الماتى. 14 قاراشا. قازتاگ - ۆالەري نوۆيكوۆ. بىرنەشە كۇن بۇرىن قازاقستاندىقتار اكادەميك سالىق زيمانوۆپەن قوشتاستى. ول ۇزاق ءومىر ءسۇردى. بيىل ول 90 جاسقا تولىپ جانە ومىرىندە كوپ نارسەنى جاساپ ۇلگەرىپ كەتتى. ول ءومىرىنىڭ ۇزاقتىعىنان ەمەس، ەشبىر جىلدى بوس جىبەرمەي، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن، ناۋقاس بولىپ جاتقانىنا قاراماي، جۇمىس ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا كوپ نارسەنى ۇلگەرىپ كەتتى. جۇمىس ىتەۋگە بالا كەزدەن باۋلانعان، وتباسى ەرتە اكەسىز قالعاندىقتان، وعان قامقورلىقتى ءوز موينىنا الۋىنا تۋرا كەلدى. ودان كەيىن سوعىس بولدى. س. زيمانوۆ مينااتقىش بولدى، ال ولار ءار كەز مايداننىڭ العى شەبىندە بولاتىنى بەلگىلى... ول عىلىمدا دا از نارسە ىستەگەن جوق. كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەكتەر، كىتاپتار، وقۋلىقتار جازىپ، وقۋشىلارىن قالدىردى. بۇتىندەي عىلىمي مەكتەپ اشتى. اكادەميك اتاعىن ەرتە باستا-اق، شىنىمەن دە عىلىم دەڭگەيى جوعارى بولعان كەزدە الدى. ول كەزدە اكادەميا بىرەۋ عانا جانە اكادەميكتەر دە از بولاتىن...

شىنىن ايتساق، ول ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىك الۋدان الدە قايدا ەرتە تۇرعان قۇقىق تانۋشى-عالىمداردىڭ كوگورتاسىنىڭ بىرەگەيى، كونستيتۋتسيامىزدىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، ءوزىن ءار كەز بيىك ۇستاعان تازا ادام بولىپ قالدى-اۋ.

الماتى. 14 قاراشا. قازتاگ - ۆالەري نوۆيكوۆ. بىرنەشە كۇن بۇرىن قازاقستاندىقتار اكادەميك سالىق زيمانوۆپەن قوشتاستى. ول ۇزاق ءومىر ءسۇردى. بيىل ول 90 جاسقا تولىپ جانە ومىرىندە كوپ نارسەنى جاساپ ۇلگەرىپ كەتتى. ول ءومىرىنىڭ ۇزاقتىعىنان ەمەس، ەشبىر جىلدى بوس جىبەرمەي، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن، ناۋقاس بولىپ جاتقانىنا قاراماي، جۇمىس ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا كوپ نارسەنى ۇلگەرىپ كەتتى. جۇمىس ىتەۋگە بالا كەزدەن باۋلانعان، وتباسى ەرتە اكەسىز قالعاندىقتان، وعان قامقورلىقتى ءوز موينىنا الۋىنا تۋرا كەلدى. ودان كەيىن سوعىس بولدى. س. زيمانوۆ مينااتقىش بولدى، ال ولار ءار كەز مايداننىڭ العى شەبىندە بولاتىنى بەلگىلى... ول عىلىمدا دا از نارسە ىستەگەن جوق. كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەكتەر، كىتاپتار، وقۋلىقتار جازىپ، وقۋشىلارىن قالدىردى. بۇتىندەي عىلىمي مەكتەپ اشتى. اكادەميك اتاعىن ەرتە باستا-اق، شىنىمەن دە عىلىم دەڭگەيى جوعارى بولعان كەزدە الدى. ول كەزدە اكادەميا بىرەۋ عانا جانە اكادەميكتەر دە از بولاتىن...

شىنىن ايتساق، ول ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىك الۋدان الدە قايدا ەرتە تۇرعان قۇقىق تانۋشى-عالىمداردىڭ كوگورتاسىنىڭ بىرەگەيى، كونستيتۋتسيامىزدىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، ءوزىن ءار كەز بيىك ۇستاعان تازا ادام بولىپ قالدى-اۋ.

