بۇل ءبىر توبە. قارشادايىنان كيىمدى دە تاڭداپ، تالعاپ كيدى. وزىنە نە كيسە دە جاراسا كەتەتىن. باستاۋىش سىنىپتان باستاپ شيراقتىعىنىڭ ارقاسىندا ەكپىندىلەر قاتارىنا قوسىلىپ، ماقتاۋعا تىم ەرتە ىلىكتى. ەشكىم بەتىنەن قاقپاعان ۇيدەگى ەركەلىك، مەكتەپ قابىرعاسىنداعى اسىرا ماراپات جاس قىزعا باق ەمەس، الداعى ومىرىنە سور بولارىن قايدان ءبىلسىن بايعۇس اتا-انا.
جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسەمىن دەپ الماتىعا كەلگەن جىلى-اق ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باستى. كورسەقىزارلىعىنىڭ كەسىرىنەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىنان شىعىپ قالدى. تاكاپپار قىز اسا ۋايىمداعان جوق. ادامدارمەن تەز ءتىلتابار مىنەزىنىڭ، شيراقتىعىنىڭ، اجارلى ءوڭىنىڭ ارقاسىندا تىرشىلىگى دۋ-دۋ قايناعان، الىپ مەگاپوليستەگى ايتۋلى مەيرامحاناعا داياشى بولىپ جۇمىسقا تۇردى.
سۇلۋ بويجەتكەنگە كىم سۇقتانباس. كوپ ۇزاماي مەيرامحانا قوجايىنىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، سوڭىندا اشىناسىنا اينالدى. سودان باستاپ مارجاننىڭ تاسى ورگە دومالادى. وزىنەن ون جەتى جاس ۇلكەن ماكەڭ جاس قىزعا ۇلكەن شاھاردىڭ ءدال ورتاسىنان ويىپ تۇرىپ ەكى بولمەلى پاتەر الىپ بەردى. جوعارى وقۋ ورنىنا قايىرا قابىلدانىپ، ەكى جىلدان سوڭ قولىنا تاباقتاي ديپلوم ءتيدى.
قىزىعى مول ىردۋ-دىردۋعا تولى كۇندەر مەزى قىلاتىن قىزدى. ماكەڭمەن تانىسقانىنا ءتورتىنشى جىلعا اياق باسقاندا ەسىن جيعانداي بولدى. باستاپقىدا اسەم قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى پاتەرىنە، ايەلىمدى تاستاپ ساعان ۇيلەنەم دەگەن ماكەڭنىڭ ۋادەسىنە سەنىپ، ۋاقىت وتكىزىپ العانىنا وكىنگەندەي. ءبىر جاققا شىعۋى كەرەك. بەتتىڭ قىزىلى دا وڭار، ءتاننىڭ قىزۋى دا قايتار! سول ما جەتكەن ۇشپاعى! بولماس بۇلاي جۇرگەنى! نە نارسەنىڭ شەگى بار! اتا-اناسىن دا ءبارى جاقسى دەپ الداۋىن قويار ەمەس.
- ماكە، - دەدى قىز ءبىر كۇنى. – ايەلىڭمەن اجىراس دەپ ايتپايمىن، انا ەكى بالاڭنىڭ كوز جاسىنا قالمايىن.
- نەگە ولاي دەيسىڭ، مارا؟!
- سەبەبى بار.
- ايت بۇلتاقتاماي.
- ساعان بالا تاۋىپ بەرە المايمىن! - جاڭا عانا كوزدەرى جايناپ، كوڭىلدى وتىرعان مارجاننىڭ جىلاعانىن كورگەن ماكەڭ قىزدى ايادى. قۇشاقتاپ باۋىرىنا تارتتى.
- اياعىڭ اۋىر ەدى عوي؟! قالايشا-ا؟!
- بەس رەت ابورت جاساتتىم! سونىڭ ناتيجەسى... قۇرساق كوتەرمەيمىن...
- مۇمكىن ەمەس، ما-را-ا! مەديتسينا دامىعان مىناداي زاماندا، مۇمكىن ەمەس، ايتپا ەرتەگىنى.
-ءبارى مۇمكىن! بەس شارانانى جاتىردا ءولتىردىم! ەشكىمگە كىنا ارتپايمىن! ءوزىمنىڭ اقىماقتىعىمنان ايىقپاس دەرتكە شالدىقتىم!
- تاۋسىلما ءويتىپ.
- كەشە وقىدىم، ادام بالاسى جاقسىلىقتى دا، جامانشىلىقتى دا اللادان ءوزى سۇراپ، تىلەپ الادى ەكەن.
- ابسۋرد! ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق! ءبىزدىڭ مەديكتەر قاۋقارسىز بولسا، بار عوي انا شەتەل، ايتالىق يزرايل، گەرمانيا تاعى باسقالارى.
