قر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ،

ۇكىمەت باسشىسى ك.ق. ءماسىموۆتىڭ،

مادەنيەت ءمينيسترى م. قۇل-مۇحامەتتىڭ

نازارلارىنا!

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20-شى جىلىندا نەگىزگى كالا جۇرتشىلىعىنىڭ تىلگە دەگەن كوزقاراسى نەگاتيۆتى كۇيدە قالىپ وتىر.

ساۋدا ورتالىقتارى، دۇكەندەر، باسقا دا قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرى، ونىڭ ىشىندە قالالىق سوت، كومپيۋتەرمەن بايلانىستى  قىزمەتتەر، بانكتەر، مەديتسينا سالاسى، تاكسي ت.ب.، بارلىعىن ءتىزۋ مۇمكىن ەمەس، قىزمەتتەرىن تەك ورىستىلدىلەرگە كورسەتۋدە. شاعىمدانساڭ، تالاپ ەتسەڭ عانا كەيبىرەۋلەرى قازاقشا قىزمەت ەتەدى، ال باسقالارى قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتادى. 2011 ج. قىركۇيەكتءىڭ ورتاسىندا قالاداعى «دجامال» دۇكەنىندە قازاقشا نان سۇراعانىمدا: «مى پرينتسيپيالنو نە بۋدەم ۆاس وبسلۋجيۆات، پوكا نە پەرەيدەتە نا نورمالنىي رۋسسكي يازىك!» دەدى. وسىنداي پوزيتسيادا تۇرعان قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرى 70-80%. بۇرىن وبلىستىق تىلدەر باسقارماسىنا، قالالىق تىلدەر بولىمىنە - اينالاسى 10 شاقتى ادام قالاي بۇكىل وبلىستى، قالانى تۇزەتەدى دەپ، تۇسىنىستىكپەن قارايتىن ەدىم.

قر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ،

ۇكىمەت باسشىسى ك.ق. ءماسىموۆتىڭ،

مادەنيەت ءمينيسترى م. قۇل-مۇحامەتتىڭ

نازارلارىنا!

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20-شى جىلىندا نەگىزگى كالا جۇرتشىلىعىنىڭ تىلگە دەگەن كوزقاراسى نەگاتيۆتى كۇيدە قالىپ وتىر.

ساۋدا ورتالىقتارى، دۇكەندەر، باسقا دا قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرى، ونىڭ ىشىندە قالالىق سوت، كومپيۋتەرمەن بايلانىستى  قىزمەتتەر، بانكتەر، مەديتسينا سالاسى، تاكسي ت.ب.، بارلىعىن ءتىزۋ مۇمكىن ەمەس، قىزمەتتەرىن تەك ورىستىلدىلەرگە كورسەتۋدە. شاعىمدانساڭ، تالاپ ەتسەڭ عانا كەيبىرەۋلەرى قازاقشا قىزمەت ەتەدى، ال باسقالارى قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتادى. 2011 ج. قىركۇيەكتءىڭ ورتاسىندا قالاداعى «دجامال» دۇكەنىندە قازاقشا نان سۇراعانىمدا: «مى پرينتسيپيالنو نە بۋدەم ۆاس وبسلۋجيۆات، پوكا نە پەرەيدەتە نا نورمالنىي رۋسسكي يازىك!» دەدى. وسىنداي پوزيتسيادا تۇرعان قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرى 70-80%. بۇرىن وبلىستىق تىلدەر باسقارماسىنا، قالالىق تىلدەر بولىمىنە - اينالاسى 10 شاقتى ادام قالاي بۇكىل وبلىستى، قالانى تۇزەتەدى دەپ، تۇسىنىستىكپەن قارايتىن ەدىم.

وسىدان شامامەن 1,5-2 جىلداي بۇرىن تىلدەر باسقارماسىنا: جوسپارلى، جۇيەلى تۇردە، قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرىن سالاسىنا قاراي ءبولىپ، اكىمشىلىكتەگى ولاردىڭ كۋراتورلارى - باسقارما، دەپارتامەنت، ءبولىم ت.س.س.، ولار قاداعالايتىن قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەلەرىمەن، ىشىنە قوعامدىق بىرلەستىكتەردى قوسىپ، ءبارىمىزدى بىرگە جيناپ، قر تىلدەرگە قاتىستى زاڭنامالىق نورمالارمەن تانىستىرىپ وتىرساڭىزدار دەگەن ۇسىنىسپەن شىققام. ۇسىنىسىم قابىلدانبادى. تىلدىك، ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ، قالا، وبلىس قوعامىندا ءاردايىم بولىپ جاتقان، تىلگە دەگەن بوتەن پيعىلداردى فاكتىلەرمەن ايقىنداپ تۇرسا، مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن، ايماقتا سىرەسىپ قالعان تەرىس قوزقاراستى، وسى ۋاقىتتا ءبىراز جوندەپ تىستاۋعا بولۋشى ەدى. بىراق وسى جولداعى باس كەدەرگىلەر دەپ ەسەپتەۋگە بولاتىنى:  وبلىس، قالا اكىمشىلىگىنە تەلەفون شالا قالساڭىز: «پريەمنايا اكيما وبلاستي سلۋشاەت، گوۆوريتە پو رۋسسكي!»، نەگىزىنەن ۆيولەتتا دەگەن حاتشىنىڭ سوزدەرى. نە، قازاقشا «سالەمەتسىزبەنى» ەستي سالا ترۋبكانى تاستاي سالادى دا المايدى. قالا اكىمىنە شامامەن 2 اي بۇرىن قوڭىراۋ شالعانىمدا، حاتشى: «ا مى نە گوۆوريم پو كازاحسكي!» دەپ  جاۋاپ بەردى. وسىلار تۋرالى ءبىر جىل بۇرىن رەسپۋبليكالىق باق-تاردا جاريالانعان بولاتىن. ناتيجەسى جوق.  قىسقاسى، ايماق، قالا تۇرعىندارى اكىمشىلىك تارابىنان تەك ورىستىلدىلەرگە قىزمەت كورسەتىلەدى دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان سوڭ، تىلدىك احۋالدى تۇزەۋ ازىرگە ەش مۇمكىن ەمەس. ەكىنشى ماسەلە، ءتىل ۇلتتىڭ اجىراماسى ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل فاكتور، قازاقتىلدىلەردىڭ تارابىنان ۇلكەن نارازىلىق تۋدىرىپ جاتقانى ءسوزسىز. نەلىكتەن، قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولا تۇرا، اكىمشىلىكتەر، ايماقتاعى بيلىكتىڭ ەڭ بيىك تۇعىرى، مەملەكەت تىلىنە قارسى جۇمىس ىستەۋدە؟ دۇنيە ەلدەرىندە كەزدەسپەيتىن نونسەنس ەكەنىن بىلە تۇرا، ءوز تارابىنان مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن ادامداردىڭ قۇقىن كونستيتۋتسيادان باستاپ بۇزىپ جاتقانى قازاقتىلدىلەردىڭ اشۋ-نارازىلىعىن كۇننەن كۇنگە  ارتتىرۋدا. ءبىزدىڭ، قازاقتىلدىلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ شەڭبەرىمىز بارعان سايىن تارىلىپ بارا جاتىر. وسى ءجاي قازاقتىلدىلەردىڭ ادامي قۇقىعىن، كوپتەگەن قىزمەت تۇرلەرى تەك ورىستىلدىلەرگە ارنالعاندىقتان، تۇتىنۋشى رەتىندە دە، باسقا دا تىلگە بايلانىستى قۇقىلارىمىز ورەسكەل بۇزىلىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى.

تىلدەر مەكەمەلەرىنىڭ شارالارىنا ورالساق - ءتۇرلى بايقاۋلار، اقىندار ءمۇشايراسىن، ت.ب. وتكىزىپ تۇرادى. ونى جۇرتتىڭ كوپشىلىگى ءجاي مادەني ءىس-شارا رەتىندە قابىلدايدى. سوسىن كوممۋنالدىق مەكەمەلەردىڭ تۇبىرتەكتەرىن، كولىك بيلەتتەرىن جارتىلاي قازاقىلاندىرۋ، جارنامالارمەن جۋمىس ىستەۋ ت.س.س. بىراق تەك وسىلارمەن تىلگە، قازاق تىلدەلەرگە دەگەن كوزقاراس وزگەرە قويماتىنى انىق.

بىلتىرعى رەسپۋبليكالىك باق-تارعا: «قالامىزدا قازاق ءتىلى اياققا تاپتالۋدا» دەگەن تاقىرىپپەن ناقتىلى فاكتىلەردى جازعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي، تىلدەر باسقارماسى، مەنى شاقىرىپ، ءبىراز ادامدارمەن جىيىن وتكىزدى، تاقىرىبى - شۋلامايىق. تىكە سولاي ايتىلماسادا، جىيىننىڭ استارى سول بولدى. بىراق، كەشىرىڭىزدەر، جازباق تۇرعاي، كەيدە (كەزەكتى رەت ءتىلىمدى قورلاعاندا) اكىمشىلىكتىڭ الدىنا بارىپ اشتىق ت.ب. اكتسيا وتكىزگىم كەلەدى. ءومىر سۇرگىم دە كەلمەي قالادى.

بيىل ءتىلىم ءۇشىن ابدەن قورلانىپ بىتكەن سوڭ، «پاۆلودارليفت» دەگەن مەكەمەنى سوتقا بەرگەنمىن. زاڭگەرلەر: ەكسپەرت رەتىندە تىلدەر باسقارماسىن دا شاقىرۋعا بولادى دەگەن سوڭ، باسقارماعا، سوتقا قاتىسىڭۋىزدى وتىنەمىن دەگەن حات جىبەرگەم. كەلمەدى. قالالىق سوتتا جەڭىلدىم. باسقارما باستىعىنا: «نەگە كەلمەدىڭىزدەر، مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى سوت قوي دەگەنىمدە: «مەنىڭ باسقا شارۋالارىم جوق پا، مۇمكىن ءتىل كوميتەتى باستىعىنا ايتارسىز» دەگەن.

ءتىل جولىندا جان الىپ، جان بەرىپ جۇرگەن ادامداردى (سونىڭ ىشىندە تولەن رامازانۇلى سىقىلدى دا) ەش ءىس-شارالارىڭىزعا قاتىستىرماي ىسىرىپ جۇرگەندەرىڭىز سوتقا قاتىستى كوزقاراسىڭىزبەن بىرگە، باسقارما بولىپ ءجاي عانا تەك ءوز فۋنكتسيونالدىق پوزيتسيادا وتىرعاندارىڭىزدى كورسەتەدى. بۇنىڭىز، قالا كوعامىنىڭ تىلگە دەگەن قالىپتاسقان نەمكۇرايلىق، نەگاتيۆتى كوزقاراسىن ودان سايىن كۇردەلەنۋىنە جول اشىپ وتىر. وسى قالىپتى بۇزۋ جولىندا ناقتىلى جۇمىس ىستەمەسەڭىزدەر، باق بەتتەرىنە دە، ءمينيستىردىڭ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ، پرەزيدەنتتىڭ دە قۇلاعىنا جەتكىزۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى قازاقتىلدىلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ شەڭبەرى تىم تارىلىپ كەتتى! 4-5 جىل بۇرىن، پرەزيدەنتتىڭ تىلدەرگە قاتىستى 550 قاۋلىسىن وقىپ، قر تەرريتورياسىندا ءوز تىلىمدە، انا تىلىمدە ءومىر سۇرۋگە قۇقىم بار ەكەن عوي، ودان دا زورى، قازاق قىزى رەتىندە، انا رەتىندە دە، تۇرالاپ جاتقان ءتىلىمدى ناسيحاتتاۋ ۇلتتىق پارىزىم ەكەنىن ءتۇسىنىپ، قازاق تىلىندە ءومىر سۇرۋگە كوشكەنمىن. كەشىرىڭىزدەر، ەندى، بۇكىل ۇلتىمنىڭ، ءوزىمنىڭ ءتىلىمدى ساتىپ، قايتادان ورىسشاعا كوشىپ كەتپەيمىن دەگەندە، تىلدەر باسقارماسىنىڭ باستىعى باسقارماعا تاعى دا شاقىرىپ، قول استىنداعى قالالىق مادەنيەت جانە تىلدەر دامىتۋ ءبولىمىنىڭ اينۇر اتتى باستىعىنا ايتقىزعانى: «ورىستىلدىلەرمەن قازاقشا سويلەگەنىڭىز - ولاردىن قۇقىن بۇزعانىڭىز!» بولدى.  ال، كەرەك بولسا، قر وسىنداي زاڭنامالىق نورما بولماعاندىقتان، قۇلدىق سانادان ارىلماعان، وسىنىسىمەن كەرەكۋدەگى قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل جاعدايىنا ەلەۋلى وزگەرىس ەنگىزبەيمىز دەگەن پيعىلىمەن بىرگە، ماعان، مەملەكەتتىڭ تىلىندە سويلەيتىن ادامعا: سەن قۇقىق بۇزۋشىسىڭ دەپ اشىقتان اشىق ايتقان تىلدەر باسقارماسىنىڭ ناقتىلى پوزيتسياسى. ونىمەن قوسا:  «وندا نەلىكتەن 100 پايىزداي ورىستىلدىلەر قازاقپەن ورىسشا سويلەپ، ولاردىڭ قۇقىن بۇزادى؟» دەگەن قارسى سۇراق بولۋى مۇمكىن، وعان قالاي جاۋاپ بەرەمىن دەۋگە، وي ءورىسى مۇرشا بەرمەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر - لاۋازىمدى قىزمەتتە قالايشا وتىر ەكەن دەگەن سۇراق تۋدىرادى.

«اباي-اقپارات»