كiرپياز، رۋحتى، مايەكتi ونەر - پوەزيا. قاستەرلiلiگiنڭ باستى بiر سيپاتى وقىرمان تالعايتىندىعىندا. ول جاننىڭ ءۇزiلiپ تۇسكەن بiر تامشىسى.  فرانتسيانىڭ ايگiلi سۋرەتشiسi لەوناردو دا ۆينچيدىڭ سيقىرلى سىرعا كومiلگەن، قۇپياسى ادامزاتقا ماڭگi جۇمباق كۇيiندە قالعان تىلسىم سۋرەتi مونو ليزا سياقتى دۇنيە...

پوەزيا زامان اعىسىنىڭ وتكەلiنە قاراي وزگەرiپ وتىرادى. قازiرگە دەيiن قاناتى تالماي، سولىعى باسىلماي كەلە جاتقان ليريزم، كلاسسيزم ءوز ءداۋiرiنiڭ عاجايىپ شىعارمالارىن تۋدىردى. مودەرنيزم (جاڭا اعىم), فۋتۋريزم (بەي ماعۇلىم قۇبىلىستى تۇسiنiكتi ەتۋ) اعىمى بولسىن ۇلتتىق ادەبيەتiمiزدiڭ كوزiنە كىرەۋكە تۇسiرە المايتىندىعىنا كامiل سەنۋگە بولادى. ويتكەنi مودەرنيزم ءتاسiلi كەز-كەلگەن وقيعانى، قۇبىلىستى، ءتۇپ تامىرىمەن قوپارا جازۋ ارقىلى كوبىكتەي كولكىگەن ون ءسوزدiڭ ورنىنا، ماعىنالى بiر ءسوزدi قولدانىپ، تاريحي سانادان تۇراتىن تۇيسiكتى كوركەمدiك كوكجيەگiنە الىپ شىعۋ. مۇندا تاريحي سانادان تۇراتىن تۇيسiك نەگiزگi ءرول اتقارادى. سونىمەن بiز بۇل جەردە ابايدىڭ «ولەڭ - ءسوزدiڭ پاتشاسى» دەپ انىقتاما بەرگەن، سۇلۋلىق پەن كوركەمدiككە تولى، اقىل-ويدىڭ iنجۋ-مارجانى اتالمىش پاتشالىققا ات باسىن بۇرايىق.

كiرپياز، رۋحتى، مايەكتi ونەر - پوەزيا. قاستەرلiلiگiنڭ باستى بiر سيپاتى وقىرمان تالعايتىندىعىندا. ول جاننىڭ ءۇزiلiپ تۇسكەن بiر تامشىسى.  فرانتسيانىڭ ايگiلi سۋرەتشiسi لەوناردو دا ۆينچيدىڭ سيقىرلى سىرعا كومiلگەن، قۇپياسى ادامزاتقا ماڭگi جۇمباق كۇيiندە قالعان تىلسىم سۋرەتi مونو ليزا سياقتى دۇنيە...

پوەزيا زامان اعىسىنىڭ وتكەلiنە قاراي وزگەرiپ وتىرادى. قازiرگە دەيiن قاناتى تالماي، سولىعى باسىلماي كەلە جاتقان ليريزم، كلاسسيزم ءوز ءداۋiرiنiڭ عاجايىپ شىعارمالارىن تۋدىردى. مودەرنيزم (جاڭا اعىم), فۋتۋريزم (بەي ماعۇلىم قۇبىلىستى تۇسiنiكتi ەتۋ) اعىمى بولسىن ۇلتتىق ادەبيەتiمiزدiڭ كوزiنە كىرەۋكە تۇسiرە المايتىندىعىنا كامiل سەنۋگە بولادى. ويتكەنi مودەرنيزم ءتاسiلi كەز-كەلگەن وقيعانى، قۇبىلىستى، ءتۇپ تامىرىمەن قوپارا جازۋ ارقىلى كوبىكتەي كولكىگەن ون ءسوزدiڭ ورنىنا، ماعىنالى بiر ءسوزدi قولدانىپ، تاريحي سانادان تۇراتىن تۇيسiكتى كوركەمدiك كوكجيەگiنە الىپ شىعۋ. مۇندا تاريحي سانادان تۇراتىن تۇيسiك نەگiزگi ءرول اتقارادى. سونىمەن بiز بۇل جەردە ابايدىڭ «ولەڭ - ءسوزدiڭ پاتشاسى» دەپ انىقتاما بەرگەن، سۇلۋلىق پەن كوركەمدiككە تولى، اقىل-ويدىڭ iنجۋ-مارجانى اتالمىش پاتشالىققا ات باسىن بۇرايىق.