- وعان شالا ءبۇلىنىپ قايتەسىڭ! سەن ايتقان شەت ەلگە دە بارارمىن، كوتەرەرمىن ءبىر شيكى وكپەنى.
-وسىلاي جونىڭە كەلسەڭشى، زارەمدى ۇشىردىڭ عوي، جانىم.
-جارايدى، ماكە، تاقىرىپتى اۋىستىرايىق. ويلاپ وتىرسام، ۋاقىت زىمىراپ بارادى. داياشى بولىپ جۇرە بەرەمىن بە وسىلاي؟! جالىقتىم. اقشاسى مول، جۇمىسى از قىزمەت ىستەگىم كەلەدى.
- جۇمىس دەيسىڭ بە؟! تا-اك! جالاقىسى كوپ، جاۋاپكەرشىلىگى از. كوپتەن ويىمدا ءجۇر ەدى، ايتۋعا ۇيالىپ ەدىم. بىلاي، كىشكەنە نەلەۋ... لاس دەيمىز بە، حارام دەيمىز بە؟!
- اقشا جۇرگەن جەردە ادالدىق بولا ما؟! اۋەلى ايتساڭشى؟! كەلىسۋ، كەلىسپەۋ سودان كەيىنگى شارۋا.
- جەزوكشەلەر ءۇيىن اشىپ بەرەيىن. ۆو، بيزنەس! كرىشاڭ قىزىل جاعالىلار! سەنىڭ ميسسياڭ - جەڭگەتايلىق! ءتۇسىندىڭ بە؟!
***
بىرەر جىلدىڭ ىشىندە ماكەڭ اشقان جەزوكشەلەر مەكەنى قىلمىس الەمىنە كەڭىنەن تانىلا باستادى. باستاپقىدا قالا ورتاسىنان ءتورت بولمەلى پاتەر جالداسا، كەيىنىرەك شاھار شەتىنەن، الاتاۋ باۋرايىنان ءۇش قاباتتى كوتتەدج ساتىپ الدى. جەڭگەتاي مارجان كەلە-كەلە تاجىريبە جيناقتاپ، الداپ-ارباۋدىڭ نەشە ءتۇرىن مەڭگەردى. اۋەلدە قىزدار ساۋداسىمەن ءوزى اينالىسىپ، ۋاقىتىنىڭ كوبى سوعان كەتەتىن. ءبىر جارىم جىل بۇرىن ديسپەتچەرلىك ۆاكانسيا اشىپ، وعان ءوزىنىڭ قۇربىسىن وتىرعىزدى. بۇعان دەيىن جولاۋشىلار پويىزىندا جولسەرىك بولىپ ىستەگەن جۇلىمىر قىز بارلىق ايتقان ءىستى تاس-ءتۇيىن قىلادى. مارجاننىڭ مىندەتى، ەكى جەردەگى جاعدايدى باقىلاۋ جانە كۇندە اقشا جيناۋ. ءوزى بي، ءوزى قوجا.
قوجايىنمەن ءۇش رەت قانا جولىقتى. وندا دا مەيرامحانانىڭ الاكولەڭكە، وڭاشا بولمەسىندە. قىرىق جاستارداعى قاسقا باس جىگىت اعاسىن كورگەن كەزدە ءىش جيىپ قالدى. ارتىق اۋىز سوزگە جوق شەفىنىڭ ىسكەر ادام ەكەندىگىن سەزە قويعان. قورىقپا دەگەن مارجانعا. كليەنتتەرىڭنەن شي شىقپاسا، ءبىزدىڭ بيكەشتەر سەنىمدى. ەڭبەك اقىلارىن اپتا سوڭىندا بەرەسىڭدەر. اقشادان جىمقىرۋعا جول بەرسەڭدەر، رەنجىمە دەدى شەگەلەپ. قايدا قىزمەت جاسايتىنىن، اتى-ءجونىن ايتقان جوق. لاقاپ ەسىمى – شەف!
- ساعان ءبىر ادام كەلەدى. ساۋالىنا عانا جاۋاپ بەر. بىزگە كەرەك ادام، تاپسىرىسىن ورىندا، - دەدى قوشتاساردا.
- ءتۇسىندىم، - دەدى جەڭگەتاي.
ەرتەڭىندە شەفى سىرتتاي تانىستىرعان كىسىمەن وفيستە جولىقتى.
- كليەنتتەرىڭ ريزا ما؟ – دەدى ءوزىن ماكس اتاعان قىسىق كوز جىگىت بىردەن سەنگە كوشىپ.
- رازى شىعار. كەيىنگى ءبىر ايدا «كونتينگەنتتى» جاڭارتتىق. قازىرگىلەرى جاس قىزدار.
- ناقتىراق ايتقاندا؟
- ون سەگىز بەن جيىرما ءۇش جاس اراسى.
- ۇزىن سانى؟
- ون بەس.
- ءاسىلى «قۋىرشاقتارىڭدى» كوپ ۇستاۋعا بولماس! التى ايدا اۋىستىرىپ وتىرعانىڭ ءجون. جار-رايدى! ءبىر زاكاز. ون التى جاستاعى قىز كەرەك.
- پاك...
- ويىمدى وقىپ وتىرسىڭ.
- ونداي «قۋىرشاقتىڭ» تابىلۋى قيىن! دەفيتسيت! نارقى دا ۋداي!
- جىگىتتەردى قۇلاققاعىس قىلايىن.
- كەلىستىك.
- مىناۋ اۆانس، - قىسىق كوز جىگىت اق قاعازعا وراۋلى قوماقتى كونۆەرتتى ستول ۇستىنە قويدى.
- سىزگە سەنەمىز. «توۆار» تابىلعان سوڭ بەرمەدىڭىز بە؟ – كۇلىم كوز جەڭگەتايدىڭ جانارى جارق ەتتى.
- ازىرقانساڭ، تاعى قوسامىن.
- ءسىزدىڭ مارتتىگىڭىزدى ەستىگەنمىن.
- جەتى مىڭ باكس!
- و-و-ي-ي! كوپ ەمەس پە؟! ۋادە بەرىپ ورىنداماساق، ۇيات. بۇگىنگى كۇنى پاكتىگى ساقتالعان قىزدى تابۋ وتە قيىن.
- سول ءۇشىن تولەپ وتىرمىن.
- ىزدەيمىز! – مارجان كونۆەرتتى سەيفكە جىتىردى.
***
اناشا ساتۋشىلارمەن بايلانىسى بار قىلمىستى توپتاعى ايدا ەسىمدى جاس قىز پوليتسيا قارماعىنا ءىلىندى. سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا قىزدىڭ كىناسى جوعى انىقتالدى. شىنداپ كەلگەندە بوساتىپ جىبەرۋگە دە بولادى. بىراق، ۇلكەن باستىعىنىڭ تاپسىرماسى بار. پاكتىگىن ساقتاعان جاس قىزدى تابۋى ءتيىس. ونى ءبىلۋ قيىن ەمەس. ۆەرونيكانى قاسىنا ءبىر-ەكى ساعاتقا اپارسا بولدى. ايدانىڭ قاسىندا جارتى كۇن «وتىرعان» ۆەرونيكا جاس قىزدىڭ بار سىرىن انىقتادى.
بەس جىلدان جەتى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىڭنان ايرىلاسىڭ دەگەن قوقان-لوققىدان قورىققان اڭعال بويجەتكەن تەرگەۋشىنىڭ تالابىن ورىنداۋعا اقىرى كەلىستى. وزگە امالى جوق ەدى.
قىسىق كوز جىگىت اعاسى ءناپسى قالاۋىن ىسكە اسىردى. جاس قىزدىڭ كوز جاسىنا قاراعان جوق. ويتكەنى اقشاسىن تولەدى!.. ساتىپ الدى!..
ەركەك توسەكتەن تۇرىپ، دالىزگە شىلىم شەگۋگە شىققاندا ايدا حالاتىن كيىپ بالكونعا كەلدى. سۇيگەن جىگىتىنە قاي بەتىمەن قارايدى؟ ءومىر نەگە بۇرالاڭ؟! تاعدىرىڭنىڭ ويلاماعان جەردەن تاس-تالقان شىعۋى وزىڭە بايلانىستى ەمەس-اۋ؟! وكسىپ-وكسىپ جىلاعىسى كەلگەن. كوزىنەن جاس شىعار ەمەس. كەۋدە تۇكپىرىنەن ار-ۇيات، جىگەر، نامىس اتتى سەزىم باس كوتەردى. ايالاپ، الپەشتەپ وسىرگەن اتا-اناسى الدىندا جەر بولدى اۋ؟! انا كىسىنىڭ ءولىپ-وشكەن تۇرپايى قيمىلى، ۇزدىگە شىققان جالعان سوزدەرى ويىنا ورالىپ، جانارى جاساۋراپ، كوزدەرى قاراۋىتتى. «قورلىق!.. ءولىم!.. ماسقارا!.. جەر باسىپ ءجۇرۋدىڭ كەرەگى بار ما بۇدان بىلاي؟!.»
-ايدا! – دەگەن داۋىس ەستىلدى جاتىن بولمەدەن.
قىز بالكوننان بىراق سەكىردى. ودان كەيىنگىسى بۇلىڭعىر. ەسىن اۋرۋحانادا جيدى. نە بولعان ماعان؟!. اپ-اۋىر نە زات؟!. گيپسكە سالىپ تاستاعان با؟!.»
