حالەل عابباسوۆقا اتۋ جازاسىنا كەسۋ تۋرالى ۇكىم شىعارىلاردا ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءىنىسى سماحان بوكەيحانوۆ:

«نۇرعالي قۇلجانۇلى ناھاق: «قىزىلدارعا «الاشوردانى» جاماندايدى» - دەپ حالەل عابباسۇلى، احمەتجان قوزىباعارۇلى، بياحمەت سارسەنۇلى اتقىزىپ تاستادى. «نۇرعاليدى اتقىز!»،- دەپ الەكەڭ ايتقان جوق. وسىنداي وقيعالار بولدى وتكەن زاماندا» ,- دەپ جازعان وقيعا دا قاپەرگە الىنۋى ىقتيمال.

سەمەيدەگى قۇرىلتايدى قىزىل اسكەردىڭ كۇشىمەن تاراتپاق بولعان نۇرعاليدىڭ وقىس مىنەزى تۋرالى ح.عابباسوۆ ءوزىنىڭ جوعارىداعى كورسەتىندىسىندە اتاپ وتكەن.

ءۇشىنشى، مۇمكىن ەڭ باستىسى، تۋرا وسى كەزدە «كەنە»، «تەمىر ناركوم» دەپ جامبىل ماقتاعان ەجوۆ نكۆد-نىڭ تىزگىنىن قولعا الا باستاعان. ال حالەل عابباسوۆ «قازاق قىزمەتكەرلەرىنىڭ وبلىستىق توراعاسى بولىپ جۇرگەن كەزىندە» وبلىستىق كونفەرەنتسيادا «قازاق قىزمەتكەرلەرىن كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى ۇگىتتەپ»، س.سادۋاقاسوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن سەمەيدىڭ گۋبكومىن تاراتۋعا جانە قازاقستانعا قاراتۋعا قاۋلى قابىلداۋعا ىقپال ەتكەن ادامنىڭ ءبىرى بولاتىن. ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ەجوۆتىڭ «ەجەلگى كەكتى» قايىرۋى دا ىقتيمال. سوڭعى جورامال بارىنشا شىندىققا جاقىن.

ارينە، مۇنىڭ بارلىعى ەبەپكە سەبەپ قانا جايلار. ونى بۇدان ءارى ءبىز دە قازبالاپ جاتپايمىز. قازاق سسر جوعارى سوتىنىڭ:

حالەل عابباسوۆقا اتۋ جازاسىنا كەسۋ تۋرالى ۇكىم شىعارىلاردا ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءىنىسى سماحان بوكەيحانوۆ:

«نۇرعالي قۇلجانۇلى ناھاق: «قىزىلدارعا «الاشوردانى» جاماندايدى» - دەپ حالەل عابباسۇلى، احمەتجان قوزىباعارۇلى، بياحمەت سارسەنۇلى اتقىزىپ تاستادى. «نۇرعاليدى اتقىز!»،- دەپ الەكەڭ ايتقان جوق. وسىنداي وقيعالار بولدى وتكەن زاماندا» ,- دەپ جازعان وقيعا دا قاپەرگە الىنۋى ىقتيمال.

سەمەيدەگى قۇرىلتايدى قىزىل اسكەردىڭ كۇشىمەن تاراتپاق بولعان نۇرعاليدىڭ وقىس مىنەزى تۋرالى ح.عابباسوۆ ءوزىنىڭ جوعارىداعى كورسەتىندىسىندە اتاپ وتكەن.

ءۇشىنشى، مۇمكىن ەڭ باستىسى، تۋرا وسى كەزدە «كەنە»، «تەمىر ناركوم» دەپ جامبىل ماقتاعان ەجوۆ نكۆد-نىڭ تىزگىنىن قولعا الا باستاعان. ال حالەل عابباسوۆ «قازاق قىزمەتكەرلەرىنىڭ وبلىستىق توراعاسى بولىپ جۇرگەن كەزىندە» وبلىستىق كونفەرەنتسيادا «قازاق قىزمەتكەرلەرىن كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى ۇگىتتەپ»، س.سادۋاقاسوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن سەمەيدىڭ گۋبكومىن تاراتۋعا جانە قازاقستانعا قاراتۋعا قاۋلى قابىلداۋعا ىقپال ەتكەن ادامنىڭ ءبىرى بولاتىن. ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ەجوۆتىڭ «ەجەلگى كەكتى» قايىرۋى دا ىقتيمال. سوڭعى جورامال بارىنشا شىندىققا جاقىن.

ارينە، مۇنىڭ بارلىعى ەبەپكە سەبەپ قانا جايلار. ونى بۇدان ءارى ءبىز دە قازبالاپ جاتپايمىز. قازاق سسر جوعارى سوتىنىڭ:

«جۇرگىزىلگەن تەرگەۋ جۇمىستارىنىڭ ىشىندە قارۋلى كوتەرىلىستى دايىنداعاندىقتارىن دالەلدەيتىن بىردە-ءبىر ناقتى دەرەك  تابىلمادى»، - دەگەن انىقتاماسىنا ءبىزدىڭ دە الىپ-قوسار-پىكىرىمىز جوق.

ءۇشىنشى تاراۋ:   «دالا قاشقىنى...»

(دىنمۇحامەد ادىلەۆ)

1.

1927 جىلى قازاقستاننىڭ استاناسى قىزىلوردادان الماتىعا اۋىسىپ جاتتى. مەملەكەتتىك باسقارۋ اپپاراتىنىڭ جارتىسى سىر بويىندا، جارتىسى الاتاۋدىڭ ەتەگىندە ەدى. گولوششەكين اكىمشىلىكتىڭ ورىن اۋىستىرعانىن ەپپەن پايدالانىپ، جاڭا قونىسقا بۇرىنعى «جايسىز» كادرلاردان ارىلىپ بارۋدى كوزدەدى. ول ويىن جۇزەگە اسىردى دا.

ول ءۇشىن بۇكىل رەسپۋبليكانى دۇرلىكتىرەتىندەي جانە بارلىق الاشورداشىلاردى ءبىر ىسكە كوگەندەپ، اشكەرەلەيتىندەي دابىرالى «قىلمىس» قاجەت بولدى. ءا.بوكەيحانوۆتىڭ، ە.وماروۆتىڭ، ح.عابباسوۆتىڭ ۇستىنەن جۇرگىزىلگەن تەرگەۋ كۇتكەن ناتيجەسىن بەرمەگەننەن كەيىن كۇدىگى كوپ، قولعا ىلىنەتىن «قىلىمىسىنىڭ ءىزى» ەلگە اشكەرە، «وڭتايلى نىسانا» كەرەك بولدى. وسىنداي اۋمالى-توكپەلi تۇستا ەبەپكە سەبەپ ءدال كەلiپ، دiنمۇحامەد (دiنشە) ادiلەۆكە:

«اعاسى ەكەۋi بiرiگiپ اسا اۋىر قىلمىستار جاسادى، ميليتسيا باستىعىن ءولتiردi»، - دەگەن ايىپ تاعىلىپ، بەتپاقدالانىڭ سارىسۋمەن شەكتەسەتىن تۇسىنداعى دىنمۇحامەد ادىلەۆتىڭ اۋىلىنا ارنايى جاساق شىعارىلدى.

«احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ...» تەرگەۋ ءىسىنىڭ العاشقى بەتىنەن باستالاتىن دىنشە ادىلەۆتىڭ كورسەتىندىلەرى «الاشورداشىلارعا» قاتىستى بارلىق تومداردا كەزدەسەدى جانە مازمۇندارى وتە ۇقساس، ءار جازباسىندا الدىڭعى مالىمەتتەرىنە تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر جاساعان. جاۋاپتارى تىم ۇزاق ءارى شۇبالاڭقى. جازۋ مانەرى دە رەتسىز، جاتىق ەمەس. وقيعالار شاشىراڭقى، ىلگەرى-كەيىندى بايانداعان. ىسكە تارتىلعان 71 ادامنىڭ ءار قايسىسىنىڭ ۇلتشىلدىق كوزقاراسى مەن ۇيىمعا قاتىسى تۋرالى بەرگەن مىنەزدەمەسىنىڭ كەي تۇستارىنداعى جەكەلەگەن سوزدەر مەن وي ورالىمدارى بولماسا جيىرمادان استام كورسەتىندىلەردىڭ بارلىعى ءبىرىن-ءبىرى قايتالايدى. مىسالى ول ءوزىنىڭ بارلىق كورسەتىندىسىن:

«مەن وسى ارادا قارا باسىمدى اقتاۋ ءۇشىن ەمەس، مەن ولىمنەن قورىقپايمىن، ماسەلەنى اشىق ايتۋ ءۇشىن شاعىن شەگىنىس جاساي كەتكىم كەلەدى»، - دەگەن سوزبەن باستايدى دا، ءولىم مەن ءومىر تۋرالى شاعىن تولعانىس جاساپ بارىپ نەگىزگى سۇراققا كوشەدى.

جالپى دىنمۇحامەد ادىلەۆتىڭ تەرگەۋ بارىسىنداعى جاۋاپتارى نەگىزىندە تۇرمەدەگى ادامنىڭ پسيحولگيالىق جانتالاسى مەن اشىنۋى، قاسارىسۋى مەن مىنەزىنىڭ سىنۋى، شىندىق پەن سىر جاسىرۋدىڭ اراسىنداعى كورىنبەيتىن قىزىل سىزىقتان قالاي اتتاعانى، بوستاندىقتا قاسيەتتى كورىنەتىن قۇندىلىقتاردىڭ قاپاستا ءمانىن جويۋى، ۇستامدىلىق پەن ءتوزىمنىڭ شەگى، ارباۋ مەن اربالۋ تۇيسىگى، ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسىنداعى انت مەزگىلىندەگى سانا جانتالاسى، پاراسات پەن پارىقتىڭ جىگىنىڭ اجىراتىلۋى، قىسىم مەن بوپساعا شىداۋى سياقتى قۇپيا قۇبىلىستار تۋرالى جانجۇيەسىنە قاتىستى زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە بولادى. ارينە، جەتىسكەن تاقىرىپ ەمەس. بىراق تا ءوزىن كۇرەس جولىنا دايىنداعان، وق پەن وتتىڭ اراسىندا ءومىر ءسۇرىپ، ءولىم مەن ءومىردىڭ شەكاراسىندا جانتالاسقان جانداردىڭ جان قۇپياسى دا تىلسىم ءبىر قۇبىلىس. د.ادىلەۆتىڭ تەرگەۋدەگى ءار جولعى كورسەتىندىلەرىندە سونداي مىنەز بار. تەك ءۇش جىلدىق قىسىم مەن قيناۋدان، ۇستامالى دەرتتەن ابدەن زىقىسى شىققان ازاپ يەسىنىڭ سوڭعى تەرگەۋلەردەگى جاۋابىنان ونىڭ شىندىق پەن قيالدىڭ ارا جىگىن اجىراتۋ قابىلەتى تۇماندانا باستاعانى انىق اڭعارىلادى. جانە ول ءوزىن اقتايتىن قانداي دا ءبىر دايەكتى كەلتىرگەنىنە قاراماستان، ونى تەك قانا اتۋ جازاسى كۇتىپ تۇرعانىن  بىلگەن. ەڭ ءبىرىنشى تەرگەۋ كورسەتىندىسى مەن ەڭ سوڭعى وسيەتتى كورسەتىندىسىنە دەيىن بۇل كوڭىل-كۇي ونىڭ قۇلاق كۇيىنە اينالىپ، ۇنەمى ساناسىندا جاڭعىرىپ وتىرعان. مۇنداعى باستى دەمەۋى:

«بارلىق جاعداي باياندالىپ بولعاننان سوڭ مەنىڭ سوتتاۋشىلارىم ماعان: بەلگىلى ءبىر ورتانىڭ اراسىندا ورنىن تاپپاي قاڭعىپ جۇرگەن قايداعى ءبىر قىلمىسكەر نەمەسە بۇزىق ادام رەتىندە قارامايدى دەپ تۇسىنەمىن»، - دەگەن ءالسىز ءۇمىت بولاتىن.

الايدا ونىڭ بار ىشكى سىرىن قىرىندىسىنا دەيىن قالدىرماي قىرىپ العان سوڭ، تەرگەۋشىلەر وعان «ماعىناسى جويىلعان، بەرەرى تاۋسىلعان قاھارمان» رەتىندە قاراپ، وزگە ايىپكەرلەرمەن بىرگە ماسكەۋگە ايداۋىلمەن اپارۋدىڭ قاجەتسىزدىگىن ايتىپ، ونى الماتىداعى تۇرمەدە قالدىرىپ كەتۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان. بىراق ول پىكىرمەن ماسكەۋلىك تەرگەۋشىلەر كەلىسپەگەن. بۋتىركاعا «شاقىرتىپ العان». ول ءوزىنىڭ «اسا ماعىنالى ءارى قۇپياسى مەن حيكاياسى كوپ ءومىر جولىن بۇدان ءارى بىلاي باياندايدى:

«ارينە، مەنىڭ قىلمىسىم اۋىر. ءبىر كەزدە كوممۋنيستەردىڭ ساپىندا قولىما قارۋ الىپ مايداندا سوعىستىم (ول تۋرالى كەيىن جەكە ايتامىن). سودان كەيىن كونتررەۆوليۋتسيالىق ارەكەتتەرمەن اينالىستىم. مەنىمەن بايلانىسى بار ادامدار جاۋاپقا تارتىلاتىنى ءسوزسىز. ەندى، مىنە، تۇرمەدە وتىرمىن. ەگەردە پارتيا مەن ۇكىمەت، جاۋاپتى قىزمەتكەرلەر ماعان ءۇمىت ارتىپ، كەشىرىم جاساسا، ءتىرى قالدىرسا، وندا مەنەن كەلەشەكتە جاڭا ومىرگە جاقسى لەپەس اكەلەتىن جاقسى ازامات شىعادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. مەن ءوزىمنىڭ ويىمدى جازىپ قالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەندەرىڭ ءۇشىن دە ريزامىن. ويتكەنى مەن بانديت رەتىندە ەمەس، رۋحاني دەڭگەيى جوعارى، سوتسياليستىك قوعام قۇرىلىسىنا بەلسەنە ارالاسقان ادامداردىڭ ساناتىندا جازاعا تارتىلىپ وتىرمىن».

العاشقى تەرگەۋلەردە ءوزىن-ءوزى ءور ۇستاعان ازامات كەيىن قيناۋ مەن ۇستامالى دەرتتىڭ ناتيجەسىندە جاسىعان. ءۇش جىل بويى ۇزدىكسىز تەرگەۋ استىندا بولعان دىنشە ادىلەۆتىڭ كورسەتىندىسىمەن 71 ادام تۇتقىندالىپ، جاۋاپقا تارتىلدى. ول، مۇمكىن، كەيىن «ءوز اتىن تاريحتا قالدىرۋدىڭ وسى جولىن تاڭداعانىنا» وكىنگەن دە شىعار. بىراق ول العاشقى كەزەڭدە ءوزىنىڭ سول كورسەتىندىلەرىن «تاريحي ەستەلىك، ماڭىزدى قۇجات» رەتىندە كورسەتىپ:

«وسىدان كەيىن اتىلىپ كەتسەم دە وكىنبەيمىن. وكىنەتىن دە ەشتەڭە جوق. انا جاق تا (الاشورداشىلار - ت.ج.), مىنا جاق تا (بولشەۆيكتەر - ت.ج.) بەتىمە تۇكىرىپ وتىرعاندا نەسىنە وكىنەمىن. ەكى جاق تا مەنى تابالايدى. مەنىڭ بارار جەر، باسار تاۋىم جوق. ەندى ولىمنەن قورىقپايمىن. ولىمنەن قورىققان ادام مۇنداي كورسەتىندى بەرمەس ەدى. مەن قولىمدا قارۋ تۇرعاندا ءوز ەركىممەن بەرىلگەن اداممىن. ەگەر مەنى  ءولىم جازاسىنا كەسسە، ءولىمدى قاسقايىپ تۇرىپ قارسى الامىن. قانداي ازاپ كۇتىپ تۇرسا دا، ماعان ءبارىبىر، مەن ناعىز ازاماتتار سياقتى قايىسپاي كوتەرەمىن»، - دەپ باعالاپتى.

«ەكى جاققا دا سۇيكىمىم كەتتى» دەگەن سوزىنەن سول كوڭىل-كۇي، وكىنىش  انىق اڭعارىلادى.

ءبىز د.ادىلەۆتىڭ تەك 1928-جىلدىڭ سوڭعى كۇندەرى مەن 1929-جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا بەرگەن كورسەتىندىلەرىن عانا نەگىزگە الدىق. ال 1930-1931 جىلدارداعى ايعاقتارىنىڭ ىشىنەن 1930-جىلى تامىز بەن قىركۇيەك ايلارىندا تۇتقىندالعان مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ «قىلمىستىق توبى» تۋرالى كورسەتىندىلەرىن اسا مۇقياتتى تۇردە قاراپ شىعىپ، شىندىققا جاناسىمى بار-اۋ دەگەن تۇستارى عانا ىرىكتەلىپ پايدالانىلدى. ويتكەنى قازاق سسر جوعارى سوتىنىڭ 1988 جىلعى ءساۋىر ايىنداعى ۇكىمىندە ايتىلعانىنداي د.ادىلەۆتىڭ بۇل كەزدەگى كورسەتىندىلەرى «وتە ۇشقارى، سويلەمدەردىڭ ءوزى ءوزارا بايلانىسپايدى، پىكىر قايشىلىعى كوپ، ءوزىن-ءوزى استىرتىن ۇيىمنىڭ كوسەمى رەتىندە كورسەتكەن ىڭعايدا جازىلعان». زادى تۇرمەدە جاتقان بۇل جىلدارى دىنمۇحامەدتىڭ جۇيكە ۇستاماسى   اسقىنىپ كەتسە كەرەك. ءتىپتى استىرتىن ۇيىمنىڭ سىزباسىن دا جاساعان. استىرتىن ۇيىم جۇمىسىنا بارىنشا قانىق، پاتشا جاندارمەرەياسىنىڭ تۇسىندا «سىناقتان» وتكەن الاش قايراتكەرلەرى ونداي اڭعالدىققا بارماعانى انىق.

سوندىقتان دا، قايتالاپ ايتامىز، كورسەتىندىلەردى سول قالپىندا پايدالاۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى بولمادى. ءبىز د.ادىلەۆتىڭ تۇرمەدەگى كورسەتىندىلەرىنىڭ ءبارىن جيناقتاپ، ولاردى ءوزارا سالىستىرا وتىرىپ ءبىر ىڭعايعا، ءبىر ىزگە ءتۇسىرىپ بايانداپ بەرۋگە ۇمتىلدىق. ونسىز ايىپتالۋشىنىڭ قاي ءسوزى شىن، قاي ءسوزى جالعان، قاي وقيعاعا ناقتى كىمدەر قاتىسقانىن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. سونىمەن قاتار ءار كورسەتىندىدە ءار ءتۇرلى مىنەزدەمە بەرىلگەن، بىردە سول وقيعاعا تىكەلەي قاتىستى دەسە، بىردە ەش قاتىسى جوق دەپ كورسەتكەن جانە جالپى تەرگەۋ ىسىنە قاتىسى جوق ادامداردىڭ اتتارىن نازاردان تىس قالدىردىق. ويتكەنى ولاردىڭ «نە ايىپكەر، نە ايىپكەر ەمەس» ەكەنىنە سارالاۋ بارىسىندا تولىق كوز جەتپەدى. بۇل ونسىز دا شىرعالاڭعا تولى ءىستى ودان ءارى شىرما شاتۋ ەتىپ جىبەرۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك كەلتىردى. الاشورداشىلارعا قارسى تەرگەۋ ىسىندەگى باستى ايىپتالۋشى، باستى كورسەتۋشى، «باستى كۋانىڭ» ءبىرى بولعاندىقتان دا ونىڭ جازعاندارىن تۇتاستاي مازمۇنداپ بەرۋگە ءماجبۇر بولعانىمىزدى ەسكەرتە كەتەمىز. ءبىز بۇل تاراۋدا تەك قانا دىنشە ادىلەۆتىڭ  ءومىربايانىن وزگەلەردەن ارشىپ الامىز دا، ونىڭ تۇتقىندالۋىنا تىكەلەي قاتىسى بار، ءوز باسىنان كەشىرگەن قيلى-قيلى وقيعالاردى ىستەگى كورسەتىندىلەر بويىنشا بايانداپ شىعامىز. د.ادىلەۆتىڭ "مىنەزدەمەسى" بويىنشا كەزەك- كەزەك تۇتقىندالعان ادامدار تۋرالى مالىمەتتى ءار تاراۋدىڭ اياعىندا كەلتىرىپ وتىرامىز. سوندا "تۇرمە تاريحى" مەن "تۇرمە تالقىسى" ءبىر جەلىگە تۇسەتىن سياقتى كورىندى. سونداي-اق كەيبىر قىسقا قايىرىلعان، تەرگەۋشى مەن جاۋاپ بەرۋشىنىڭ وزدەرىنە عانا ءمالىم جايلاردىڭ استارىن قوسىمشا تۇسىنىكتەمە ارقىلى جەتكىزۋگە تىرىستىق.

سونىمەن، 1928 جىلى 17 جەلتوقسان كۇنى دىنمۇحامەد (مۇقىش تا، دىنشە دە وسى ادام - ت.ج.) تۇتقىنعا الىندى (مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءارحيۆى، ءى توم، 1 بەت):

«ماڭگىلىك ساقتالسىن. "قىلمىستى ءىس" №... ءادىلەۆ د.، دۋلاتوۆ.م.، ءبىرىمجانوۆ ع.، بولعانباەۆ ح.، بيتىلەۋوۆ د.، بايدۋللاەۆ.ا.، ەسپولوۆ م.، جالەنوۆ ك. ت.ب. ايىپقا تارتىلعان №...   ءىس.

پروتوكول

1928 جىل، 17 جەلتوقسان.

مەن، تومەندە قول قويعان پپ وگپۋ-ءدىڭ قازاقستان بويىنشا وكىلى شۋميلوۆ ءدال وسى كۇنى، وكرۋرو- نىڭ اگەنتى مۇستامباەۆ پەن پورويانوۆتىڭ قاتىسۋىمەن، جەكە باستارىن راستايتىن №8 كۋالىگىنىڭ نەگىزىندە مىنا جايدى بايانداپ دايەكتەمە جاسادىم:

بۇگىن جولعا شىعاردىڭ الدىندا مەنىڭ پارمەنىممەن ادىلەۆ مۇقىشتى ۇستاۋ ماقساتىمەن بايدىلداەۆ اعابەكتىڭ اۋىلى قورشاۋعا الىندى، ءوز ەرىكتەرىمەن بەرىلۋى تۋرالى ەسكەرتۋگە ادىلەۆ پەن بايدىلداەۆ قۇلاق اسپادى، سوندىقتان دا تۇس-تۇسىنان وق بوراتىپ، ەسكەرتۋ جاسادىق. سودان كەيىن بارىپ، ادىلەۆ بىزگە بەرىلدى دە، № 18812 "كارابين" مەن ونىڭ 24 دانا وعىن جانە 2 تاپانشانىڭ وعىن بىزگە تاپسىردى دا ءوز ەركىمەن بەرىلدى. ادىلەۆتى تىنتكەن كەزدە شىققان ءدۇربىسى تارتىپ الىندى، بايدىلداەۆتان ەشتەڭە دە شىققان جوق. سونداي-اق ادىلەۆتىڭ 2 بيەسى مەن جەكە باسىن راستايتىن كۋالىگى الىندى.

پروتوكول بىزگە وقىلدى - (قولى قويىلعان)".

