كەزىندە ۇلى ويشىل اباي اتامىز: «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ – ءىستىڭ ءبارى بوس» دەگەن ەكەن. بۇل ءسوزدىڭ مانىسىنە وي جۇگىرتسەك، سول كەزدەن-اق  شىن مانىندە ۇلت بولىپ ۇيۋىمىزدىڭ نەگىزگى، ياعني ءوز حالقىمىزدىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەستە دوستىق، تاتۋلىق، بىرلىك اۋاداي قاجەت بولعاندىعى اتويلاپ كورىنەدى. الايدا بۇگىنگى تىرلىگىمىزگە قاراساق، وندا ۇلى اقىننىڭ وسى ءبىر ءسوزىن قايتالايتىن ۋاقىت ەندى كەلدى مە دەيسىز.

بۇل رەتتە حالقىمىزدىڭ قامىن كۇيتتەۋ ءۇشىن ەلىمىزدى نىعايتۋ قاجەتتىگىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «اباي جانە XII عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا دا اتاپ وتەدى. وندا ول: «ءبىز ەگەمەن ەل رەتىندە ءوسىپ-وركەن­دەۋى­مىز ءۇشىن مەملەكەتتىلىگىمىزدى نىعاي­تۋىمىز كەرەك. زاڭ ۇستەمدىگىن جانە قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ بارشاعا ورتاق مىندەت ەكەنىن ۇعىنعان ءجون. حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن قۇرمەتى بولماسا – ەلدىگىمىزگە سىن...ۇكىمەت مۇشەلەرى، سونىڭ ىشىندە مينيسترلەر مەن اكىمدەر مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ماڭىزى بار ماسەلەلەرگە قاتىستى شەشىم قابىل­داعان كەزدە ازاماتتاردىڭ ۇسى­نىس­­تارى مەن تىلەكتەرىن ەسكەرۋى كەرەك. مۇنى اباي مەڭزەگەن ادىلەتتى قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر شارتى دەپ بىلەمىن. ۇلى اقىن «كەلەلى كەڭەس جوعالدى، ەل سىبىردى قولعا الدى» دەگەندى بەكەر ايتقان جوق. ەلگە بيلىك جۇرگىزەتىندەرگە جۇرتتىڭ كوڭىلى تولمايتىنىن دا اڭعارتادى»، دەدى.

راسىندا حالقىنىڭ اراسىنان شىققان بيلىك حالقىنىڭ جاعدايىن جايلاسا، سول بيلىك تۇرعان جەردەن ارتىق جايلى جەر بولماسى انىق. بىردە كونفۋتسي كەزەكتى ساپارىنان كەلە جاتقاندا جولدان اۋلاقتا جىلاپ وتىرعان ءبىر ايەلدى كورەدى. انىقتاپ قاراسا ول ايەل بىرەۋلەردىڭ زيراتى الدىندا بۇك ءتۇسىپ ەڭىرەپ، بىرنارسەلەردى ايتىپ وتىر ەكەن. بىراق ونىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن ۇعا المايدى. سودان قاسىنداعى شاكىرتىن قايعىرىپ وتىرعان ايەلگە جىبەرەدى.  ايەلدىڭ قاسىنا كەلگەن شاكىرت: - جالعىز ءوزىڭىز سونشاما قايعىرىپ جىلاپ وتىرعانىڭىزعا قاراعاندا، ءسىز ناعىز قيماس جاندارىڭىزدىڭ بارىنەن ايىرىلعان سەكىلدىسىز، - دەيدى. ونى ەستىگەن ايەل: - يا ايتىپ تۇرعانىڭ راس، جاقىندا قايىن اتامدى جولبارىس تالاپ ءولتىردى. سونداي ءبىر اڭ ەندى كۇيەۋىم مەن ۇلىمدى دا جوق قىلدى، - دەيدى.

- وندا ءسىز نەگە قاۋىپسىز باسقا جاققا كەتپەيسىز؟ –دەپ سۇرايدى كونفۋتسيدىڭ ءوزى. سوندا اۋىر قايعىدان قان جۇتقان ايەل باسىن كوتەرىپ: - مەن ناق وسى جەردە عانا ءومىر سۇرگىم كەلەدى، ويتكەنى بۇل ايماقتا بيلىك، سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، قاتال ەمەس، - دەپ جاۋاپ قايتارادى.

ءبىرازدان كەيىن كونفۋتسي شاكىرتىنە بۇرىلىپ: - ەسىڭدە بولسىن شاكىرتىم، بيلىك ەڭ ۇرەيلى كۇش – ءتىپتى قاhارلى اڭنىڭ وزىنەن دە ۇرەيلى، - دەگەن ەكەن.

ارينە، الەمدە ۇرەيلى دە، وتە قاتال بيلىك جوق دەپ ەشكىم ايتا الماس. ءارى-بەرىدەن كەيىن بيلىك تە حالىقتىڭ ءوز ءونىمى ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن بيلىكتىڭ دە بيلىگى بار. ءوز ەلىنىڭ قامى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىگەتىنى بار. جانە بۇگىندە بيلىك سەكىلدى ەلدىڭ، جەردىڭ، حالىقتىڭ قامىن ويلاپ، باسىن داۋعا سالىپ جاتقان جاندار دا از ەمەس. يا بىرقاتارى قامالىپ تا جاتىر. بىراق كوزى اشىق، بىلىكتى جاستار شەتەل اسۋدا. ونى قازىر جاسىرۋدىڭ قيسىنى جوق. جاقسى بولسا نەگە ولاي بولىپ جاتىر دەرسىز. وعان دا قازىر دەرەك كوپ. ماسەلەن، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا 2018  جىلى جاريالانعان، ياعني ەل جاقسىلارىنىڭ ەل باسشىلىعىنا جولداعان اشىق حاتىنان دا مىنا ءبىر ءۇزىندىنى كەلتىرسەك ارتىق بولماس.
«...مەملەكەتتىڭ نەگىزگى مىندەتى – جاستاردىڭ ءوسىپ-ونۋىنە، ءبىلىم الىپ ەلگە قىزمەت ەتۋىنە جاعداي جاساۋ. جاستاردىڭ 1/3 استامىنىڭ ءارتۇرلى ءدىني سەكتالارعا كىرۋى، ولاردىڭ اراسىنداعى ەكسترەميزم، 500-دەي قازاق جاستارىنىڭ سيرياداعى سوعىستا ءجۇرۋى ت.ب.، – ول ەلدى ىدىراتۋعا سالىنعان بومبا. قازاقستان الەمدەگى ەڭ كوپدىندى ياعني ۇلتتىق، ۇلتارالىق بىرلىگى ناشار، مەملەكەتتىك يدەولوگياسى قالىپتاسپاعان ەلدىڭ ءبىرى.ۇكىمەت پەن اكىمدەردىڭ جاستار ماسەلەسىنە ءتيىستى كوڭىل بولمەي، ەلدە جۇيەلى جاستار ساياساتىنىڭ بولماۋى - ول بۇل ەلدىڭ بولاشاعىنىڭ بۇلىڭعىرلىعىن كورسەتەدى. باستان ءشىرىپ بەرەكەت كەتكەن ەلدەن عانا تالانتتى جاستار مەن ءبىلىمدى ماماندار كەتۋگە اسىعادى. 2017 جىلى ەلدەن 36 مىڭ ادام كەتسە، سونىڭ 80 پايىزى مۇعالىم، دارىگەر، ينجەنەر، ياعني كاسىبي ماماندار. سولتۇستىك وبلىستاردا مەكتەپتى جاقسى بىتىرگەندەردىڭ 75-80 پايىزى رەسەيگە وقۋعا كەتىپ، سوندا قالۋدا. استانا، الماتى ت.ب. قالالارداعى جاستاردىڭ 55-65 پايىزى باسپاناسىز، 30-40 پايىزى جۇمىسسىز، 20-25 پايىزى بازاردا اربا سۇيرەتۋ، ايالدامالاردى كۇزەتۋ ت.ب. ۋاقىتشا ارزانقول جۇمىسپەن كۇن كورۋدە. سوندىقتان، جاستاردىڭ كوپشىلىگى ۋاقىتىلى وتباسىن قۇرا المايدى، قۇرعاندارىنىڭ وزدەرىنىڭ 40-50 پايىزى اجىراسىپ جاتىر. بۇنداي ازعىندىق قازاق تاريحىندا، ءتىپتى سوعىس پەن اشتىق جىلدارىندا بولماعان. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەلدە تابيعي ءوسىم ماردىمسىز. 1991 جىلى 17 ملن بولساق، ەلگە كەلگەن ءبىر ملن ورالماندى قوسقاندا 2018 جىلى 18,2 ملن بولدى. بۇل ارالىقتا وزبەك حالقى 13 ملنعا (54 %) ءوسىپ 21-دەن 33 ملنعا جەتتى. حالىقتىڭ ءوسىپ-ونۋىنە بيلىك تاراپىنان ناقتى قادام جاسالعان جوق...»

ال بۇل مىسالدان كەيىن جوعارىداعى ۇلى ابايدىڭ سوزىنە قايتا دەن قويساق، عۇلاما اقىن بۇگىنگى وركەنيەت قانا قامتاماسىز ەتە الار ادامداردىڭ بوستاندىعى مەن جاراستىعىنا نەگىزدەلگەن، ىزگىلىگى مەن يگىلىگى بىردەي بيىك دامىعان ءادىل، ءار ادامعا قولىن سوزار جاناشىر قوعامنىڭ قايتكەندە قالىپتاسا الاتىندىعىن ناقتى اتاپ كورسەتكەن عوي. ول بيلىكتىڭ كورەگەندىلىگى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ەندى سونى جۇزەگە اسىرا الساق، بيلىككە دە جۇرت كوڭىلى تولىپ، ۇلى اقىن اماناتىن ورىنداعان ماڭگىلىك ەلگە قادام باسار ەك.

الەكساندر تاسبولات

Abai.kz