اتالمىش توتەنشە جاعداي اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە دابىل قاقتىردى! جەزوكشەلەر ۇيىنە دە، جەڭگەتاي مارجانعا دا تىقىر تايادى. شەفى بۇنىڭ ەكى كۇن ىشىندە الماتىدان كوزىن جوعالتۋىن كەسىپ ايتتى.
***
اۆتوبۋس ايالداماسىنان تۇسكەن مارجان باسى اۋعان جاققا كەتە باردى. ساناسى ەمەس، اياعى الىپ كەلەدى. باعىتى بەيمالىم. قۇداي-اۋ، مىناۋ قاي كوشە؟ قوعامدىق كولىككە وتىرماعالى قاشان؟ الماتىعا كەلگەن سوناۋ جىلدارى عانا مىنەتىن. كەيىن عوي ءبارىن ۇمىتتى. استىندا اپپاق «مەرسەدەس». قىسى-جازى قارا كوزىلدىرىگىن شەشپەيتىن وققوعارى، ءارى ماشينە جۇرگىزۋشىسى ءۆاديمنىڭ ارقاسىندا الماتىنىڭ قاي بۇرىشىنا، قاي جەرىنە بارمادى. ۆاديم سەنىمدى ەدى. ارتىق ءسوزدى بىلمەيتىن ول قويعان سۇراققا عانا جاۋاپ قايىراتىن. مۇنىڭ قازىرگى جاعدايىن بىلە مە ەكەن ول؟! شەف ەشكىمگە جاريا قىلماس. ۆاديمگە تەلەفون شالسا قازىر-اق جەتىپ كەلەر. ونىڭ قاجەتى قانشا؟ جاسىنان ەركەشورا، نامىسقوي، بىربەتكەي وسكەن قىز ونداي-ونداي جاسىقتىققا بارا قويماس. استە! ودان دا ءولىپ كەتكەنى وڭاي...
«ەكى كۇن ىشىندە الماتىدان قاراڭدى باتىر!..»
ءتۇسى سۋىق، ىزبارلى قاسقا باس وسىلاي دەدى. ول داعى تىعىرىققا تىرەلدى! انا قىزدى ايتام! بەيشارا! ار-ۇيات، ادامگەرشىلىك قاي تەڭى؟! پاكتىگىمنەن ايرىلدىم دەپ، ءوزىن-ءوزى بالكوننان تاستاعانى بارىپ تۇرعان اقىماقتىق! نۋ ي چتو؟! ازىرشە ءتىرى. جامباس سۇيەگى بىت-شىت دەيدى. كورگەن جىگىتتەر ايتىپ كەلدى... ءجا، قايداعى ءبىر شوپجەلكە قىزدى ۋايىمداپ. ول ولمەي تۇرعاندا تابانىمدى تايدىرايىن...
باسىنا جوقتان وزگەنىڭ كەلەتىنى قالاي؟ ويىنا جەرلەسى، ءۇش-ءتورت جاس ۇلكەندىگى بار مۇڭلىقتىڭ تۇسە كەتكەنى. ەكەۋى ءبىر مەكتەپتە وقىدى. باسى قاتتى ىستەيتىن جىگىت. ينستيتۋتتا سىرتتاي وقىپ، وسىندا جۇمىس جاسايتىنىن بىلەتىن. سوناۋ مەكتەپتەگى كەزدەن مارجانعا ولەردەي عاشىق. قىر مۇرىن، جىگىتتىڭ سۇلتتانى دەرلىك قارا تورىنىڭ ادەمىسى. بۇل ارتىنان جۇگىرگەن ۇلداردىڭ بىرىنە دە قاراعان جوق مەكتەپتە. جىگىت اتاۋلىنىڭ مىسىن باسىپ، ىنتىقتىرىپ تۇرارىن جاقسى بىلگەن سۇلۋ قىز ءوز باعاسىن بىلەتىن.
قايداعى-جايداعى نەشە ءتۇرلى ويمەن كەلە جاتقان قىزدىڭ كوزى تاس توبەسىنە شىقتى. الگىندە ەسىنە العان مۇڭلىق قارسى الدىندا تۇر. قۋانعان قىز جەرلەسىن قۇشاقتاي الدى. مۇڭىن شاعىپ، كوز جاسىن كولدەتكەن مارجاندى اياعان مۇڭلىق ونى سەيفۋللين داڭعىلىنداعى جاتاقحاناسىنا الىپ باردى. ەكەۋى سول ءتۇنى وتاۋ تىگۋگە شەشىم قابىلداپ، ەرتەڭىندە پويىزعا وتىرىپ جىگىتتىڭ اۋىلىنا ءجۇرىپ كەتتى.
***
باسى بوس سىباي-سالتاڭ قىز كوڭىلى قۇلاعان، وزىنە ۇناعان جىگىتتەرمەن اسەم شاھاردىڭ نەبىر مەيرامحانالارىندا ساۋىق-سايران قۇرىپ، ويناپ-كۇلىپ ءتۇن ورتاسىنا دەيىن جۇرەتىن دە، ونىڭ سوڭى ءوز قالاۋىمەن قۇمارىن باسۋعا جالعاساتىن. جىن ويناق پەن ىردۋ-دىردۋعا ۇيرەنگەن كۇلىمكوز كەلىنشەكتىڭ جالعىز كۇيەۋگە باسىبايلى تاڭىلۋى، ءبىر ەركەكپەن عانا شەكتەلۋى مۇلدەم جالىقتىردى. ءجۇز تۇتىنگە دە جەتىڭكىرەمەيتىن اۋىلدا كىممەن سويلەسكەنىڭ، كىممەن ءجۇرىپ-تۇرعانىڭ الاقانداعى اجىمدەي اپ-ايقىن.
كەلىن بولىپ تۇسكەنىنە نەبارى جەتى اي بولسا دا، سول ازعانا ۋاقىت ساۋىققۇمار جانعا سۇمدىق ۇزا-ا-ا-ق كورىندى. قۇداي-اۋ، بارساكەلمەس ارال سياقتى عوي بۇل اۋىل دەپ ەلەگىزىپ، ۇيگە سىيمايتىن بولدى كەيىنگى كەزدە. بۇلان كەزدەسپەگەندە قايتەر ەدىم؟!.
كۇيەۋىنىڭ دوسى بۇلان كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن شىعار ەمەس. كوزدەرى وتكىر، كوركەم جىگىتتى ءا دەگەننەن قۇلاي ءسۇيدى. ەرتە ۇيلەنىپ، اتا-اناسىنا قارايلاپ اۋىلدا قالىپتى. قاتارداعى شوفەر بولعانىمەن، كوزى اشىق. تاريح، ادەبيەت، ساياسات، جاھاندانۋ دەيمىسىز، بىلمەيتىنى جوق. «ينتەلەكت! - دەدى مارجان تاڭقالىپ. – مىنانداي تالانتپەن، جوعارى ءبىلىم الماي ەلدە قالعانى وبال-اق! كۇيەۋىم وسى دەپ كورسەتۋدەن ۇيالمايتىن جىگىتتىڭ سۇلتانى!..»
ەركەك اتاۋلىنىڭ مىسىن باسىپ، سيقىرسىنىپ، كوزدەرىمەن ارباپ وزىنە ىنتىقتىراتىن اككى ايەل بىردەن سەزدى. جىگىت تە كەت ءارى ەمەس. ول داعى كۇلىمكوز كەلىنشەكتى كورگەن ساتتەن كوزسىز كوبەلەكشە قالبالاقتاپ، جۇرەگى دۇرسىلدەپ، قايتا-قايتا قاراعىشتاي بەرگەن. «ءا-ءا، قارماققا ءتۇستىڭ بە؟!.» سەزىمى الداماپتى. سونىڭ ناتيجەسى - ەكەۋدەن-ەكەۋ وزەن جاعاسىندا جاتىر.
-سەن جاقسى جىگىتسىڭ، - دەدى اقشاعىل قۇمعا باۋىرىن توسەپ قىزدىرىنىپ جاتقان جالاڭاش ءتانىنىڭ ەكى جەرى عانا قىمتاۋلى سۇلۋ ءمۇسىندى اق سازانداي كەلىنشەك.
كامپيت-كەلىنشەكتىڭ مىسى باستى ما، بۇلاننىڭ باسى اينالىپ كوزى قاراۋىتتى. ءون بويى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىندى. جۇرەگى قۇرعىر ءدۇرس-ءدۇرس. «شىنىندا كامپيت! مۇڭلىقتىڭ قىزعاناتىنداي ءجونى بار. يا، ءسات...»
- شىن ايتام، سەن جاقسى جىگىتسىڭ، - دەدى كامپيت-كەلىنشەك اۋدارىلىپ ءتۇسىپ. قاراقات كوزدەرى ويناقشىپ كەتتى. تۇڭعيىعىنا تارتىپ بارادى.
جىگىت: «ارباپ جاتىر قانشىق!»
- ءات-تە-ەڭ، مەنىڭ مۇڭلىعىم سەن سياقتى بولسا عوي! جال! ونىڭ ادامگەرشىلىگىن قايتەيىن، توسەكتە وسال بولعان سوڭ... جال-جال!..
جىگىت: «باسە-باسە، قالاي دۇرىس توپشىلاعانمىن. تەمىردى قىزعان كەزدە سوعۋىم كەرەك!..» كەشىر جانىم! – جىگىتتىڭ جۇرەگى اساۋ اتشا تۋلاپ «كامپيتكە» تونە ءتۇستى. «يا، ءسات!» - سەن... بىلاي بوتەن ويلاما!
