قازاق زيالىلارى كورشى ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى - ورىس ءتىلىن قازاقستان كونستيتۋتسياسىنان الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتىپ، پەتيتسيا جاريالاپ جاتقاندا، ەلدەگى تاعى ءبىر توپ كەرىسىنشە ورىس ءتىلىن قورعاپ، پەتيتسيا دايىنداپتى. بۇل تۋرالى «exclusive.kz» سايتى جازدى.

ولاردىڭ ماقساتى – قازاقستاندا ورىس تىلىنە ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن بەرۋ كورىنەدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ق.توقاەۆتىڭ اتىنا جولدانعان بۇل ۇندەۋ «avaaz.org» دەيتىن سايتتا جاريالانعان. ءماتىنى بىلاي:

«2020 جىلعا قاراي ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قازاقستان حالقىنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن قۇرايتىندىعىنا قاراماستان جانە ەل ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىندا قازاق تىلىنە سۇرانىستىڭ ارتۋىنا قاراماستان، ورىس ءتىلى كوپۇلتتى قازاقستان حالقىنىڭ قارىم-قاتىناس قۇرالى بولىپ قالا بەرەدى. ءبىزدىڭ ەل ازاماتتارىنىڭ 90%-دان استامى (ياعني باسىم كوپشىلىگى) ءبىر-بىرىمەن ورىس تىلىندە سويلەسە الادى. ال شىن مانىندە جارتىسىنان ازى قازاقشا سويلەيدى. قۇجاتتامالىق باسقارۋ، تەحنيكالىق قۇجاتتاما، ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنداعى زاڭنامالىق اكتىلەر ورىس نەمەسە ەكى تىلدە قاتار جۇرگىزىلىپ، ماتىندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىس تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋدارىلعان. ياعني، ءىس جۇزىندە ورىس ءتىلى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل.

... جوعارىدا ايتىلعاندارعا بايلانىستى، سونىمەن قاتار بىرنەشە رەسمي تىلدەر قابىلدانعان الەمنىڭ كوپتەگەن دامىعان ەلدەرىنىڭ (بەلگيا، ۇلىبريتانيا، كانادا، فينليانديا، شۆەيتساريا، شۆەتسيا، ءۇندىستان، قىتاي جانە باسقالارى) تاجىريبەسىنە نازار اۋدارا وتىرىپ، ءبىز رەسمي تۇردە ورىس تىلىنە ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن بەرۋ جونىندە ۇسىنىس جاسايمىز».

ال، وسىعان دەيىن ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ اتىنا اشىق حات جازىپ، كونستيتۋتسيادان ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن الىپ تاستاۋدى ۇسىنعان.

ولاردىڭ ايتۋىنشا، بىرىنشىدەن، تىلدەر تۋرالى العاشقى زاڭ قابىلداعان 1989 جىلى قازاقستان كەڭەس وداعى قۇرامىنان ءالى شىقپاعان. ياعني، قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋب­لي­كاسى ەدى. زاڭنىڭ اتى دا «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ ءتىل تۋرالى» زاڭى دەلىنگەن.

ەكىنشىدەن، وسى زاڭداعى «قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى بولىپ تابىلادى»، دەگەن باپتى قابىلداۋ كەزىندە حالىقتىڭ  پايىزدىق سالماعى قاتارلاس ەدى. ياعني قازاقتار 1989 جىلى 39,7 پايىز، ورىستار 37,8 پايىز بولاتىن. سوندىقتان ول كەزدە بۇل زاڭدىلىق بولىپ قابىلداندى. ال قازىر تاۋەلسىزدىككە شيرەك عاسىردان اسقاندا، قازاقتاردىڭ سانى كەمىندە 70 پايىزدان اسىپ كەتكەندىكتەن، بۇل ورىس ءتىلى تۋرالى تالاپ دەموگرافيالىق جانە دەموكراتيالىق زاڭدىلىقتارمەن ءوز كۇشىن جويىپ وتىر.