س. زيمانوۆ جاريالىلىقتى ونشا ۇناتپايتىن، سۇحبات بەرۋدەن قاشقاقتايتىن. بىراق، كەڭەستىك ءداۋىردىڭ كەزىندە مەن ونىڭ تۇسىنىكتەمەسىمەن شاعىن ماقالا جازعانمىن، ول سول ماقالانى ماقۇل قابىلداپ، ءسويتىپ سول كەزدەن ەستە ساقتاعان بولسا كەرەك. سوندىقتان بىلتىر قاراشا ايىندا مەن وعان تەلەفون شالىپ، كەزدەسۋگە رۇقسات  سۇراعانىمدا ول كەزدەسۋدەن باس تارتپاي، سۇحباتتاسايىق، بىراق ازىرگە جاريالامايمىز، دەپ ەسكەرتتى. «جاقىندا ماعان مەرەيلى 90 جاس تولادى، سوندىقتان ەشقانداي شۋ شىققانىن قالامايمىن. ال كەيىن كورە جاتارمىز...».

ەكى رەت 40 مينۋتتاي مەرزىمگە كەزدەستىك. ول شارشاپ قالاتىن، سودان «مەن ساعان ءساتى كەلگەندە تەلەفون شالامىن، تاعى كەزدەسىمىز» دەيتىن. ءبىر رەت تەلەفون شالدى، ال ەكىنشى رەت ۇلگەرمەدى...

ەندى مەن وعان الدىن الا بەرىپ جىبەرگەن سۋالدارىما جاۋاپ الا المايمىن. ءسويتىپ تومەندەگى سۇحباتىمىز باس-اياعى جوق، ءۇزىندى تۇرىندە، اياقتالماي قالدى. بىراق، ەندى باسقاشا بولا دا المايدى...

-سالىق زيمانۇلى سىزگە سۇحباتقا سۇرانۋ قيىنداۋ، بۇرىنعىداي باسپاسوزگە نازار اۋدارمايسىز...

- بۇرىندارى ءباسپاسوزدىڭ ايتقاندارىنا تەز ارادا جاۋاپ قايتاراتىنمىن، ويتپەسەڭ قاتاڭ جازالانۋىڭ مۇمكىن ەدى. ول - قۋعىن-سۇرگىندەر -  ارينە، جاقسى، اسەرلى شارا تۇعىن، بىراق، قۇدايعا شۇكىر، ءوتىپ كەتتى. بىراق، قازىر باسپاسوزگە دە ەشكىم ونشا ءمان بەرمەيدى عوي، قوعامدىق پىكىر جوق. بالكىم، جۋرناليستەردىڭ وزدەرى ايىپتى شىعار؟ مىسالى تەلەديدارشىلار كەلىپ، سۇحبات بەرۋىمدى وتىنەدى، جوق دەسەم، رەنجيدى. مەن ولارعا، سەندەر ءبارىبىر مەنىڭ ايتقاندارىمدى جاريالايسىڭدار عوي، دەپ تۇسىندىرەتىنمىن! ولار ءۇنسىز بولاتىن، سەبەبى ەفيردەن نە شىعىپ، نە شىقپاۋىن ولار شەشپەيدى. نەمەسە ەفيردەن سەن ايتقاننان مۇلدەم باسقا نارسە ايتىلاتىن. مەنى ەشكىم دە مۇقيات تىڭدامايتىن بولسا كەرەك، سوندىقتان سول كەزدەن باستاپ مەن سۇحبات بەرۋدەن باس تارتتىم. ەگەر ەشكىم باسپايتىن بولسا، نەمەسە ايتقاندارىڭدى سۇزگىدەن وتكىزىپ، وزدەرىنە ىڭعايلى تۇردە جاريالايتىن بولسا، اۋرە بولىپ نە قىلامىن...

- مەن سۇزگىدەن وتكىزبەۋگە، سوزبە-ءسوز جاريالاۋعا ۋادە بەرەمىن... ءسىزدى، وسىدان 30 جىل بۇرىنعىداي، ورنىڭىزدان تابۋ قيىن، ءجيى ءىسساپار شارشاتپايدى ما؟ ولار سىزگە سونشاما قاجەت پا؟

- قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا - بارۋعا تۋرا كەلەدى... جاقىندا استانادان ورالدىم، وندا ادىلەت مينيسترلىگى مەن پارلامەنت ۇيىمداستىرعان زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى ەكى كونفەرەنتسيا بولدى. بايانداما جاسادىم. ماعان بارىنەن كوپ ۋاقىت بەردى. بارىنە 5 مينۋتتان بەرسە، ماعان 20 مينۋت بەردى، ال مەن 27 مينۋت سويلەدىم، بىراق ءسوزىمدى بولمەدى. ودان كەيىن ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ستۋدەنتتەر الدىندا ءسوز سويلەۋىمدى سۇراپ، زاڭ فاكۋلتەتىنە اپاردى. التىن مەدال يەلەرى، وليمپيادا جەڭىمپازدارى جينالىپتى، سولاردىڭ الدىندا ءسوز سويلەدىم... ولارعا دا بارماسا بولمايدى. ونىڭ الدىندا، 15 قاراشادا مەنىڭ ءوتىنىشىم بويىنشا، مەنى پرەزيدەنت قابىلدادى. ءبىر ساعات بەس مينۋت سۇحباتتاستىق. وسى ۋاقىتتىڭ بارىندە وڭاشا سويلەستىك. مەن وعان بىرنارسە سۇراۋ ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە، بەرۋ ءۇشىن كەلىپ وتىرمىن دەپ ايتتىم. ال عالىم نە بەرە الادى؟ تەك جاڭا يدەيالارىن، جاڭا بىلىمدەرىن، ەلگە پايداسى بار، وتە ەلەۋلى ءمانى مەن كەلەشەگى بار قانداي دا تەوريالىق دايىنداۋلاردى بەرەدى عوي. اڭگىمە تەك عىلىم مەن جوعارعى ءبىلىم بەرۋ سالاسى تۋرالى بولدى.

ال ەرتەڭنىڭ ارعى كۇنى ماڭعىستاۋعا كەتەمىن. اكادەميك شارمانوۆ (تورەگەلدى - قازتاگ), ال ءبىز وتە تاماشا دوسپىز، ول 80 جاسقا تولدى، مەن وندا ونىڭ مەرەيتويىندا ءسوز سويلەۋىم كەرەك ەدى، بىراق ول اۋرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى. مەن سول كەزدە ونىڭ وتانى قاراعاندى وبلىسىنا دا بارا الماي قالدىم. بىراق ۋادە بەرگەن سوڭ، سوزىڭدە تۇرۋىڭ كەرەك. ەندى قىرىمبەك كوشەرباەۆ، وبلىس اكىمى شاقىرىپ وتىر. شارمانوۆپەن بىرگە سوندا ءۇش كۇنگە بارا جاتىرمىز.

جەلتوقساننىڭ باسىندا اۋرۋحاناعا جاتامىن. مەنىڭ وڭ بۇيرەگىمدى 13 جىل بۇرىن الىپ تاستاعان. ەندى تەكسەرىلۋ كەرەك. 29 جەلتوقساندا استاناعا شاقىرىپ جاتىر، روگوۆ (يگور - قازتاگ), كونستيتۋتسيالىق كەڭەس توراعاسى تەلەفون شالدى - كەڭەستىڭ 10 جىلدىعىنا (شاقىرىپ جاتىر - قازتاگ), حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزىپ وتىر.

كوپتەگەن ەلدەردىڭ كونستيتۋتسيالىق سوت باسشىلارى كەلەدى. ۋاقىت ءسال ىڭعايسىزداۋ، تۋرا جاڭا جىل قارساڭىندا، بىراق بارۋ كەرەك.

مەن تاعى ءبىر جۇمىستى اياقتاپ، قاڭتار ايىندا باسپاعا «رەسپۋبليكا پارلامەنتى - تاۋەلسىزدىكتىڭ قيىن جىلدارى» اتتى كىتابىمدى تاپسىرۋىم كەرەك. مەن ول كەزدە دەپۋتات ەدىم عوي. ول جىلدار مەنىڭ ءالى كوز الدىمدا، بارلىق جازبالار مەن قۇجاتتاردىڭ بارلىعى قولىمدا بار. مەن اينالىسىپ جاتقان تاعى ءبىر تاقىرىپ: «قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى». استانادا سول ماسەلەمەن ءسوز سويلەدىم. مەنىڭ الدىمدا ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ قۇقىق جانە سوت رەفورماسى كوميتەتىنىڭ توراعاسى، ادىلەت ءمينيسترى ءسوز سويلەگەن.

رەفورما جونىندەگى كوميتەت توراعالارى مىنبەدەن: «ءبىز پرەزيدەنت جانە پارلامەنت تاپسىرماسىمەن رەفورماعا بايلانىستى 30-داي زاڭ جوباسىن دايىندادىق. 4 جوبانى قازىر عانا قابىلدادىق، 6 جوبا جاقىندا قابىلداناتىن بولادى، قالعاندارى جىل سوڭىنا دەيىن قابىلدانادى»، - دەپ اتتارىن ساناي باستادى. مەن ولاردان كەيى ءسوز سويلەپ، «كوميەتتىڭ ەكى باسشىسىن تىڭدادىم»، دەپ ايتتىم... 30 جوبا! ول جاقسى! ال سول اكتىلەردە نە جەتەكشى؟ باستىسى نەدە، جاڭالىعى نەدە؟ ايتا المايمىن! ولاردىڭ قابىلدانۋىنان ولار قانداي اسەر كۇتەدى؟ اكتىلەردى قابىلداي سالۋ تۇك تە ەمەس. ال ولار قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ ول ويلاستىرىلدى ما؟

مەن مىسالى، ۋكرايناداعى پاتون اتىنداعى ەلەكتردانەكەرلەۋ ينستيتۋتىندا بولدىم. مىنەكي، سوندا، تەحنيكالىق مەكەمەدە، فيلوسوفيالىق پروبلەمالاردى، تانىم تەورياسىن زەرتتەيتىن ارنايى ءبولىم بار. تەحنارلارعا ول نەگە كەرەك؟ كەرەك دەيدى. ونسىز تەحنيكالىق وي دامىماي قالادى دەيدى.

ال بىزدە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدا - جانە ەشقانداي فيلوسوفياسىز، ەشقانداي دا تانىم تەورياسىنسىز...

- ال سىزدىڭشە، بۇل رەفورمادا باستىسى نە بولۋى ءتيىس؟

- ەڭ باستىسى - حالىقتىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەگەن سەنىمىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ. ەكى اي بۇرىن مەن دە استانادا بولدىم. ول كەزدە كونستيتۋتسيانىڭ جىلدىعىنا وراي ۇلكەن كونفەرەنتسيا بولدى. وندا دا ءسوز سويلەدىم. ول كەزدە قازاقتاردىڭ دالا سوتتارىنىڭ ەرەكشە سوت جۇيەسى ەكەندىگى تۋرالى ايتتىم. وكىنىشكە قاراي، تاريحتاعى ءبىز جوعالتىپ العان ەڭ وزىق سوت جۇيەسى رەتىندە ايتتىم. سۋديا، بيلەر قازاق دالاسىندا ءار كەز الەۋمەتتىك ساتى بيگىندە بولاتىن، ءشۇباسىز بەدەل مەن ابرويدىڭ يەسى بولاتىن. ال قازىر بەدەل مەن ابروي بار ما؟ ناشار سوت جۇيەسى بولعاننىڭ ءوزى ايىپ. مەن جاقىندا باس پروكۋرور قايرات ماميمەن سۇحباتتاستىم. مەن وعان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ برەندى سوت ەكەنىن ايتتىم. سوتتى جاقسى ەتە الساق، ياعني زاڭعا قاتاڭ بەرىكتىگىندە ءمىنسىز ەتە الساق، ءبىز قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسقالارىنا دا ىقپال ەتە الامىز. ميحايل يۆانوۆيچ كالينين ايتقانى ەسىمە ءتۇستى: سوتقا قاراپ كەڭەستەر وداعى تۋرالى ايتادى، دەگەن بولاتىن. ايتپاقشى، سوتىنا قاراپ، كورولدىك بيلىك تۋرالى دا ايتادى.

تۋراسىن ايتايىق: بىزدەگى سوت جۇيەسى حالىق سەنىمىنە يە ەمەس. سەنىمدى قالاي قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى؟ مەن وسى تۋرالى ماميمەن وي ءبولىستىم، ال ول بولسا ماعان: «... ءسىز ول تۋرالى ايتىپ جاتىرسىز، ايتىپ جاتىرسىز، ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدان ول كەلمەيدى عوي...»، دەيدى.

ءيا، مەن ول تۋرالى اشىق ايتا الامىن، مەن عالىممىن، تاۋەلسىز اداممىن. بىراق كەيدە، زيمانوۆ، جەتەر، دوعار، دەپ تە ويلايمىن. ساعان ەندى ءۇش ايدان سوڭ 90 جاس، ال سەن ءبارىبىر سول تىرمانى باسىپ كەتىپ وتىرسىڭ... ال وتكىر ساۋالدار مەندە كوپ.

مىسالى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىنىڭ دەكلاراتسياسى 1990 جىلدىڭ 5 قازانىندا قابىلداندى. ال ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باستاۋىن 1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىنان باستايمىز، رەسپۋبليكانىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭ سوندا قابىلدانعان. ماعان دەكلاراتسيا مەموراندۋم سياقتى، ول سونشالىقتى ماڭىزدى ەمەس دەيدى. بىراق بۇرىنعى كسرو رەسپۋبليكالارىنىڭ بارىندە دەكلاراتسيادان ەسەپتەلەدى. مەن ولارعا بىلاي دەپ تۇسىندىرەمىن: جوعارعى كەڭەس قابىلداعان دەكلاراتسيا جاي نيەت بولا المايدى، ول كونستيتۋتسيالىق زاڭمەن قاتار تۇرادى. تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىنىڭ زاڭ جۇزىندە قابىلدانۋى مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتىڭ باستاۋى دەگەن سەنىمدەمىن. مەملەكەتىمىزدىڭ تۋعان كۇنى وسى! بىراق سەن ازىرگە جاريالاما، ايتپەسە شۋ كوتەرىلەدى... كەيىن، تۋعان كۇنىمدى اتاپ وتەيىن، جاراي ما.

- ءسىز سوعىس كورگەن اسكەري وفيتسەرسىز. ەسىڭىزدە نە قالدى؟

- وندايدى ۇمىتۋعا بولا ما؟ ءومىر بويى ەستە بولادى ... جەڭىستىڭ 65 جىلدىعىنا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە مەن تۋرالى ۇلكەن ماقالا جارىق كورگەن، وندا بىلاي جازىپتى: ول ارتپولكقا قولباسشى بولعان. بۇل - قاتە. 1944 جىلى مەنىڭ جاسىم 23-تە بولدى. شىن مانىندە مەن مينااتقىش ديۆيزيونننىڭ كومانديرى، كەيىن پولك كومانديرىنىڭ ساپتىق ءبولىم بويىنشا ورىنباسارى بولعانمىن. بۇل پولكتىڭ ەكىنشى كومانديرى سياقتى عوي، سوندىقتان قاتە دە اسا ۇلكەن ەمەس. كەيىن مەحانيزاتسيالانعان بريگادا ارتيللەرياسىنىڭ قولباسشىسى بولدىم. سوعىستان ورالعانىمدا ورتا ءبىلىمىم عانا بولعان. ماماندىعىم جوق. بىردەڭەمەن اينالىسۋ كەرەك بولدى. ول كەزدەگى ءومىرىمىز قيىن بولدى، اكەمىز قايتىس بولعان. مەن وتباسىمداعى ۇلكەنىمىن، باۋىرلارىمدى ويلاۋ كەرەك. وقۋعا ءتۇستىم، زاڭگەر، قۇقىقتانۋشى بولدىم. بۇل شەشىمىم ءۇشىن ەشقاشان وكىنگەن ەمەسپىن.

ومىرىمدە قىزىقتى ساتتەر كوپ بولدى. كوپتەگەن ادامدار، قىزىقتى كەزدەسۋلەر بولدى. قانشاما ادامعا كومەگىم ءتيدى! ماعان كوپ ادامدار حات جازاتىن! التىنبەك سارسەنباەۆ تا كوزى تىرىسىندە العىس ايتقان بولاتىن. ول ابىلەۆپەن (بولات - قازتاگ), جوكەەۆپەن (تولەگەن - قازتاگ) بىرگە ماعان اشىق حات جازدى. ولاردىڭ پارتيالارىن مەملەكەتتىك ورگاندار تىركەۋدەن باس تارتقان. ولار جوعارعى سوتقا ارىز بەرگەن. مەن ولارعا كومەكتەسىپ، قولداۋ كورسەتتىم. سوت ءىستى قاراپ، تومەندەگى سوت شەشىمىنىڭ كۇشىن جويىپ، پارتيانى تىركەدى.

وسىدان كەيىن ولار ماعان العىس حات جازدى. الايدا ءبىر اپتا وتپەي جاتىپ التىنبەك سارسەنباەۆتى قاتىگەزدىكپەن ءولتىرىپ كەتتى.

باسقا دا وقيعا بولعان. ۇيىمە تەرەزەدەن ۇرى كىرىپ، زاتتارىمدى ۇرلاپ كەتتى. مەن ول كەزدە ساياجايدا تۇراتىنمىن. 600 تەڭگە اقشانى دا الىپ كەتكەن! ءبىر ايدان كەيىن ول ادام تابىلدى. ول كەزدە جاسى 24-تە بولعان. جەتى رەت ۇرلىق ءۇشىن سوتتالعان.

ونى كورگىم كەلدى، بۇل وقيعا مەنى قاتتى رەنجىتتى، ول ۇرىنىڭ قانداي ادام ەكەنىن كورگىم كەلدى. وعان تۇرمەگە باردىم، تۇرمە باستىعى مەنى كورگەندە قاتتى تاڭ قالدى. ال تۇرمەدە وتىرعاندار ودان بەتەر تاڭ قالدى: ۇرىدان زارداپ شەككەن ادامنىڭ ءوزى ۇرىعا تۇرمەگە كەلگەن، ونداي بۇرىن بولماعان!

مەن ونىمەن ۇزاق اڭگىمەلەستىم. وتە اقىلدى جىگىت بولىپ شىقتى. ونىڭ ايتۋىنشا، 8 جاسىنان ۇرلىقپەن اينالىسادى ەكەن، ويتكەنى اناسى ونى 8 جاسىندا تاستاپ كەتكەن. اكەسى - بۇرىنعى قۇرىلىسشى، ءبىر كوزى جوق مۇگەدەك.

بۇل جىگىت ۇرلىق جاساعانى ءۇشىن جەتى رەت تۇرمەگە ءتۇسىپ، ۇنەمى جاقسى ءتارتىبى ءۇشىن مەرزىمىنەن بۇرىن بوستاندىققا شىعىپ وتىرعان. قاماۋدا جاقسى جۇمىس ىستەگەن، تۇرمەنىڭ باستىعى دا وعان جاقسى مىنەزدەمە بەردى.

قاراسام، دنەپردان بىرگە وتكەن مايدانداعى دوسىما قاتتى ۇقسايدى ەكەن. مەن ول كەزدە مينااتقىش باتارەيانىڭ كومانديرى بولعان ەدىم. وزەننەن ءوتۋ كەزىندە ماعان شترافباتتان بىرنەشە ادام بەردى، ولار بۇرىن ءتۇرلى قىلمىستار ءۇشىن سوتتالعان ەكەن. قورىقپاسا، ءتىرى قالسا، كەشىرەمىز دەدى. كوبى قازا بولدى، ول ءتىرى قالدى، سوعىس بىتكەنشە ەرلىكپەن سوعىستى. مەنىڭ ۇرىم سوعان ۇقسايدى ەكەن.

