قورداي وقيعاسىنا قاتىستى تەك ەكىۇداي پىكىر ايتىلىپ جاتىر: ءبىرى دۇنگەندەردى جاقتاسا، ەندى ءبىر توپ داتتاپ جاتىر. بىراق ەكى تاراپتى تارازىعا سالىپ جاتقانداردى ءوز باسىم كورمەدىم. جاقتايتىندار كوبىنەسە، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ اينالاسىندا جۇرگەندەر. ولار “جامان ۇلت بولمايدى، جامان ادام بولادى” دەگەن ۇستانىمنىڭ ەتەك-جەڭىنە كەنەدەي جابىسىپ العان. ءبىتتى. پىكىرىنشە، قازاقتاردىڭ بۇل قىلىعى دۇرىس ەمەس: قورقىتقان، ۇركىتكەن، توناعان، اتقان، ولتىرگەن، ت.ب. بىراق ولار نەگە مۇنداي قادامعا باردى؟ وقيعانىڭ سەبەبى مەن سالدارى نە؟ دەگەن ماسەلەلەرگە تەرەڭ بويلاپ جاتقان جوق. دۇرلىككەن قازاقتاردىڭ ءدال قازىرگى كەزدەگى رۋحاني جاعدايىنا ۇڭىلگىسى كەلمەيدى. بەلگىلى، بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قوعامنىڭ قازىرگى حال-احۋالىن سەزىنىپ، ءتۇيسىنىپ، ونىڭ شىنايى باعاسىن بەرمەي وتىر.
.
مىسالى مەنى مىنانداي ساۋالدار مازالايدى:
- ماسانشىعا ءبىر مەزەتتە قالايشا سونشاما ادام جينالا قالعان؟ ادەيى ۇيىمداستىرىلعان جوق پا؟

- شەكارالىق ايماقتا ۇقك-ءنىڭ، ارنايى اسكەري بولىمدەرى بار. شامامەن كەشكى جەتىدەن تاڭعى ءۇش-تورتكە دەيىن جالعاسقان قاقتىعىسقا ولار نەگە تاڭ اتا بىراق جەتكەن؟ سوندا (ولاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا) توبەلەس قۇمار جىگىتتەر بىلدەي ءبىر ەلدىڭ قارۋلى كۇشىنەن جىلدام، ءارى بەلسەندى بولعانى ما؟

- وقيعانىڭ ورىن الۋىنا نەلىكتەن مۇمكىندىك بەرىلگەن؟ قىرعىز تاراپى قالايشا ىلە-شالا دۇنگەندەردى باۋىرىنا باسا قالدى؟...

البەتتە، جامان ۇلت جوق، تەك ءار ۇلتتىڭ وڭباعان ادامدارى بار. دۇنگەندەرگە رەنىشى بار كوپشىلىك تە وسى ۇستانىمدا دەپ سەنەمىن. اللا تاعالا ولاردىڭ قازاق توپىراعىن مەكەن ەتۋىن ماڭدايلارىنا جازعان ەكەن، ءبىزدىڭ وعان ەش قارسىلىعىمىز جوق. باسقاسىن ايتپاعاندا، بۇعان ولاردىڭ ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت ءبىزدىڭ ەلدە بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى دالەل.

قارا جامىلعان ءاربىر دۇنگەن وتباسىنىڭ قايعىسىنا ورتاقپىز. بوپسالاۋ، بىرەۋدىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋ، كۇش كورسەتىپ، قارۋ كەزەنگەندەردىڭ ارەكەتتەرىن سىنمەن قابىلدايمىز. ۇلتشىلدىق سيپاتتاعى كوزقاراس پەن پىكىرلەرگە قارسىمىز. وقيعانى جەكە باسىنا پايدالانىپ كەتكەن بۇزاقىلار مەن بۇلىكشىلەر ءتيىستى جازاسىن الۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز...

بىراق، سونىمەن قاتار، ەڭ الدىمەن جاعدايدىڭ وسىنشالىق دارەجەگە جەتۋىنىڭ باستى سەبەپتەرىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك:

- جەرگىلىكتى دۇنگەن حالقىنىڭ قازاقتارعا قىر كورسەتۋ فاكتىلەرىنىڭ ءبىرىن دە قالدىرماي بۇگە-شىگەسىنە دەيىن انىقتاپ، وعان زاڭ شەڭبەرىندە ءتيىسى جازاسى بەرىلۋى كەرەك.

- دۇنگەندەردەن جاپا كورگەن ادامداردىڭ ونىڭ ىشىندە قازاق قىزىن زورلاۋ فاكتىسى بويىنشا تەرگەۋ امالدارى قايتا قاراپ، جازالاپ، ول تۋرالى حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ قاجەت.

- ولار نەگە ۇلتتى مەنسىنبەيدى؟ شال-كەمپىرلەرى قاراپ وتىرماي اقساقالدار كەڭەسىن قۇرسىن. جاستارىنا ءتۇزۋ تاربيە بەرۋدى تالاپ ەتۋ قاجەت.
.
بۇگىن دۇنگەن اقساقالدارى باسىن ءيىپ تۇرىپ جاستارىنىڭ بۇزاقىلىعى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپتى دەپ جاتىر. فورماداعى ادامداردىڭ جاعاسىنان الىپ، كيىمىن جىرتىپ، ولاردى توپەلەپ جاتقاندا سول شالداردىڭ ءبىرازى تاڭ-تاماشا بوپ تۇردى ەمەس پە؟ قوي دەسە، كەشىرىم سۇرايتىن بولسا بۇعان دەيىن قايدا قالىپتى؟
.
قىسقاسى، قورداي وقيعاسى ءبىر كۇندە اپاي-توپاي بولعان جاعداي ەمەس. قازاق پەن دۇنگەن اراسىندا تالاي جىلداردان بەرى قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ جارىلىسى دەپ تۇسىنەمىن. قازاقتاردىڭ اشۋى-ىزادان ايتىپ، جازىپ جاتقان وي-پىكىرلەرىنە وڭ كوزبەن قاراۋ كەرەك. ەسسىز دۇنگەندەردىڭ ارەكەتى مەن قارۋلى كۇشتەردەن، اسكەريلەردەن كەتكەن ولقىلىقتان بولعان جادايدى كۇللى قازاققا جابا سالىپ دەموكراتياشىل ەمەسسىڭدەر دەپ ولاردى وركەنيەتتەن قالىپ كەتكەن توبىر رەتىندە كورسەتۋدى دوعارۋ كەرەك. قاراپايىم قازاقتى شوۆينيست، ۇلتشىل دەپ ايىپتاپ جاتقان باسقا ۇلت وكىلدەرى مەن شالاقازاقتار، قويىڭدار بولدى!

ەرتاي ءنۇسىپجاننىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz