سول كۇنگى نوسەردى ايتساڭشى! ءۇندى كينوسىنداعىداي سەلدەتتى-اۋ ءبىر... 

قىركۇيەكتىڭ سوڭى ەدى.  اۋادا كۇزدىڭ سالقىن دەمى بار. سۋىق نوسەر شەلەكتەپ توگىپ تۇر.  

قاليبەك الماتى-1 ۆوكزالىنان اناسىن پويىزعا وتىرعىزىپ، اۋىلعا شىعارىپ سالدى. جۇردەك پويىز كەستەدەن كەشىكپەي جونەلگەن. نوسەر باسىلار ەمەس. قولشاتىرىن مىعىم ۇستاپ، اۆتوتۇراقتاعى كولىگىنە قايتىپ كەلدى. ۇلكەن قارا ءدجيپتىڭ جۇرگىزۋشى جاعىنداعى ارتقى ەسىگىن اشىپ، قولشاتىرىن قاپىلىسا بۇكتەپ، ەدەنگە تاستادى. وسى مەزەتتە عانا بايقادى، ارتقى ورىندىقتا ءوزىنىڭ قايىس پورتفەلى جاتىر ەكەن. باعانا جۇمىستان اسىعىپ كەلىپ، اناسىن ۇيدەن الىپ شىققاندا پورتفەل جايلى ۇمىتىپ كەتىپتى. «ۇيگە قالدىرا سالماعان ەكەنمىن-اۋ» دەگەن وي ساناسىن سىزىپ ءوتتى. ماشينانى وتالدىرىپ جاتىپ «پورتفەلدىڭ ىشىندە نە بار ەدى؟» دەپ، سالعان زاتتارىن ويشا تۇگەندەدى. جۇمىس قاعازدارى عوي. ايتپاقشى، قالانىڭ جوعارعى جاعىنان ءۇي سالۋ ءۇشىن جاڭادان ساتىپ العان جەر ۋچاسكەسىنىڭ قۇجاتتارى دا بار. بۇگىن كۇنى بويى جۇگىرىپ، سول قۇجاتتاردى تىركەتىپ، قولىنا العان. ۇيگە بارعان سوڭ كەلىنشەگىنە كورسەتىپ، ءسۇيىنشى سۇراماق. پورتفەلدە تاعى ەكى قوراپ تەمەكى بار ەدى. تۇندەلەتىپ تۋىندى جازعاندا تەمەكى تارتپاسا ويى ساباقتالمايدى، قولى جۇرمەيدى. تالاي جىلدان بەرگى ادەتى. ءيا، كەڭسەسىنىڭ قاسىنداعى دۇكەننەن ەكى قوراپ تەمەكى ساتىپ العان. تۇندە تىڭ دۇنيە جازباق. 

بۇل اۆتوتۇراقتان قوزعالعاندا قارا نوسەر ءتىپتى كۇشەيە تۇسكەن ەدى. ۆوكزالدىڭ اۋماعىنان شىعىپ، سەيفۋللين داڭعىلىنا قاراي بۇرىلا بەرگەندە كولىك توقتاتپاق بولىپ، جانۇشىرا قول كوتەرىپ تۇرعان جاستاردى بايقاپ قالدى. ءبىر جىگىت، ءۇش قىز. ءبارى قولشاتىرسىز. ءبارىنىڭ ءۇستى-باسى مالمانداي. قار استىندا قالعان گۇلدىڭ قاۋىزىنداي سۋىقتان ءبۇرىسىپ تۇر. جولعا قاراي جانتالاسا ۇمتىلادى. ءوزىنىڭ بالاسىمەن قاتار ءبارى. جانى اشىپ كەتتى. «مىنالار اۋىرىپ قالار» دەپ ويلادى دا جاقىنداي بەرە توقتادى. ەسىكتى جۇلقا تارتىپ اشقان مۇزداي جاستار اي-شاي جوق ماشينانىڭ ىشىنە كۇمپ بەردى. ولارمەن بىرگە سۋىق جاڭبىردىڭ سۋى دا سورعالاي كىردى.

–  سالاماتسىز با، اعا؟ سالاماتسىز با؟- دەپ جامىراستى ارتقا وتىرعان قىزدار.

– اسسالاۋماعالەيكۋم!- دەپ الدىڭعى ورىندىققا جايعاسقان جاس جىگىت سۋ-سۋ قولىن ۇسىندى. بۇل ولاردى ءوز بالاسىنداي كورىپ، اكەلىك پەيىلمەن اشىلا سويلەدى:

– ءاي، باتشاعارلار-اۋ، قولشاتىر قايدا؟ اۋىراسىڭدار عوي، مىنا تۇرلەرىڭمەن. قايدا باراسىڭدار؟ 

– مۇمكىن بولسا، سەيفۋللينا – گوگولياعا جەتكىزىڭىزشى،- دەدى جىگىت،- 500 تەڭگە. بولا ما؟

– جارايدى، كورەرمىز. وتىردىڭدار ما؟

– وتىردىق، جۇرە بەرىڭىز!- دەدى ارتتاعى قىزداردىڭ بىرەۋى نازىك قانا داۋىسپەن.

– پەشتى قوسىڭىزشى، اعا. قاتىپ قالدىق،- دەدى تاعى ءبىرى نازدانا. 

– مىنە، مىنە! قازىر جىلىتامىز،- دەپ قاليبەك مەيىرلەنە سويلەدى. پەشتى قوسىپ، گازدى باستى. قارا دجيپ جولعا ءتۇستى. جاستار ءبىراز جىلىنىپ، ەس جيعان سوڭ ءجون سۇراستى. ءۇش قىز جەنپي-ءدىڭ ستۋدەنتتەرى ەكەن. ولار ءبىر قۇربىسىن پويىزعا شىعارىپ سالىپتى. ال نۇرلان دەپ تانىسقان مىنا بالا قىزداردىڭ ءبىرىنىڭ جىگىتى سياقتى. «مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتتە وقيمىن» دەدى.

– ءسىز بولماعاندا توچنو اۋىراتىن ەدىك. سىزگە راحمەت! - دەدى نۇرلان قاليبەككە بار دەنەسىمەن بۇرىلىپ،-  ءوزىڭىز كىم بولىپ ىستەيسىز؟

– مەن قاراپايىم جازۋشىمىن. انامدى اۋىلعا شىعارىپ سالىپ ەدىم.

– جازۋشىمىن دەيسىز بە؟- دەپ ارتتاعى قىزدار شۋ ەتە ءتۇستى. ورتاداعى قىز ەركەلەي سويلەپ:

– وي، اعاي، مەن دە جازۋشى بولعىم كەلگەن. بىراق تۇك شىقپادى،- دەدى بۇرتيىپ،- مەكتەپتەن جازاتىنمىن. كەيىن قويدىم. 

– سەندەر جاسسىڭدار عوي. تالاپتانساڭ ءالى دە بىردەڭە شىعار،- دەدى قاليبەك قىزعا ماڭدايشاداعى اينادان قاراپ. ءوزى سۇيرىكتەي ادەمى قىز ەكەن،- قاي فاكۋلتەتتە وقيسىڭدار؟

– پەداگوگيكا. بيىل بىتىرەمىز.

– ءبارىڭ بە؟ 

– ءيا، ءبارىمىز ءبىر توپتا وقيمىز.

– بەس مينۋتسىز ۇستاز ەكەنسىڭدەر عوي. ومىردە ۇستازدان اسقان قۇرمەتتى ماماندىق بار دەسە سەنبەيمىن،- دەدى قاليبەك سابىرلى قالىپپەن، جولدان كوزىن الماي،- مەنىڭ بالا كەزگى ارمانىم ادەبيەت ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولۋ ەدى. مەكتەپتە مۇعالىم بولۋدى ارماندايتىنمىن. 

– ءومىر دەگەن قىزىق قوي،- دەدى ادەمى قىز وكىنگەندەي،- مەنىڭ جازۋشى بولعىم كەلدى، ال ءسىز ۇستازدىقتى ارمانداپسىز... ادامنىڭ ويلاعانى بولا بەرمەيدى ەكەن.

– بۇنى – جازمىش دەيدى . جازمىشتان وزمىش جوق،- دەپ قاليبەك تەرەڭ ويدى قوزعاپ كەلە جاتتى دا،- جاراتۋشىنىڭ دەگەنى بولادى، تەك ادام جاقسىلىققا ۇمتىلۋى، تالاپ قىلۋى كەرەك،- دەپ قىسقا قايىردى.  

ماشينانىڭ ىشىنە تامسانا كوز جۇگىرتىپ وتىرعان نۇرلان سوزگە ارالاسىپ:

–  مەن مىناداي ماشيناعا ءبىرىنشى رەت وتىرىپ تۇرمىن. قىمبات شىعار، ءا؟-دەپ سۇرادى.

– اركىمنىڭ تابىسىنا قاراي عوي،- دەدى قاليبەك باياۋ عانا ماقتانعانداي بولمايىن دەپ،- بىرەۋگە ارزان، بىرەۋگە قىمبات. كىمگە قالاي؟

– قىمبات تۇرادى بۇل،- دەدى نۇرلان الاقانىمەن پانەلدى سيپاپ،- بۇرىن ءدجيپتى كەدەنشىلەر عانا مىنەتىن شىعار دەۋشى ەدىم. جازۋشىلار دا مىنەدى ەكەن عوي. 

– مىنسە جازۋشى ءمىنسىن،- دەدى قاليبەك كۇتپەگەن سوزگە قيتىعىپ قالعانداي،- جازۋشى مىنسە كوز مايىن تاۋىسىپ، ادال ەڭبەك، ماڭداي تەرىنىڭ اقىسىنا مىنەدى. ال كەدەنشى دەگەن كىم؟ شەكارانى مايشەلپەك قىلىپ جۇرگەندەر عوي. سەنىڭ مىنا ءسوزىڭ قىزىق ەكەن.  

–  جازۋشى دەگەن – ادام جانىنىڭ ينجەنەرى. ۇستاز دا سولاي. مەنىڭ اتام سولاي دەپ ايتاتىن،- دەدى ادەمى قىز قاليبەكتى جاقتاعانداي،- بۇرىن ەڭ باي ادامدار اقىندار مەن جازۋشىلار بولعان. سولاي ەمەس پە، ءيا، اعا؟

قىزدىڭ ءسوزى قاليبەكتى تولقىتىپ جىبەردى. 

– سەندەر بىلمەيسىڭدەر عوي. ول ءبىر مولشىلىق زامان ەدى،- دەدى قىزعا قاراپ  تەرەڭ كۇرسىنىپ،- سەنىڭ ءسوزىڭنىڭ ءبارى راس. كەڭەستىك كەزەڭدە اقىن-جازۋشىدان باي ادام بولمادى. ول كەزدىڭ ۇكىمەتى وي ەڭبەگىن قاتتى باعالايتىن. ادەبيەت پەن ونەردى قادىرلەيتىن. قالاماقىنى اياماي بەرەتىن. اقىن-جازۋشى ءوز تاپقانىمەن ءبىر اۋلەتتى اسىراي الاتىن. قازىر قالاماقى دا، ۇكىمەتتەن قولداۋ دا جوق. جازۋشى مەن اقىننىڭ ابىروي-بەدەلى قالمادى. كوبى اۋپىرىمدەپ جان باعىپ ءجۇر. ءسوزدىڭ دە قاسيەتى قاشىپ كەتتى. 

– قويىڭىزشى، اعا!- دەدى نۇرلان كۇلىمسىرەپ،- جوق بولسا، ءدجيپتى قايدان ءمىنىپ ءجۇرسىز؟ بار عوي دەمەك، بار!

