قازىرگى كەزدە سويلەۋ تىلىندە جيىرماسىنشى، جيىرمانشى سوزدەرى جارىسا قولدانىلىپ ءجۇر. ورفوگرافيالىق سوزدىكتەردە جيىرماسىنشى نۇسقاسى كورسەتىلگەن. ال احمەت بايتۇرسىنۇلى ەڭبەكتەرىندە جيىرما سوزىنەن جاسالعان رەتتىك سان ەسىم بۇگىنگىدەي جيىرماسىنشى تۇرىندە ەمەس، جيىرمانشى تۇرىندە بەرىلگەن: 

رەتىن كورسەتەتىن سوزدەر; ماسەلەن: ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى، التىنشى، جەتىنشى، سەگىزىنشى، توعىزىنشى، ونىنشى، جيىرمانشى، وتىزىنشى، قىرقىنشى، ەلۋىنشى، الپىسىنشى، جەتپىسىنشى، سەكسەنىنشى، توقسانىنشى، ءجۇزىنشى، مىڭىنشى، ميلليونىنشى. بۇلار رەتتىك دەپ اتالادى [بايتۇرسىنوۆ ا. ءتىل – قۇرال. ءسوز جۇيەسى ءھام تۇرلەرى. ءىى ءتىل تانىتقىش كىتاپ. 4-باسىلۋى. ورىنبور، 1924]. 

جۇرناق «نشى». بۇل جۇرناق جۋان سوزگە جالعاسسا، جۋان ايتىلادى، جىڭىشكە سوزگە جالعاسسا، جىڭىشكە بولىپ ايتىلادى. ماسەلەن، ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى، التىنشى، جەتىنشى، سەگىزىنشى، توعىزىنشى، ونىنشى، جيىرمانشى, وتىزىنشى، قىرقىنشى، ەلۋىنشى، الپىسىنشى، جەتپىسىنشى، سەكسەنىنشى، توقسانىنشى، ءجۇزىنشى، مىڭىنشى [بايتۇرسىنوۆ ا. ءتىل – قۇرال (قازاق ءتىلىنىڭ سارفى). ءبىرىنشى جىلدىق. - تاشكەنت، 1918].

دۇرىسىندا، قازاق تىلىندەگى رەتتىك سان ەسىم تۋدىراتىن جۇرناق داۋىسسىز دىبىستاردان سوڭ -ىنشى/-ءىنشى تۇرىندە جالعانعانمەن، داۋىستى دىبىستاردان كەيىن جالعانعاندا قاتار كەلگەن ەكى داۋىستىنىڭ ءبىرى ءتۇسىپ قالادى: ەكىنشى، التىنشى، جەتىنشى ت.س.س. (ەكىسىنشى، التىسىنشى، جەتىسىنشى ەمەس). وسى ۇلگى بويىنشا جيىرما سوزىنە دە جۇرناق جالعانعاندا جيىرمانشى تۇرىندە جالعانۋى ءتيىس. بۇل ورايدا ءتىلىمىزدىڭ زاڭدىلىقتارىن جەتىك بىلەتىن احمەت بايتۇرسىنۇلى سىندى عالىمدارىمىزدىڭ تۇجىرىمدارىن ءاردايىم ەستە ۇستاۋ قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءتىلىنىڭ مايەگىن ساقتاپ قالعان قىتاي قازاقتارىنىڭ تىلىندە دە جيىرمانشى تۇرىندە عانا قولدانىلادى. نوعاي (يىرمانشى), قۇمىق (يگيرمانچى), قاراشاي-بالقار (دجىيىرمانچى),  تۇرىك (yirminci), باشقۇرت (ەگەرمەنسە), تاتار (ەگەرمەنچە), ۇيعىر (يگيرمينچي), قىرعىز (جىيىرمانچى), ت.س.س. تۋىستاس تۇركى تىلدەرىندە دە -سى قوسىمشاسىنسىز، جيىرمانشى نۇسقاسى ورنىققان. 

بۇل ورايدا جيىرما سوزىنەن كەيىن كەلەتىن -نشى قوسىمشاسى جالعانعان نۇسقانى الپىسىنشى، جەتپىسىنشى سياقتى سان ەسىمدەرمەن تۇلعالاس دەپ قاراستىرۋعا بولمايدى. بۇل جەردەگى -پىس/-ءپىس قوسىمشاسى وندىقتى بىلدىرەدى. قازاق تىلىندەگى ۇندەستىك زاڭىنا سايكەس قاتاڭ نۇسقادا جالعانعان قوسىمشا (-پىس/-ءپىس) تۇرىك، ءازىربايجان، تۇرىكمەن، ت.س.س. تىلدەرىندە -مىش/-ءمىش تۇرىندە جالعانعان: التمىش، جەتمىش. سوندىقتان جيىرمانشى تۇرىندەگى دۇرىس نۇسقانى قالىپتاندىرۋىمىز قاجەت. 

سونىمەن قاتار سوڭعى جىلدارى ەتەك الىپ بارا جاتقان كوبىسى، بىرەۋسى، ءبىرىسى، ت.س.س. قاتە قولدانىستارعا دا شەكتەۋ كەرەك. بۇل سوزدەردىڭ ءتۇبىرى – كوپ، بىرەۋ، ءبىر. ول سوزدەرگە تاۋەلدىك جالعاۋى قوسىلعاندا كوبى، بىرەۋى، ءبىرى بولادى. ونىڭ ۇستىنە تاعى تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشاسىن ۇستەمەلەتە جالعاۋدىڭ (بىرەۋسى، ءبىرىسى) ەش قاجەتى جوق.  سوندىقتان ءتىل تازالىعىنا ءمان بەرىپ، شىنايى بولمىسىن ساقتاۋىمىز قاجەت.   

جۇباەۆا و.

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى گرامماتيكا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى

Abai.kz