سونىمەن قاتار، ولار قازاقستاندىق ورىس دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ 25,3 پايىزى قازاق ءتىلىن تۇسىنەدى، 8,8 پايىزى وقي الادى، 6,3 پايىزى جازاتىنىن، ەرتەڭ ەلىمىزدە قازاقتار 75-80 پايىزدى قۇراعاندا ءىس قاعازدارى رەسەي تىلىندە قالىپ جاتسا، ۇلتتىق نارازىلىق تۋاتىنىنىن ايتادى.

«پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن باستاپ، ۇكىمەت، پارلامەنت توراعالارى، مينيسترلەر، اكىمدەر، بارلىق باسشىلار، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ ءۇشىن بىزگە ەشقانداي ءتىل ءۇشىن جۇمسالىپ جاتقان ميللياردتتاردىڭ كەرەگى جوق! تەك قانا كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابى  2-تارماعىن تالىپ تاستاۋ كەرەك!

بىرىنشىدەن، قىرۋار قارجى جۇمسالسا دا، ماڭدىماي جاتقان (سەبەبى قاجەتتىلىك جوق) مەملەكەتتىك ءتىل داميدى. ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن قانشاما قازاقستاندىققا جۇمىس تابىلادى. ال، قازاق تىلىندە سويلەمەۋ دەگەن ءسوز – قازاق تىلىنە، سول ارقىلى ءوز ەلىندە قازاققا جۇمىس بەرمەۋ دەگەن ءسوز!»،- دەلىنگەن ۇندەۋدە.  

ال، ساياساتتانۋشى دوس كوشىمنىڭ ايتۋىنشا, ءبىرىنشى - ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ اتى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» دەپ وزگەرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ول زاڭدا ورىس تىلىنە ەشقانداي مارتەبە بەرىلمەۋ كەرەك. سەبەبى، ەلىمىزدە مەملەكەتتىك تىلدەن باسقا تىلدەردىڭ قۇقىقتارى بىردەي. دەمەك، ورىس ءتىلى – قازاقستانداعى كوپتەگەن دياسپورالاردىڭ بىرەۋىنىڭ ءتىلى دەگەندى العا تارتادى.

«الەمدەگى ورىس تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ سانى 1991 جىلى 312 ميلليون بولسا، 2004 جىلى 278 ميلليونعا كەمىگەن. ال 2010 جىلى 260 ميلليون بولسا، 2025 جىلى 215 ميلليون عانا قالاتىن كورىنەدى. بۇل كورسەتكىش جىل سايىن ازايماسا، كوبەيمەيتىنى انىق.

ەگەر مەملەكەت تەز ارادا قازاق ءتىلىن، شىن مانىندە، مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرمەسە، «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلدانباسا، قازاق ءتىلىن قولداۋ، قورعاۋ ماسەلەسىن حالىقتىڭ ءوزى شەشەدى. سول ۋاقىتتا بيلىك «جەر ميتينگىسىمەن» جىلاپ كورىسەتىن بولادى. بۇل — ەشكىمگە كەرەك ەمەس، قوعامدى عانا ەمەس، ۇلتتاردى دا بولشەكتەۋگە اكەلىپ سوقتىراتىن قاۋىپتى جاعداي تۋدىرۋى عاجاپ ەمەس»,- دەيدى ول Qazaqstan dauiri گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا. 

بۇگىندە ۋكراينا، مولدوۆا، لاتۆيا سياقتى پوستكەڭەستىك ەلدەر ورىس تىلىنەن تۇبەگەيلى باس تارتقانى بەلگىلى. ال، قازاقستاندا قازاق تىلىنە دەگەن قوعامدىق سۇرانىس ارتقانىمەن، توتاليتارلىق جۇيە تاربيەلەگەن بيلىك وكىلدەرى قازاق تىلىنە قىرىن قاراپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي، ەلدەگى ەكى ءتىل - ءبىر ۇلتتىڭ ۇيىسۋىنا كەدەرگى جاساپ وتىر....

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz