ءشارىپحان قايسار. تىلدۇربەلەڭ نەمەسە كىم قالاي اۋنادى؟
سونىمەن قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىق اۋسەلەسىنىڭ ءبىر تارتىسى اياقتالىپ كەلەدى. وزگەرگەن نارسە جوق، الايدا، ەلدەگى قوعامدىق كوڭىل-كۇي مەن ىقپالداسۋ ارا سالماعىندا قوزعالىستار جىبىرى تۋىندادى. قازاقستاننىڭ ساياسي سۋبەكتىسى قازاق ۇلتى ەكەنى جۇرت بىتكەننىڭ ەسىنە ءتۇستى، ويلاندىردى، شوشىتتى، قاپا ەتتى، ەرەگەستىردى، رۋحاني جىك تۇسپەسە دە كىمنىڭ كىم ەكەنى ءبىلىندى، كىمنىڭ قانداي قاۋقارى بارى بايقالدى... الايدا، مۇنىڭ ءبارى دە قازاقتارعا عانا قاتىستى ەدى: ءورىستىلدى قازاق پەن قازاقتىلدى قازاقتارعا. ال، ءورىستىلدى ەلەكتروندىق دۇرلىگىس نەگىزىنەن جاسىرىن كۇشتەردىڭ جاساندى ارەكەتى ەكەنى بەلگىلى بولدى. نەگە؟
سەبەپ: قازاق تىلىنە قازاقتىلدىلەردىڭ ءبىر بولىگى عانا بارىنشا مۇددەلى ەكەنى بايقالدى. قالىڭ بۇقارا قازاقتىڭ مول بولىگى ءوزىنىڭ جان-كۇيىن سەزدىرەتىندەي جاعدايدىڭ جوقتىعى: اقپارات كەڭىستىگىنىڭ تارلىعى مەن الەۋمەتتىك كەمباعالدىق احۋالدىڭ شەكتەن شىققاندىعى. قازاقتىلدى ەليتا ءوزىنىڭ بۇل توپقا قوسىلۋ-قوسىلماۋ مۇددەسى ايقىندالماعاندىعىن كورسەتتى. ايتۋلى حاتقا قول قويعاندار مەن الماتى ميتينگىسىنە شىققان ساناۋلى توپتى جانە «قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرۋ - قازاقستانداعى بەيبىت ءومىردىڭ وپپوزيتسياسى» دەيتىندەردى قوسپاعاندا.
سونىمەن قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىق اۋسەلەسىنىڭ ءبىر تارتىسى اياقتالىپ كەلەدى. وزگەرگەن نارسە جوق، الايدا، ەلدەگى قوعامدىق كوڭىل-كۇي مەن ىقپالداسۋ ارا سالماعىندا قوزعالىستار جىبىرى تۋىندادى. قازاقستاننىڭ ساياسي سۋبەكتىسى قازاق ۇلتى ەكەنى جۇرت بىتكەننىڭ ەسىنە ءتۇستى، ويلاندىردى، شوشىتتى، قاپا ەتتى، ەرەگەستىردى، رۋحاني جىك تۇسپەسە دە كىمنىڭ كىم ەكەنى ءبىلىندى، كىمنىڭ قانداي قاۋقارى بارى بايقالدى... الايدا، مۇنىڭ ءبارى دە قازاقتارعا عانا قاتىستى ەدى: ءورىستىلدى قازاق پەن قازاقتىلدى قازاقتارعا. ال، ءورىستىلدى ەلەكتروندىق دۇرلىگىس نەگىزىنەن جاسىرىن كۇشتەردىڭ جاساندى ارەكەتى ەكەنى بەلگىلى بولدى. نەگە؟
سەبەپ: قازاق تىلىنە قازاقتىلدىلەردىڭ ءبىر بولىگى عانا بارىنشا مۇددەلى ەكەنى بايقالدى. قالىڭ بۇقارا قازاقتىڭ مول بولىگى ءوزىنىڭ جان-كۇيىن سەزدىرەتىندەي جاعدايدىڭ جوقتىعى: اقپارات كەڭىستىگىنىڭ تارلىعى مەن الەۋمەتتىك كەمباعالدىق احۋالدىڭ شەكتەن شىققاندىعى. قازاقتىلدى ەليتا ءوزىنىڭ بۇل توپقا قوسىلۋ-قوسىلماۋ مۇددەسى ايقىندالماعاندىعىن كورسەتتى. ايتۋلى حاتقا قول قويعاندار مەن الماتى ميتينگىسىنە شىققان ساناۋلى توپتى جانە «قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرۋ - قازاقستانداعى بەيبىت ءومىردىڭ وپپوزيتسياسى» دەيتىندەردى قوسپاعاندا.
تاعى ءبىر سەبەپ ول - قازاق ەمەس ەتنوستار قانداي جاعدايعا دا ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ساقاداي ساي ەكەنى. سلاۆيانتەكتىلەردىڭ دەنى رەسەيگە الاڭدايتىنى، قاريالاردىڭ جاعدايى زەينەتپەن، باسقا دا كەرەكپەن قامتىلعانى، ال جاستاردىڭ كوپشىلىگى رەسەيگە بارىپ وقىپ قالاتىنى، سونداي-اق ءبىرشاما قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ رەسەيلىك تولقۇجاتقا يە ەكەنى قۇپيا بولۋدان قالدى. دەمەك، قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى قازاق ەمەستەر ءۇشىن سونشالىقتى وزەكتى دە ماڭىزدى جايت ەمەس، ولار بۇعان نازار اۋدارۋدى ەرمەك تۇرىندە بولماسا الدەبىر كۇشتەردىڭ ىقپالىمەن عانا ارالاساتىنى ءمالىم بولا ءتۇستى.
بۇل جاعداي قازاق ءتىلىن جوقتاۋشىلاردىڭ السىزدىگى دەگەن ءسوز ەمەس، بۇل ماسەلەنى اشىق قويۋعا بەلگىلى ءبىر وبەكتيتيۆتىك سەبەپتەردىڭ توسقاۋىلى بارلىعى بايقالعانىن اتاپ وتكەن ءجون. ونىڭ باستى نەگىزى - قازاقتاردىڭ ەلدەگى الەۋمەتتىك قامتىلۋى بويىنشا 7-ورىندا ەكەنىنەن حابار بەرەتىن ولاردىڭ الەۋمەتتىك قۇلدىق جاعدايىندا بولۋى. بۇل جايت تەڭىز تولقىنىنداي قايتا اينالىپ تەگەۋرىندى كۇشپەن سوعۋى كۇتىلەتىن ۋاقىتتىڭ بار ەكەنىن ءبىلدىردى. تىلدىك تاقىرىپتىڭ الەۋمەتتىك ىزدەنىسكە اپاراتىن جولدىڭ ءبىرى بولۋ ىقتيمالدىعىن كورسەتتى.
باسقا جاعىنان العاندا، ءتىل مۇددەسىن جوقتاۋشىلاردىڭ تاكتيكاسىنا ءشۇبا كەلتىرىپ، ونىڭ دۇرىستىعىنا كۇماندىلەردىڭ كوپتىگى دە بايقالدى. الايدا، اتالمىش تاكتيكانى قولعا العاندار ولاردى ءبىر عانا سوزبەن «ساتقىن» دەپ باعالاپ، «مارتەبەلەدى». بۇل تولقىن - قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسىن وسىلاي عانا جوقتاۋعا بولادى دەيتىندەر. ال، باسقاشا جوقتاپ، ءتىل جوعىن باسقاشا تابۋعا تيىستىلەر ازىرگە ساپقا تۇرىپ، جۇيەلى ارەكەتكە كىرىسكەن جوق. مىسالى، مەملەكەتتى بىرتىلدىلەر (ورىستىلدىلەر) باسقارىپ، ەلگە مەملەكەت قىزمەتىن ءبىر تىلمەن عانا اتقارىپ وتىرعاندار كەيپى اشىلمادى. ءالى كۇنگە بۇل جاعداي كۇن تارتىبىنە قويىلمادى، ماڭىزدى سيپاتقا اينالمادى. ءالى كۇنگە قازاق ءتىلدى ازاماتتاردىڭ تىلدىك قۇقى مەن اقپارات تۇتىنۋ قۇقىنىڭ اياقاستى ەتىلىپ كەلگەندىگى ءتيىستى ورگاندار مەن قوعامدىق كۇشتەر تاراپىنان مويىندالمادى، ايقىندالمادى،ساراپتالمادى، قاراستىرىلمادى.
ەلباسشىنىڭ قازاق ەلىن كوپەتنوستى ەكەندىگىن جيىرما جىل بويعى ساياسي دوكتريناعا اينالدىرعانىن، تىلدىك ساياساتتاعى تۇعىردى بىرتىلدىك ەمەس، ۇشتىلدىك تۇجىرىمعا تىرەگەنىن ءازىر ەشكىم ەسكە ءىس جۇزىندە المادى، بازدانعان بۇل ماسەلەگە بيلىك تاراپىنان اۋا جەتكىزەر «اتتان!» ەستىلمەدى. بار بولعانى - ءتىلدىڭ بار اۋىرتپالىعىن زاڭ عانا كوتەرىپ، رەتتەيدى دەگەن ويدان ارىلماعاندار مۇسالدات باستامانى جالاۋ ەتتى. قوعام سوعان دا ريزا بولدى. ءتىلدىڭ جوقتاۋشىسى تابىلعانىنا شۇكىر ەتتى. ال، بىرنەشە تولقىنعا ءبولىنىپ، تەڭىزدەي تولقىپ، ءار تولقىننىڭ، ءار بۋىننىڭ، ءار تاراپتىڭ ءتىلدىڭ ءبىر سالاسىن قولعا الۋ كەرەكتىگىندە، اركىمنىڭ ءوز مىندەتىن ءوزى اتقارۋى قاجەتتىگىندە قوعامنىڭ، بۇقارانىڭ ساۋداسى بولمادى. اقپاراتى ناسيحاتقا اينالعان ەلدىڭ ۇلتتىق ساناسى دا مارقايمايتىنىنا تاعى ءبىر رەت كوز جەتتى. زاڭنىڭ قۇزىرى دا، وعان دەگەن وزگەرىس تە دەموكراتيالىق ەلدە عانا بولاتىنىن ەسكەرۋگە سانالىق ساڭىلاۋ جەتىسپەدى... اتا زاڭدى دا، ۇلكەندى-كىشىلى قاي زاڭدى وزگەرتسەڭ دە، دەموكراتيالىق ءۇردىسى مەن ءداستۇرى جوق قوعامدا جەلديىرمەنمەن الىسقان دون كيحوتتاي بولاتىنىڭدى سەزدىرمەدى، الەۋمەتتىك قۇلدىق...
"اباي-اقپارات"