سونىمەن، مەن تۇرمەگە باردىم. ول مەنىڭ قالاي وتكەنىمە، كىم ەكەنىمە قاتتى تاڭ قالدى. جاعدايىن سۇرادىم. جامان ەكەنىن ايتتىپ، بەس ادامعا ارنالعان كامەرادا 12 ادام تۇرادى ەكەن. تەمەكى بەرمەيدى. مەن كۇزەتشىنى شاقىرىپ، اقشا بەردىم دە، بارىنە تەمەكى ساتىپ الۋدى تاپسىردىم. سوت بولعاندا، ءوزىم بارىپ، ونى ادۆوكات سياقتى قورعاي باستادىم. ونى قاماۋدان شىققانىنا ءۇش اي وتپەي جاتىپ، ۇرلىق جاساعانى ءۇشىن سەگىز نەمەسە ون جىلعا سوتتايتىن ەدى.

ول سوتتا مەنى نەگە قورعايسىز، ءبارىبىر پايداسى جوق، تۇرمەدەن شىققاندا جۇمىسقا ەشكىم المايتىنىن ايتتى. ءبىر قۇجاتتارى جەتپەيتىندىكتەن، تولقۇجاتى دا جوق ەكەن. ۇرلىق جاساۋ عانا قالادى.

ونىڭ قولىنان كوپ نارسە كەلەدى، بىلعارىدان نەشە ءتۇرلى زاتتار تىگەدى. مەن سوتتا ءسوز سويلەدىم، ول تۋرالى ءبارىن ايتتىم، وعان رەنىشىم جوق ەكەنىن ايتتىم. سۋديالارمەن سويلەستىپ، ولار ونىڭ رەتسيديۆيست ەكەنىن، تۇرمەدەن جاڭا عانا شىققانىن، 600 تەڭگە ايعاق بار ەكەنىن ايتتى.

مەن قالالىق سوتتىڭ توراعاسىمەن سويلەستىم. ول كەزدە وعان سەگىز جىلدىڭ ورنىنا ءۇش جىل بەردى. ءۇش جىلدان كەيىن ماعان كەلدى. مەن ونى جۇمىسقا ورنالاستىردىم. كەيىن ماعان كەلىپ، العىسىن ايتتى.

ارىپتەستەرىم سالىق زيمانۇلى ءوز ۇرىسىن اقتاپ شىعاردى دەپ كۇلەتىن! مەن ەستەلىك بولسىن دەپ، ونىڭ سوت ءىسىن ساقتاپ قويدىم.

- مۇمكىن ازداپ ماماندىعىڭىزدى وزگەرتىپ، تابىستى ادۆوكات بولارسىز؟ ءسىزدىڭ اكادەميك، ءىرى زاڭگەر، قۇقىقتانۋشى عالىم، اكادەميالىق ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى، بىرنەشە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، كونستيتۋتسيا اۆتورى جانە تاعى دا باسقا اتاقتارىڭىزدى ەشكىم الىپ قويمايدى عوي ...

- حا-حا! مەن ادامداردىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەندە اۋديتوريانىڭ زەيىن قويىپ تىڭدايتىنىن باقىلايمىن. ۋنيۆەرسيتەتتە بەدەلدى، ەڭبەگى سىڭگەن عالىم، اكادەميك كوزلوۆسكي اندرەي تيحونوۆيچ بولعان. اكادەميادا ول حيميا-تەحنيكالىق عىلىمدار ءبولىمىنىڭ اكادەميك-حاتشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى. جاسى 73-تە بولاتىن. ۇنەمى ستۋدەنتتەرگە ءدارىس وقيتىن. سونىڭ ايتقانى: «وسى تاقىرىپتى وقىپ، تاقتاعا فورمۋلا جازعانىما قىرىق جىلدان ارتىق ۋاقىت بولدى. بۇل جولى فورمۋلانىڭ ەسىمە تۇسپەي تۇرعانى. بەس مينۋت ويلاندىم دا، قاعازدارىمدى جينادىم دا، ستۋدەنتتەردەن كەشىرىم سۇراپ، اۋديتوريادان شىعىپ كەتتىم. سول كەزدەگى رەكتور اسقار زاكارۇلى زاكارينعا كىردىم دە: بۇگىننەن باستاپ مەنى قىزمەتىمنەن بوساتىڭىز دەدىم». بولدى!