پوەزيا - كوركەمدiگi شەكسiز جۇمباق دۇنيە. الپىس ەكi تامىرىڭدى بالقىتىپ، سۇيەگiڭدi شىمىرلاتىپ، سۇلۋلىق ارقىلى سانانى جۇلدىزداندىرىپ، ايلى تۇنگi ءساۋiردiڭ ساۋلەسiمەن جانىڭدى وراپ، جۇپار سامالىمەن ءتانiڭدi كوتەرە جونەلەتiنiن جان دۇنيەسi تەربەلiستەگi ادام سەزە الاتىن شىعار. تىلسىم كۇشكە، سيقىرلى سىرعا تۇنعان جارقىلى كەڭiستiك پەن ۋاقىت ولشەمiندەگi, بولاشاققا قاراي توقتاۋسىز الىپ ۇشاتىن رۋح دۇنيەسi. ادام بالاسىنىڭ شەكسiز ماحابباتى، كۇيرەپ-قۇلدىراۋى، «تۇنەكتەن اشىلعان ەسiك» ارقىلى بوستاندىققا شىعۋى، كورۋ جانە ۇمىتۋى مەن  ءومiردiڭ الاپات تىعىرىعىنان جەرمەن-جەكسەن بولعان ادامنىڭ بiر عۇمىر بويعى ايانىشتى وكسiگi, قاسiرەت-زارى، ءۇمiت - سەنiمiن كوركەمدiك كوكجيەگiنiڭ استارىمەن بەينەلەيتiن شەكسiز عىلىم، سيقىرلى ونەر...

سونىمەن جىر ولكەسiنiڭ، كوركەمدiك كوكجيەگiندە ەركiن ءجۇزiپ جۇرگەن، بiر - بiرiنەن مۇلدە بولەك، قازاق پوەزياسىنا ءوز ەكپiن، ءوز بوياۋىمەن قوسىلعان ارداق نۇرعازى، ىقىلاس وجاي، توقتارالi تاڭجارىق سىندى ءۇش اقىننىڭ ولەڭiنە تالداۋ جاساۋدى ءجون كوردiم.

ارداق ولەڭدەرi سيقىرلى سىرعا كومiلگەن جۇمباق ولەڭدەر. ناعىز وقىرمان تالعايتىن  پوەزيا وسى دەۋگە بولادى. نەگiزiنەن بiر سىدىرعى قارا ولەڭ ۇيقاس پەن ايپارا ويعا بوي الدىرعان وقىرمان ونىڭ ولەڭدەرiن بiردەن قابىلداي الماۋى مۇمكiن. مەنiڭشە، پوەزيانىڭ قاسيەتi اعىل-تەگiل جىرلاۋ ەمەس، قايتا قاستەرلi  بiر دۇنيەنi اڭعارتۋ. بۇل جاعىنان ارداق ولەڭدەرiنiڭ اسپانى اشىق. ونىڭ «ەسكەرتكiش» ولەڭى بىلاي ورiلەدi:

كومiلدi كور،

اسىپ قالدى

بiر ۋىس توپىراق،

جارالعان قويۋ ءتۇننiڭ قاباعىنان

ءۇزiلiپ.

ۇنسiزدiكتi كوتەرە الماي قاناتى

بiر تامشى جاس

توپىراققا قۇلادى،

اعىپ تۇسكەن شىراقتاي.

ماحاببات، گۇل، توزاڭ، جارىق، كولەڭكە  -

ەدi ول

قارا تۇندە

شىقتاي تۇنعان.

ارداق نۇرعازى وزگەشە اقىن. ونىڭ ولەڭi اق ولەڭ ياعني، ۇيقاسسىز بولعانىمەن، ماعىنا جاعىنان دىبىس پەن فيلوسوفيانىڭ بۇزىلمايتىن ۇيلەسiمi بار. «ەسكەرتكiشتەن» وزگەشەلiكتi سەزiنەمiز. ادام ءومiرiنiڭ اقىرلاسقان مۇڭلى كورiنiسi جاتىر. بiر ۋىس توپىراقتىڭ  قابىردان اسىپ  قالۋى اقىننىڭ شەبەرلiگi. ازالى مۋزىكاداي تالىقسىپ جەتiپ جانىمىزدى دiر ەتكiزەدi. ۇنسiزدiك قاسiرەتiن ۋلى قورعاسىن جاس كوتەرە الماي قۇلاۋى سانالى وقۋشىنى ولەڭ ەستەتيكاسىنا قۇلاتپاۋى مۇمكiن ەمەس... اياۋلى دوسىنىڭ ۇمiتكە تولى جاستىق كوكتەمi, ءۇمiتi, وكiنiشi,  ءسونۋi بiر تامشى جاستىڭ شىقتاي تۇنۋىنان كورiنiس تابادى. بايانسىز ءومiردiڭ شاپقان اتتاي وتە شىعىپ، ءولiم اقيقاتىنا جۇتىلاتىندىعىن مۋزىكانىڭ الۋان پاراعىمەن تارتادى. بۇل ولەڭ شاعىن بولعانمەن وراسان ۇلكەن جۇكتi كوتەرiپ تۇر.  باستالعاننان ادام جانىنىڭ مۇڭلى سيمفونياسىن ەستiپ جابىسا تىڭداپ تۇرعانداي بولامىز!

يسلامنىڭ اسقاق رۋحىن جان - جۇيەسiمەن سەزiپ، جۇرەگiنە سiمiرگەن، تۇركiلiك ەكپiن مەن قۋاتتى اقيقاتتان ءنار العان، ايتار ويدىڭ سالماعىن ءار ءسوزدiڭ دەمiنە پانالاتقان ىقىلاس وجايدىڭ  «تاريح» جىرى وتكەننiڭ قاسiرەتiن بىلاي سىزادى:

بوكەن جون، بورتە قىراتتار استىندا

شوپتەرمەن جابىلعان.

اق سوڭكە سۇيەكتەر سويلەيدi,

نە تۇيدiك ارۋاقتار زارىنان؟!

مەنiڭ تاريحىم - اپ -اششى، كۇپ - كۇرەڭ،

سەبەبi ول، انامنىڭ جاسىمەن،

اتامنىڭ قانىمەن جازىلعان.

قاريا قارتتار سويلەيدi كۇڭiرەنiپ،

قوبىزدىڭ تiلiمەن،

بiر اۋەن تالىقسىپ جەتەدi قۇلاققا

تورعىن جەل ۇنiمەن.

قان بوككەن ادامنىڭ قايعىسىن سەزەمiن،

جىلقىنىڭ جالى مەن جۋساننىڭ بۇرiنەن.

قايران قابىلان بابالار

باسىنىڭ iشiندە كۇن جانعان،

شۋاعى جۇزiنەن بايقالعان.

ورحوننىڭ كوك ءمارمار تاسىنا كەرتiلiپ،

ەرلiگi ايتىلعان.

ءتۇز جۇرەك، تاۋ مiنەز تۇركiنiڭ

استىندا قارا جەر تەڭسەلiپ،

اۋزىندا كوك اسپان شايقالعان.

وي-حوي، ورحوننىڭ جازۋى،

سەن ەدiڭ راسى -

بابامنىڭ جادiگەر مۇراسى.

تامىرىمدا كۇركiرەپ اعاتىن،

قايدا سول كوك تاستىڭ كوگiلدiر دۇعاسى؟!

كوگiلدiر دۇعامدى

كەۋدەمە كiسiنەتiپ،

بوزدادىم زارلى ۇنمەن،

بوزدادىم قازاقى تاعدىرمەن.

ءسويتتiم دە،

جىلقىنىڭ يسiندەي بۇرقىراپ،

تۇلپاردىڭ توستاقتاي كوزiندە

تۇڭعيىق شەر بولىپ قالدىم مەن.

ولەڭنiڭ توپەپ تۇرعان اعىسىنان، شىڭعىرتىپ ايتقان شىندىعىنان سەزiپ وتىرعان بولارسىز كوركەمدiگi سۇلۋ، ەرەكشە ولەڭ. قانى تامىپ تۇرعان ناعىز ۇلتتىق پوەزيا. تولقىعان اعىسى ارناسىنا سيماي، بوگەتتەردi تالقانداپ العا قاراي جۇلقىنىپ،  بوداندىقتىڭ كومەيiنە قورعاسىن قۇياتىن - بوستاندىق جىرى. ءۇش ءجۇز جىلدىق ورىستىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قۇربانى بولعان قازاق حالقىنىڭ  مۇڭى. تiلiنەن، دiنiنەن ايىرىلا باستاعان قازاق ءۇشiن «ورحوننىڭ كوك تاسىنداعى كوگiلدiر دۇعادان» باسقا قانداي سۇيەنiش بار! «كوك تاسقا كەرتiلiپ جازىلعان دۇعا» ورحوننىڭ جازۋى بولماي، جالپى مۇسىلماننىڭ جازۋى رەتiندە جىرلاسا قالاي بولار ەدi? وندا ايعايعا ءتان داۋرىقپا بولىپ، ولەڭ دارا داۋسىنان ايىرىلار ەدi. سەبەبi كوبiنەسە، جالپىلىق سيپات تىم اسەرلi بولىپ كەتپەيتiندiكتەن، بۇل جەردە بiردەن بۋىنعا تۇسەدi.

تاريحي سانادان اسەر العان  تۇيسiك، نۇكتەدەن تارالعان تولقىنداي، ەستەتيكاعا دىبىس بەرiپ، بۇكiل قان تامىرىمىزعا  ادام ايتقىسىز ۇلتتىڭ قاسiرەتتi سارىنىن جەتكiزەدi. تۇلپاردىڭ كوزiندەگi تۇڭعيىق شەر بولىپ قالۋ،  ات ۇستiندە قان كەشكەن كوشپەندiلەر ءۇشiن تاڭعالارلىق بولماعانىمەن، كەرەمەت ۇيلەسiم تاۋىپ جاندى ەلiتەدi. بiر ۇلتتiڭ قاسiرەتiن تۇلپاردىڭ كوزiنە سىيعىزۋ اقىننىڭ تالانتى مەن شەبەرلiگiنەن.

توقتارالi تاڭجارىق  الدىنعى ەكi اقىنعا دا ۇقسامايتىن، ءسوز بەن دىبىستىڭ پارالەليزمى بار اقىن. ونىڭ سيقىرلى سىر مەن ءتاتتi مۇڭىنىڭ سارىنى، باياۋ ەسiپ تۇراتىن «گۇل» اتتى ولەڭi بار. ايسىز تۇندە، التى قىردىڭ استىنان تالىپ جەتiپ، جابىققان جانىڭدى ەمدەيتiن سىرلى مۋزىكاداي سەزiلەدi.

ءتۇن.

بالاۋىز شامنىڭ ءالسiز جارىعى

جالاۋىن جەل جىققان كەمەدەي

قيالىمىزدى يەنگە سۇيرەگەن.

ۇمىتا المايتىندىعىمىز بەن

ۇمىتۋعا بولمايتىندىعىن دا ەلەمەي،

سانامىزدى ماعىناسىز اۋەندەر بيلەگەن...

ايتسە دە بiر بۋدا قىزىل گۇل

ۇسىنار ەدiم مەن ساعان،

بiراق، سەن تاڭىرقامايسىڭ

دالا گۇلiنiڭ يسiنە.

ءيا، بiزدiڭ سەنiم -

ءوزiمiز ويلاعانناندا «ساراڭ»،

تiپتi ونى قۋاتتا قالماعان تۇيسiنەر.

بiزدiڭ بۇل اۋىر دا ازاپتى حالiمiزدi

ۇعار كiم؟

سەن نەنi اڭسايسىڭ جانىم،

كوزiڭدi ءۇن -ءتۇنسiز اينەككە قاداپ.

بالكiم، بiز بiر كۇنi

ۇمىتا المايتىندىعىمىز بەن

ۇمىتۋعا بولمايتىندىعى ءۇشiن

ەگiلiپ جىلارمىز...

بiراق ول كەزدە تىم كەش بولار!

جاسىمىز كوكiرەگiمiزدە  ءبۇر جارعان

قاۋاشاق گۇلدiڭ جاپىراعىنا

اپپاق قىراۋ بوپ قونار...

سوسىن...

سوسىن، ول دا  سولار!