قاعازدىڭ كەلەسى بەتىنە دىنشە ادىلەۆ ءوزىنىڭ ارنايى جاساققا نەگە قارۋلى قارسىلىق كورسەتكەنىنە:

"شۋميلوۆ جولداس پەن باسقا دا وكىمەت وكىلدەرى جىبەرگەن ادامدار ماعان ەرىكتى تۇردە بەرىلۋ تۋرالى ەسكەرتۋ جاساعان جوق. مەن كيىنىپ بولىپ، ەسىمدى جيىپ ۇلگەرگەنشە تۇس-تۇستان وق بوراتا جونەلدى. قارسىلاسۋدىڭ پايداسى جوق ەكەنىن ءبىلىپ مەن ءوز ەركىممەن بەرىلدىم.سودان كەيىن بارىپ ولاردىڭ جىبەرگەن ادامدارى بايدىلداەۆ اعابەككە 10 مينۋتتىق ەسكەرتۋ مەرزىمى تۋرالى ايتقانىن ءبىلدىم، ال بايدىلداەۆ ول تۋرالى ماعان ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى. 10 مينۋتتىق مەرزىم بىتكەن سوڭ عانا وق اتىلعان ەكەن.

ء17/حىى - 28 جىل" - "د. ادىلەۆ", - دەپ تۇسىنىكتەمە بەرىپ، قارىنداشپەن قول قويىپتى.

بۇدان كەيىن بارىپ قارۋلى قارسىلىق كەزىندە د.ادىلەۆتىڭ قاسىندا بولعان ەكىنشى ادامدى "ۇستاۋ تۋرالى پروتوكول" كەلتىرىلگەن. وندا:

"مەن، پپ وگپۋ-ءدىڭ قازاقستان بويىنشا وكىلى شۋميلوۆ، 1928 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانى كۇنى ازامات ادىلەۆ مۇقاشتى ۇستاعان كەزدە ونىمەن قوسا سىرداريا گۋبەرنيالىق ىزدەۋ باسقارماسىنىڭ اگەنتى، تەرگەۋ مەن سوتتان قاشىپ جۇرگەن بايدىلداەۆ اعابەكتى سىرداريا ايماقتىق قىلمىستىلاردى ىزدەستىرۋ ءبولىمى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا: بوستاندىقتا جۇرسە تەرگەۋ ءىسىنىڭ بارىسىنا كەسىرىن تيگىزەر - دەگەن ويمەن جانە شىندىقتىڭ اشىلماي قالۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرىپ، سونداي-اق سوتتان قاشىپ كەتەر دەگەن كۇدىكپەن قىلمىستى ىستەر ەرەجەسىنىڭ 100 بابىنا باسشىلىققا الا وتىرىپ:

شايان اۋدانىنىڭ №21 اۋىلىنىڭ ازاماتى بايدىلداەۆ اعابەكتى قاشان وعان ايىپ تاعىلعانشا تۇتقىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. بايدىلداەۆتىڭ  ءوزىنىڭ كورسەتۋى بويىنشا ودان: 12 وعى بار №84454 "ناگان", 22 وعى مەن  1 گيلزاسى بار №450 "براۋنينگ" الىندى.

پپ وگپۋ-ءدىڭ قسسر بويىنشا وكىلى شۋميلوۆ", - دەپ كورسەتىلگەن.

دالا جاعدايىندا قالام مەن سيانىڭ دايىن تۇرماعانى انىق. سوندىقتان دا  تۇتقىنداۋ سانكتسياسى قارىنداشپەن جازىلعان. ەندi وسى سانكتسياعا بايلانىستى مىناداي زاڭدى سۇراقتار تۋىندايدى. ەگەر د. ادiلەۆ شىنىمەن قىلمىستى بولسا، دەر كەزiندە نەگە ۇستالماعان جانە ول قىلمىسى ايىپتاۋ سانكتسياسىندا نەگە كورسەتىلمەگەن. د.ادiلەۆتىڭ 1921-1922 جىلعى سارىسۋداعى وقيعاعا قاتىسى  بۇرىننان انىق بولسا، وندا تەرگەۋ ءىسى نەگە „الاشوردا" تۋرالى ەمەس، سول وقيعا تۋراسىنداعى سۇراقتان باستالمايدى؟

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"