كەلىنشەك: «مالعۇن، بۇل قاي ساسقانى؟!.»
- مۇڭلىق مەنىڭ دوسىم، ايايمىن ونى، - دەدى جىگىت. – يا، ايايمىن، شىنىن ايتسام، سەنى ودان قىزعانام.
كەلىنشەك: «تفۋ، دەرەۆنيا! مۇڭلىقتى ايتقانشا، قۇشىپ سۇيمەي مە؟!»
جىگىت: «نە ىستەسەم ەكەن! ۇركىتىپ الامىن با، باس سالسام؟!.»
كەلىنشەك: «بولساڭشى ەندى! ورتەمەشى! نە بولدى ماعان؟!»
جىگىت: «يا، ءسات!»
ەمەشەسى ۇزىلگەن ەركەك ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى، مويىلداي جانارى جالت ەتكەن كامپيت-كەلىنشەك اۋناپ كەتتى: «جوق، بىردەن بەرىلمەۋىم كەرەك! ونىم السىزدىگىم! ىنتىعا ءتۇسسىن ءالى دە!..»
- مۇنىڭ نە، بۇلان-اۋ! سەنى ادال جىگىت پە دەسەم؟!
جىگىت: «سايقال، ۇتىپ كەتتى. ابدىراعانىمدى سەزىپ قالدى. باتىلدىق قاجەت، باتىلدىق! مۇنداي شاق ەندى ورالماس!..»
كەلىنشەك: «ءبىراز بۇلدانا تۇسەيىن.»
جىگىت: «دانەڭە شىعارا المايمىن با؟! جو-جوق!» مارجان، بەرى قاراشى ءبىر مينوتكە؟!
كەلىنشەك شالقاسىنان جاتتى. كوزدەرى شوقتاي جايناي تۇسكەن. ەركەك اڭداماي قالدى. ەڭكەيە بەرە «كامپيتتىڭ» ەرنىنە ەرنى ءتيىپ ەرىپ جۇرە بەردى.
* * *
جۇك ماشيناسىنىڭ رولىندەگى قاراتورى كوركەم جىگىت اۋىل كوشەلەرىنىڭ بىرىنە بۇرىلىپ، قىزىل قاقپالى ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتاعان سوڭ كابينادان شىقپاي، مەڭ-زەڭ قالىپتا ۇزا-ا-ا-اق وتىردى. اراق ۋىتى ميىنا شاۋىپ، ىڭقى-تىڭقىسىن شىعارعانىمەن، مۇڭ تورلاعان ويى سەتىنەپ كوڭىلى كوتەرىلدى. انشەيىندە سوزگە شورقاق جىگىتتىڭ ىڭىلداپ ءان سالعىسى كەلدى مە-اۋ؟
قاسىڭ قانداي، قاراقات كوزىڭ قانداي،
كۇلكىڭ قانداي، شاراپات سەزىم قانداي.
قۋاناتىن بالاشا كەزىڭ قانداي،
ءوزىڭ قانداي، جانىما جاعاتىن، ءسوزىڭ بالداي-ي!
ا-ا-ا-ا-ا-ا-اي-ي!..
مارجان ۇيىندە مە؟! مۇڭلىق شە؟ ءاي، مۇڭلىق! مۇڭلىق!.. ەسكى دوس!.. باعى جانباعان سورلى! وبالىڭا قالدىم با؟ كەيىنگى كەزدە قاتتى ءىشىپ ءجۇر دەيدى. قازىر دە ماس بولىپ جاتۋى! مارجا-ان! مار-جا-ان! كورگىسى كەلدى ءدال قازىر. اداسقان بولارمىن اقىلدان. ايتپەسە، نە بولدى ەلۋ شاقىرىمنان ەش جۇمىسى جوق، قوس وكپەسىن قولىنا ۇستاپ جەلىگىپ جەتكەنى. بىراق-بىراق، مارجاننىڭ جالت ەتە قاراعان جانارى، لاپىلداپ-ورتەگەن وت قۇشاعى، ۋا جالعان، تويمايدى-اۋ!
قاجەت زاتىن ۇمىتقانداي قالتاسىن قارمانىپ، شىلىمنىڭ جالقى تالىن ەرنىنە قىستىردى.
- وي، اكەڭنىڭ!
كۇيىپ-ءپىسىپ قاراماعان جەرى قالمادى. ورىندىعىنىڭ استىنان، كىلتتەردىڭ اراسىنان تاپتى. تەمەكىنى قۇشىرلانا سوردى. كوك ءتۇتىن اۋىزدان دا، مۇرىننان دا كەتىپ جاتىر.
- ۋ-ۋ-ۋ-ھ!
ساۋساقتارى تىز ەتە تۇسكەنى. بىقسىعان تۇقىلدى لاقتىرىپ، كەلەسى تالىن تۇتاتتى. اشۋعا بوي الدىرىپ، شامشىل مىنەز تانىتىپ ءجۇر ءبىرازدان. وعان نە سە-بە-ەپ؟! قاشاندا كۇلىمدەپ جۇرەتىن، ءبازبىر شايپاۋ قاتىندار سياقتى داۋىس كوتەرۋدى بىلمەيتىن جان جارى نەسىپبالانىڭ جازىعى جوق قوي!
بۇلاننىڭ كوزىنە، ءوزى «كامپيت» اتايتىن سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ اپپاق ءتانى ەلەس بەرگەن ساتتە الپىس ەكى تامىرى يىگەندەي كۇي كەشكەنى قالاي؟!
«سوڭىنان ۋايىم-قايعى اكەلەتىن ءلاززاتتان قاش!..»
قايدان وقىپ ەدى؟ ەسىندە جوق. ايتسە دە تەرىس ءپالساپا! دۇرىس ەمەس-س! ال مەنىكى ءجون بە؟!.
قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەلەدى. وعان كەرەگى وسى. ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەگەنى ءجون. جولى ءتۇسىپ جولىقسا، قوشتاسپاق. بۇلاي جالعاسا بەرسە وپىنارى حاق! كورشى اۋدانعا قونىس اۋدارۋ تۋرالى نەسىپبالادان وزگە ەشكىم بىلمەيدى.
- وسىنىم دۇرىس-س!
جۇرەگى قارماققا تۇسكەن بالىقتاي.
ىدىس-اياق جۋايىن دەپ اس ۇيگە ەنگەن مارجاندى بولماشى قاعىلعان دىبىس ەلەڭ ەتكىزدى. قۇلاعىن توسىپ ەدى، تىم-تىرىس سياقتى. «قورىققانعا قوس كورىنەدى دەگەن؟!» اياق-تاباق جۋعا زاۋقى سوقپادى. تاعى دا تىرس-تىرس تەرەزە قاعىلعانداي. جۇرەگى اۋزىنا كەپ تىعىلدى. «كىم دە بولسا كورەيىن!». ەسىك اشسا بۇلان.
- بارسىڭ با، جانىم-اۋ؟!
جىگىت قۇشاقتاي الدى. كەلىنشەك ونى وزىنە قاراتتى.
- قايدا باراسىڭ ەنتەلەپ؟
- ۇيدە مە؟
- ۇيىقتاپ جاتىر. – سىبىرعا كوشتى. – باعانا كەلگەن تالتىرەكتەپ.
- قاتتى ماس پا؟
- ۋداي.
- ويانا قويماس.
- ويانىپ كەتسە شە؟
- ويانبايدى! بەس مينوتكە مۇرسات بەر.
- زارەم ۇشىپ تۇرعانى.
- وتىنەم، جانىم!
- بولمادىڭ-اۋ!..
تۇسىنەن شوشىعانداي باسىن وقىس كوتەردى مۇڭلىق. ايەلىنە ىلەسىپ ۇيگە بىرەۋدىڭ كىرگەنىن دە، تورگى بولمەگە ەنىپ قۇشاقتاسا كەتكەنىن دە، ۇزدىگىپ ۇز-ا-ا-ق سۇيىسكەندەرىن دە سەزدى، ءبىلدى، ەستىدى. قانى باسىنا شاپشىپ، اشۋ-دۇشپان يەكتەپ زورعا جاتقانىمەن شىداپ باقتى. اپىرىم-اي، مىناۋ بۇلاننىڭ داۋسى عوي! قالايشا؟! نەگە؟!. جۇرتتىڭ وسەگى راس بولدى ما؟!. بۇگىنگە شەيىن ەلەمەي كەلىپ ەدى. ونداعى ويى، بالا جاستان بىرگە وسكەن دوسىنا سەنگەندىكتەن. بۇلان-اي، قايتەيىن!.. سەنىڭ دە ساتقىن بولعانىڭ با؟! سايتان ازعىرعان قاتىن-ن! سەزىپ ەدىم وسىلاي بولارىن! جو-جوق-ق، مۇمكىن ەمەس! مۇمكىن ەمەس؟! بۇلانعا داۋسى ۇقسايتىن باسقا، بوتەن كىسى بولسا يگى ەدى.