ۇنسiزدiكتi باياۋ تەربەگەن بۇل ولەڭ، ۇزiلمەس مۇڭعا تولى قاسiرەتتi مۋزىكا دەۋگەدە بولادى. ماحاببات ەستەتيكاسىن قوزداندىرىپ، ءتۇن مۇنارىنا ورانىپ جالعىزدىقتىڭ قوبىزىن باياۋ تارتادى... قىز جانىندا تۇرسا دا جات، تىم الىس... ولەڭ سەزiمنiڭ تەرەڭ يرiمiن تولقىتاتىن جاننىڭ سىرلى سيمفونياسى.

تەرەزەدەن سىرتقا تەلمiرگەن قاتال سۇيiكتiسiنiڭ iشكi مۇزىن ەرiتە المايتىندىعىن سەزگەن ول ءولiم حالiنەندە اۋىر بiر كۇيدi باستان وتكەرەدi.

اسەرلi ليريزiمگە تولى ونىڭ ءار مينۋتى جارىلىسپەن وتەدi. سەنiمiن قۇلاتىپ، ءۇمiتiن وشiرگەن ۋاقىتتىڭ اق كوبiك تولقىنىن دا، كوڭiل تەرەزەسiنiڭ بىت - شىتىن شىعارعان ارۋعا كەكتەنبەيدi. تەرەڭدiككە يە اقىننىڭ نۇرلى سەزiمi, پسيحيكالىق جاقتان  مىنەزدەنە باستايدى. ءتۇن پاراعىنا جازىلماعان، قيال پاراعىنا قونا الماي دiردەكتەپ جۇرگەن وكسiك پەن ازالى سەزiمگە تولى بiر اياۋلى ولەڭ بالاۋىز شامنىڭ جارىعىندا بiرگە تەربەلiپ تۇرادى...  سول بالاۋىز شامنىڭ ءالسiز جارىعىمەن يەنگە سiڭiپ، كورiنبەي سانامىزدا تەك ۇزiلمەس مۇڭنىڭ ەلەسi قالادى...

عاشىقتىقتىڭ تۇتقىنىنا اينالعان اقىننىڭ، الاپات بۇلقىنىسىمەن شارىقتاعان قايعىلى قيالى، قىسقا عانا ۋاقىتتىڭ iشiندە ءبارiن ايتادى. پوەزيا دا ۋاقىتتىڭ iشiندە ۋاقىت بار دەگەنگە تاعى بiر كوز جەتكiزگەندەي بولامىز. ەڭ سوڭىندا ءولi تىنىشتىق ورنايدى. مۇڭلى جاسقا سۋارىلىپ وسكەن گۇل ۋلى تiكەنگە اينالادى. كەزiندەگi ءۇمiت پەن سەزiمدi الاۋلاتقان گۇل - تاعدىردىڭ تراگەدياسىنان تۇراتىن گۇلگە اينالادى. اقىرى لاپىلداعان سەزiم ءسونiپ، تاسقا اينالعان ۋاقىتتىڭ جىرتىلعان كۇنپاراعىنا اينالاتىنىن مويىندايدى.

ەندەشە، كاپتاليزم كەزەڭiنiڭ قاسiرەتiن جانىمەن سەزگەن بۇل اقىندار ولەڭدi قالاي جازسا دا جوعارى پايىممەن جازۋعا تىرىسادى. ادام جانىنىڭ iشكi قۇپياسى  مەن جۇمباعىن شەرتەدi. ورمەكشiنiڭ تورىنداي قيىستىرىپ توقيدى. ارينە، شەبەردەن مiن قالادى، الايدا، بۇل ولەڭدەردەن ەشقانداي اعاتتىق كورiپ وتىرعان جوقپىز.

دەمەك، ادەبيەتتiڭ بۇگiنiنەن ەرتەڭi جارقى بولماق. سەبەبi, كاپيتاليزم بiزگە از ءارi ساز جازۋدى ۇيرەتتi. قاستەرلiلiكتi بويىنا سiڭiرگەن پوەزيادا  قىزعالداق گۇلiندەي ماڭگi بۇرلەپ،  جاسارىپ تۇراتىن سۇلۋلىق بار. بارلىعىمىزدىڭ عۇمىرىمىز سولاي بولعاي!

«اباي-اقپارات»