امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. تاعدىرمەن بەتپە-بەت (جالعاسى)
حالىقتى قۇلدىق سانادان قۇتقارعىسى كەلگەن ارىستاي ازاماتتارىمىزدى اتىپ ولتىردىك. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا جەرىمىز ساتىلىپ، ىرىسىمىز جاتقا بۇيىرىپ، رۋحىمىز باۋىزدالىپ كەتتى. ەگەر ءتىرى جۇرسەڭ قازاق بولىپ تۋعانىڭا وكىنىپ، اباي كەشپەگەن قاسىرەتكە بەلشەڭنەن مالشىنىپ، بىرەۋلەرى تويىپ، بىرەۋلەرى توڭىپ سەكىرەتىن رۋحسىز قوعامنان زاپا شەگىپ، قۇسالىقتان ولەر ەدىڭ. زاماننىڭ ءدال وسىلاي ازعىندالۋى ارعى-بەرگى عاسىرىمىزدا بولعان ەمەس. قوعام - جيىركەنىشتى، زامان - جيىركەنىشتى، قايدا بارىپ كۇن كورەم، مۇقاعالي؟!
«رايىمبەك! رايىمبەك!» پوەماڭدا سەن اقتابان شۇبىرىندى زامانداعى شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسە جازداعان قالىڭ ەلىڭنىڭ قايعىسىنا قابىرعاڭ قايىسىپ، قىمىزىمىز جاۋىمىزدىڭ تاڭدايىندا، قىزدارىمىز دۇشپاندارىمىزدىڭ بوربايىنىڭ استىندا كەتكەن ءناۋباتتى جىرلاپ ەدىڭ.
اقتابان شۇبىرىندى،
قادارسىڭ قايدا بارىپ تۇعىرىڭدى؟!
قازاق جەرى - الىپ ءبىر قارا قازان،
قازاندا قايران جۇرتىم قۋىرىلدى.
اقتابان شۇبىرىندى.
قارعاعان كىم بولدى ەكەن عۇمىرىڭدى؟
جورتپاي تۇرىپ، ۇيرەندىڭ جىعىلۋدى،
شاپپاي تۇرىپ ۇيرەندىڭ تىعىلۋدى.
اقتابان شۇبىرىندى،
اق تۋىڭ جىعىلۋىلى.
ولاق قاتىن توقىعان الاشاداي،
ورمەگىڭنىڭ ارقاۋى سۋىرىلدى.
ءجانناتىڭدى جامساتىپ جاۋ ورنادى،
حالىقتى قۇلدىق سانادان قۇتقارعىسى كەلگەن ارىستاي ازاماتتارىمىزدى اتىپ ولتىردىك. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا جەرىمىز ساتىلىپ، ىرىسىمىز جاتقا بۇيىرىپ، رۋحىمىز باۋىزدالىپ كەتتى. ەگەر ءتىرى جۇرسەڭ قازاق بولىپ تۋعانىڭا وكىنىپ، اباي كەشپەگەن قاسىرەتكە بەلشەڭنەن مالشىنىپ، بىرەۋلەرى تويىپ، بىرەۋلەرى توڭىپ سەكىرەتىن رۋحسىز قوعامنان زاپا شەگىپ، قۇسالىقتان ولەر ەدىڭ. زاماننىڭ ءدال وسىلاي ازعىندالۋى ارعى-بەرگى عاسىرىمىزدا بولعان ەمەس. قوعام - جيىركەنىشتى، زامان - جيىركەنىشتى، قايدا بارىپ كۇن كورەم، مۇقاعالي؟!
«رايىمبەك! رايىمبەك!» پوەماڭدا سەن اقتابان شۇبىرىندى زامانداعى شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسە جازداعان قالىڭ ەلىڭنىڭ قايعىسىنا قابىرعاڭ قايىسىپ، قىمىزىمىز جاۋىمىزدىڭ تاڭدايىندا، قىزدارىمىز دۇشپاندارىمىزدىڭ بوربايىنىڭ استىندا كەتكەن ءناۋباتتى جىرلاپ ەدىڭ.
اقتابان شۇبىرىندى،
قادارسىڭ قايدا بارىپ تۇعىرىڭدى؟!
قازاق جەرى - الىپ ءبىر قارا قازان،
قازاندا قايران جۇرتىم قۋىرىلدى.
اقتابان شۇبىرىندى.
قارعاعان كىم بولدى ەكەن عۇمىرىڭدى؟
جورتپاي تۇرىپ، ۇيرەندىڭ جىعىلۋدى،
شاپپاي تۇرىپ ۇيرەندىڭ تىعىلۋدى.
اقتابان شۇبىرىندى،
اق تۋىڭ جىعىلۋىلى.
ولاق قاتىن توقىعان الاشاداي،
ورمەگىڭنىڭ ارقاۋى سۋىرىلدى.
ءجانناتىڭدى جامساتىپ جاۋ ورنادى،
جاتقانى اناۋ ورتەنىپ قارا ورمانىڭ.
تۋىرلىعى تۋرالىپ توقىم بولىپ،
قاڭقاسى تۇر قالقيىپ قارا وردانىڭ.
اقتىق بايلاپ، تابىنىپ تال-قايىڭعا،
ءوتتى كۇنىڭ، سور قاتىپ ماڭدايىڭدا.
كەتتى قىمىز جاۋىڭنىڭ تاڭدايىندا،
كەتتى قىزىڭ جاۋىڭنىڭ بوربايىندا.
اقىنىڭا، سەرىڭە، باتىرىڭا،
تۋىسىڭا قيماعان جاقىنىڭا.
تۇياعىمەن ور قازعان تۇلپارلارىڭ،
تۋلاپ كەتتى جاۋىڭنىڭ تاقىمىندا.
نالەت ايتىپ، كەش كىرگەن اقىلىڭا،
انا ءسۇتىڭ اۋزىڭا تاتىدى ما؟
ال، مەن اۋىلدىڭ قيراپ، حالىقتىڭ بوسىپ، ءۇيسىز-كۇيسىز قاڭعىرعان قازاقتىڭ جەر استى، جەر ءۇستى بايلىعىنىڭ تونالىپ، نەسىبەسىنىڭ جاتقا بۇيىرىپ، قايران جۇرتىمنىڭ تاعدىرىنىڭ قارا قازاندا قۋىرىلعان اقتابان شۇبىرىندىسىن كوزىممەن كورىپ، جۇرەگىم جىلاپ، جانارىمنان جاس ەمەس، قان سورعالاپ «قازاقتى ءسۇيۋدى» جازدىم.
«قازاقستاننىڭ ءبىر ۇلكەن قالاسىنا بارا قالسام، جۇرەگىمدى قۋانىش سەزىمى ەمەس، كەرىسىنشە قايعى مەن مۇڭ بيلەيدى. قازاق بولىپ ءومىر ءسۇرۋدىڭ -قاسىرەت ەكەنىن ۇعامىن. قاي قالاعا بارسام دا ەڭ الدىمەن كوزىمە قايىر سۇراپ، قاڭعىرىپ، جۇمىسسىز جۇرگەن قازاق وتتاي باسىلادى; ءتانىن ساتۋ ارقىلى سول قالاداعى ءبىر ۇلكەن كوشەنىڭ اتىن شىعارعان قازاقتىڭ قىزدارىن كورەمىن; اراققا سالىنىپ اينالاسىن ءزار ساسىتىپ جاتقان قازاقتى كەزىكتىرەمىن. ادام ءولتىرۋ، قىز زورلاۋ، ۇرلىق جاساۋ سەكىلدى اۋىر قىلمىستاردىڭ ءبارى دە تۇرمىس-تىرشىلىگى اۋىر وسى قازاقتاردىڭ اراسىنان شىعىپ جاتادى. قۇدايشىلىعىڭدى ايتشى، مۇنداي قازاقتى قالايشا سۇيۋگە بولادى؟ رۋحاني مۇگەدەككە اينالعان بۇل ادامداردىڭ جان-دۇنيەسىنىڭ ۇساق بولاتىندىعى سونشاما، ولاردى سۇيۋگە قانشا تالپىنساڭىز دا ەش ناتيجە شىقپايدى. الەمنىڭ رۋحاني تىنىسىنان سۇلۋلىق ىزدەگەن ءسىزدىڭ بيىك جانىڭىز نۇرلى دۇنيەنى سۇيگىسى كەلەدى. مىنە وسى ساتتە نەمىس، اعىلشىن نەمەسە فرانتسۋز بولىپ تۋماعانىما قاتتى وكىنىپ، تىلدەسەتىن قازاق تابا الماي، كوز جاسىمدى كولدەتىپ، جىلاي جازدايمىن». (امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى، «قازاقتى ءسۇيۋ» كىتابىنان)
جاۋاتىن بۇلتتاي تۇنەرە بەرمەي، مەنىمەن ءبىر ۋاقىت سىرلاسشى، اقىنىم! مەن ومىردە اقىن قالماعاندىقتان، ۇرى مىسىقتاي جاسىرىنىپ، ۇلىلىقتىڭ ساۋلەسىن ساعىنىپ، سەنىڭ ەسكەرتكىشىڭنىڭ الدىنا ولگەن رۋحىمدى ىزدەپ كەلدىم، مۇقاعالي. كەزىندە سەنىڭ اسقاق داۋىسىڭ ساڭقىلداعان ءومىردىڭ بيىك اسپانىنان بۇل كۇندەرى اتاق-داڭققا تالاسقان قۇزعىن قارعالار مەن بيلىككە ار-ۇياتىن، رۋحىن ساتقان بايعۇستاردىڭ ايانىشتى ءۇنى عانا ەستىلەدى.
ەندەشە جۇرەكتەگى قايعىمنىڭ، جانىمداعى دەرتىمنىڭ سەنىكىنەن ون ەسە اۋىر، زامانىمنىڭ ءجۇز ەسە قيىن ەكەنىن ءتۇسىنشى، قىمباتتىم. سەن ەڭ بولماعاندا كەلەشەگىڭە سەنىپ، ارىز جازىپ كەتتىڭ. ال، مەن بولسام زامانا داۋىلىنىڭ كەلەشەگىمدى قايدا ۇشىرىپ اكەتىپ بارا جاتقانىن دا بىلمەيمىن.
كەلەشەگىم! بار ما، ول؟ بار بولسا، مەنىڭ جانىم نەگە ونى سەزبەيدى؟ ال، جوق بولسا، وندا ومىرلىك ءمانىن جوعالتاتىن مىنا بايانسىز تىرشىلىكتىڭ ەندىگى ۋاقىتتا ماعان كەرەگى قانشا؟
جاز ەدىم كەشە،
اينالىپ كۇزگە بارام با!؟
جالىن جوق،
وت جوق، جاسىعان مىنا جاناردا.
اۋىتقىپ كەتتى، ايمالاپ تۇرعان سامال دا،
كەۋلەپ تۇر مىنە،
داۋىل ما، الدە بوران با؟
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