– قۇدايدىڭ بەرگەنىنە شۇكىر، كورسەتكەنىنە ءتاۋبا! ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس. «كاسىپ ءتۇبى ءناسىپ» دەگەن. ادالىنان ارەكەت جاساساڭ، اللا بەرەكەتىن بەرەدى. وسى ماشيناعا وتىرعانىما ون بەس جىل بولدى. تالاي جىلعى تىنىمسىز ەڭبەگىمىزدىڭ ارقاسى بۇل،- دەپ قاليبەك ءسوزىن نىعىرلاپ قويدى.

– و-و! ول كەزدە ءبىز مەكتەپكە دە بارماعان ەكەنبىز. ەندى مىنە، ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ جاتىرمىز. كەلەشەكتە مەن دە دجيپ العىم كەلەدى،- دەدى نۇرلان تامسانىپ. قاليبەك وعان كوزىنىڭ قيىعىمەن قارادى دا، از-ماز اعالىق اقىلىن ايتىپ قويعىسى كەلدى:

– بۇيىرسا، الارسىڭ. قۇداي سوعان جەتكىزسىن دە. قازىرگى جاستاردىڭ ءبارى اسىعىس. ءبارى بىردەن بولسا دەيسىڭدەر. ءۇي. ماشينا. ايەل. اقشا. كوزسىز كرەديتكە باتىپ جاتقان دا جاستار. قيت ەتسە اتا-اناسىنا، اعايىن-تۋماسىنا سالماق سالىپ، نەسيە الدىرادى. ارتىن ويلامايدى. كرەديت دەگەن نەسىبە ەمەس، ول – نەسيە. قارىز. قازاق اتامىز «قارىزىڭ باردا مالىم بار دەمە» دەگەن. ادامعا دۇنيە بىردەن اسپاننان تۇسپەيدى، بىرتىندەپ قۇرالادى. سونى تۇسىنسەڭ جامان بولمايسىڭ.

اڭگىمەنىڭ قىزىعىنا كىرىپ، ايتقان جەرگە كەلىپ قالعانىن بايقاماي دا قالىپتى. كۇزدىڭ كۇنى قىسقا. ءاپ ساتتە قالانى قويۋ قاراڭعىلىق باسقان. كەپتەلەكتە  كەلە جاتقان كوپ كولىكتىڭ جارىعى عانا اينالادا نە بارىن اڭعارتادى. نوسەردىڭ سوڭى مايدا جاڭبىرعا اينالىپ، سەبەزگىلەپ بۇركىپ تۇر.

– وسى جەردەن توقتاڭىز!- دەدى نۇرلان. ارى-بەرى قوزعالاقتاپ، تار شالبارىنىڭ قالتاسىنان ۋماجدالعان 500 تەڭگە شىعارىپ قاليبەككە ۇسىنا بەردى. بۇل قاليبەكتىڭ ويىنا كىرىپ تە شىقپاعان. بىردەن نۇرلاننىڭ قولىن كەرى قايتاردى:

–  جوق! اقشا المايمىن! وزدەرىڭ جاراتىڭدار. سەندەر سۋىقتاپ، اۋىرىپ قالماسىن دەدىم. اقشا وزدەرىڭە كەرەك بولادى،- دەپ بايەك بولدى.

– وي، اعا! ىڭعايسىزداۋ بولعان جوق پا؟ سونشا جەردەن كەلدىك قوي. 

– سونشا جەردەن كەلسەك، ءبىرتالاي اڭگىمە ايتتىق. جول قىسقارتتىق. تانىستىق، باۋىر تاپتىق دەگەندەي. ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ جەتكىنشەكتەرى بولعان سوڭ نوسەردىڭ استىندا، سۋىقتا قالدىرمايىن دەپ... مەن وسى كوشەنىڭ باس جاعىندا تۇرامىن. امان بولىڭدار! جاقسى ادام بولىڭدار!

نۇرلان اقشاسىن قالتاسىنا سالىپ، ريزاشىلىق سەزىممەن قاليبەكتىڭ قولىن قىستى:

– وندا جاقسى، اعا! راحمەت سىزگە! ءسىز سياقتى اعالارىمىز امان بولسىن!- دەپ ماشينادان ءتۇستى دە ارتتا وتىرعان قىزداردى بىرتىندەپ سۇيەمەلدەپ شىعارا باستادى.