تورگى ۇيدەگىلەر ەستەرىن جيدى. ايەل جىگىتتى تۇرعىزىپ، جالىنىپ-جالپايىپ دالىزگە ەرتىپ شىققان. جىگىت قوشتاسىپ تابالدىرىقتان ارى اتتادى. دالا تاستاي قاراڭعى. تۇنگى سۋىقتان دەنەسى مۇزدادى. اۋىل جاتا باستاعان. دۇكەننىڭ قاسىنا قالدىرعان ماشينەسىنە وت الدىرىپ ءجۇرىپ كەتتى. لايساڭ جولعا قاراماي ىزعىتىپ كەلەدى. ەكى-ءۇش شاقىرىم اۋىلدان ۇزاعان سوڭ ماشينا موتورى ءسوندى. كىلتتى قوسىپ ەدى، وت المادى. بۇعان نە بولدى دەپ جانار-جاعار ماي شكالاسىنا قاراسا ءنولدى كورسەتىپ تۇر.
ول كابينانى جاۋىپ اۋىلعا تارتتى. كۇنى بويى قار سۋى ەرىگەن جولدىڭ بالشىعى ەزىلىپ جاتىر. وكپەك جەل تۇردى. قارا تونىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ، مالاقايىنىڭ قۇلاعىن ءتۇسىردى.
-قايتەدى-ەي، مىنا ەسىرىك جەل؟!.
ەسىك تۇتقاسىن ۇستاپ ۇيگە ەنە بەرگەن مارجان كۇيەۋىنىڭ جوتەلگەنىن ەستىپ تۇرا قالدى. ەسىن جيىپ العان با؟! ءبىزدىڭ ءىسىمىزدى سەزگەن-اۋ! قولىنا تۇسسەم اياماس! قانىنا قارايىپ ءجۇر ونسىز دا؟! اياق دىبىسىن بىلدىرمەي ۇيدەن ەپپەن شىقتى. قويىن-قونىشىن سۋىق كەۋلەدى. قاراڭعى ءتۇن ۇرەي شاقىرادى. جۇگىرە باسىپ اۋىل شەتىندەگى قۇربىسى باعيلانىڭ ۇيىنە جەتتى.
- كىم بۇل؟ – جالعىزباستى كەلىنشەك بەيمەزگىل شاقتاعى تارسىلدان زارە-قۇتى قالمادى.
- مارجانمىن-ن! اششى، جىلدام-م!
- تىنىشتىق پا؟!
- قازىر ءبارىن دە ايتام. – كۇيەۋىنىڭ كۇپايكەسىن عانا كيگەن، جالاڭ باس جاس ايەلدىڭ توڭعاننان ءتىسى-تىسىنە تيمەدى.
...اشۋ بۋعان مۇڭلىق كەرەۋەتتەن اتىپ تۇردى. مارجان ءالى جوق. نەگە كەشىگىپ جاتىر؟ الدە اناۋمەن ەرىپ كەتتى مە؟!
- افيريست قاتىن-ن! وسىدان ۇيگە كەلسىن! ءوز قولىممەن ولتىرەم!..
توڭازىتقىشتان ءبىر شولمەك اراق الدى. تىعىنىن اشىپ ءشاي كەسەگە قۇيدى دا، وڭەشىنە اقتارا سالدى. داستارحاننان نان يىسكەپ، دالىزگە شىقسا... بۇلان كىرىپ كەلە جاتىر.
- قايدان ءجۇرسىڭ؟
- ماشينامنىڭ بەنزينى تاۋسىلىپ... بىرەۋلەر قۇيىپ العان با، يت بىلەدى.
- نەگە كەلدىڭ؟!
- رۇقسات بەر، قونىپ شىعايىن.
- ءاي، بۇلان-اي؟! قايداعىلاردى ەسكە ءتۇسىرىپ...
- نە ايتىپ تۇرسىڭ؟!
- كىرمەشى ۇيگە.
- باراتىن جەرىم جوق.
- قايتشى!.. ءوتىن-ەم-م!..
- كەۋدەمنەن يتەرسەڭ دە كەتپەيمىن! قونامىن وسىندا.
دوسى دانەڭە بولماعانداي قاننەن-قاپەرسىز، سۋ ءسىڭىپ اۋىر تارتقان باتپاق-باتپاق ەتىگىن شەشۋگە ىڭعايلاندى. مۇڭلىقتىڭ كوزى قاراۋىتتى، باسى اينالدى، جۇرەگى كەۋدەسىن تەسىپ شىعارداي. الاپات اشۋدى اۋىزدىقتاي الار ەمەس. نە ىستەپ، نە قويارىن بىلمەيتىن ەسىرىك حالدە. «بۇل باسىنعاندىق!.. بولدى!.. جەتتى!.. وسىمەن ءتامام!..» ءازازىل وي وسىپ ءوتتى ميىن. دالىزبەن جاپسارلاس كىلەتتەن ەت مۇشەلەيتىن وتكىر پىشاقتى الدى دا، ەڭكەيىپ ەتىگىن شەشىپ جاتقان جىگىتتىڭ وڭ جاق ءبۇيىرىن تۇسپالداپ قاتتى سىلتەپ قالدى.
Abai.kz