- مەن جاقىندا 90-عا كەلەمىن. 80 جاسقا كەلگەنىمدە مەرەيتوي جاسادىم، سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتتىم، اۋىر ءتيدى قاتتى شارشادىم، ەندى تويلامايمىن، دەپ شەشتىم، سودان كەيىن ون جىل اتاپ وتكەن جوقپىن. بىراق مىنە 90 تاياپ قالدى، ادامدار دايىندالىپ جاتىر، قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەيدۋمانوۆ (سەرىك - قازتاگ) تەلەفون سوعىپ، مەرەيتويدى قالاي اتاپ وتكىم كەلەتىنىم تۋرالى سۇرادى. نە ىستەيىن؟ ادام ءالسىز عوي، كونە سالدىم. بىراق ەندى اتاپ وتپەيتىنىم انىق.

-  ءسىزدىڭ شەركەش رۋىنان شىققانىڭىزدى بىلەمىن. بۇل رۋدىڭ جىگىتتەرى سەنىمدى جانە ادال، قىزدارى ماقسات قويا بىلەتىن، قايتپاس دەپ جاتادى. شەركەشتەر كوپتەگەن قازاق حاندارىنىڭ وققاعارلارى بولعان. ءسىز ءوز بويىڭىزدار اتا-بابالارىڭىزدىڭ ەرەكشەلىگىن سەزىنەسىز بە؟

- ءيا-ءيا، قايدان بىلەسىڭ؟ شىنىمەن، دە شەركەشپىن. ءبىزدىڭ تارماق كاۆكازدىق چەركەستەردەن تاراعان دەيدى، بىراق دالادا، قۇمدا، كەڭ جەردە وسكەنبىز. بۇل وتە ماڭىزدى!

اكەم ومىردەن ەرتە كەتتى، مەن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە. اكەم ساۋاتتى ادام بولاتىن، گيمنازيادا وقىعان، ورىس ءتىلىن جاقسى بىلگەن، ساۋاتتى جانە ادەمى جازاتىن. جازۋى كەرەمەت، ءتىپتى كالليگرافيالىق بولاتىن. ونىڭ جازعاندارىن وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ كەلەمىن. قيىن ۋاقىت بولاتىن، اشتىق، باسقا دا قيىندىقتار، وسىنىڭ ءبارى ساباق بولدى. وقۋ وي-ءورىسىمدى كەڭەيتىپ، جاڭا بىلىمگە دەگەن قۇمارلىعىمدى باساتىن. ماعان ەڭ كوپ نەنىڭ ۇنايتىنىن بىلەسىڭ بە؟ قاراپايىم، جەتكىلىكتى تۇردە زەرتتەلگەن نارسەدەن دە، مىسالى ءۇش بەلگىسى بار نارسەدەن مەن ءتورتىنشى بەلگىسىن كورە سالامىن. ال ءۇش بەلگىگە ءتورتىنشىسىن قوسساڭ، مۇلدەم جاڭا تۇسىنىك قالىپتاسادى. تەرەڭىرەك قاراۋعا تىرىسساڭ بولدى.

تاعى. مەن ادال ەڭبەگىممەن، تەرەڭ وقۋمەن، ادامدارعا دەگەن سەنىممەن عانا قوعامداعى قۇرمەتكە يە بولا الاتىنىما سەنەتىنمىن. قولىم جەتكەن سياقتى. قالاي ويلايسىڭ؟

2010 جىلدىڭ 23 قاراشاسىندا جازىپ الىندى.