– اعاي، ساۋ بولىڭىز!

– ساۋ بولىڭىز! كوپ راحمەت!- دەپ قىزدار دا جامىراسا قوشتاستى.

قاليبەكتىڭ كوكىرەگىن وزىنە دەگەن ريزاشىلىق سەزىم كەرنەدى. ءوزىنىڭ ساۋاپتى ىسىنە شىن ريزا ەدى. جان دۇنيەسى نۇرلانىپ، ادەمى كۇي كەشتى. بىرەۋگە ىستەگەن جاقسىلىقتان اسقان راحات بولمايتىنىن ول بۇرىننان بىلەتىن. ءوزىنىڭ بالاسىنداي جاستارعا پانا بولعانىن ويلاپ، جول بويى كوڭىلى كوتەرىڭكى بولدى.

ءزاۋلىم ءۇيدىڭ استىنداعى پاركينگكە كىرگەنشە ونىڭ جانى جادىراپ كەلدى. ماشينانى سوندىرگەن سوڭ عانا ارتقى ورىندىقتا جاتقان ماناعى پورتفەلى ەسىنە ءتۇستى. جۇرەگى زىرق ەتە قالدى. ەسىكتى اشىپ قاراپ ەدى، سۋ بولعان پوتفەل ەدەندە تۇر ەكەن. اياقتىڭ استىندا قالىپ، لاي بولعان قولشاتىر دا جاتىر. «پورتفەلدىڭ بارىن مۇلدەم ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. الگى قىزدار اشىپ قارامادى ما ەكەن؟» دەگەن سۋىق وي ساناسىن قارىپ ءوتتى. جالما-جان قولىنا العاندا پورتفەلىنىڭ اشىلعانىن بايقادى. ايتەۋىر جەر ۋچاسكەسىنىڭ قۇجاتتارى امان ەكەن. ولار باسقا قالتاشاعا اۋىسىپتى. ەكى قوراپ تەمەكى جوق. تەمەكىنى جىمقىرىپتى. 

وسىنى تۇيسىنگەندە قاليبەكتىڭ اسپانداپ كەلگەن كوڭىلى جەرگە سوققانداي بولدى. كوز الدىنا ارتتا وتىرعان قىزداردىڭ كانىگى ۇرىداي جانتالاسىپ، نازىك ساۋساقتارىمەن پورتفەلدىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن تىمىسكىلەپ جاتقانى ەلەستەپ كەتتى. نۇرلان بولسا ءمۇلايىمسىپ، بۇنى ادەيى اڭگىمەگە اينالدىرىپ وتىرىپتى. «نە دەگەن وڭباعاندار ەدى! وسىنشا جاقسىلىق ىستەگەن ادامعا يتتىك جاساعاندارىن قاراشى. ال، پورتفەلدە اقشا بولسا نە بولار ەدى؟ ونى دا جىمقىراتىن ەدى عوي. مىنالارىڭ ادام ەمەس ەكەن! ەرتەڭگى ۇستازدارمىز دەيدى». 

قاليبەكتىڭ جان دۇنيەسى استاڭ-كەستەڭ بولدى. ماسەلە ەكى قوراپ تەمەكىدە ەمەس ەدى. ونى قويشى... ول تەمەكىدەن ايرىلعانىنا وكىنگەن جوق، ەرتەڭ مۇعالىم بولامىز دەپ وتىرعان جاستاردىڭ وسىنداي ازعىندىققا بارعانىنا كۇيىپ-ءپىستى. ولاردىڭ ارەكەتىن تەرەڭىرەك وي ەلەگىنەن وتكىزىپ كورىپ ەدى، جانى تۇرشىكتى. وزىنە ءوزى كىجىنىپ: «ءۇمىت كۇتكەن بولاشاقتىڭ سيقى وسى ما؟ اتاسىنا نالەت!» دەپ ىشتەي كۇبىرلەي بەردى. 

تەمىرعالي كوپباي

Abai.kz