بەيسەن قۇرانبەك تۋرالى كىتاپ جارىق كورەدى. كىتاپ ء“بىزدىڭ بەيسەن” دەپ اتالادى. جيناقتا قازاق ەلىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، تىرىسىندە اتى اڭىزعا اينالعان تەلەجۋرناليستيكا تارلانى – بەيسەن ابايۇلى قۇرانبەكتىڭ دۇنيەدەن وتۋىنە بايلانىستى جازىلعان ەستەلىكتەر، كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتتارى، اقىنداردىڭ ارناۋ جىرلارى توپتاستىرىلعان. جيناق بەيسەن قۇرانبەكتى قۇرمەتپەن ەسكە الۋشى قالىڭ كوپشىلىككە ارنالعان.

كىتاپتى قۇراستىرۋشىلار: ەسبولات ايدابوسىن، ريشاد تۇرعانباي، اراي جۇندىباەۆا، اقجەلەڭ راحاددين، جانسايا شىڭعىسحان. كىتاپ “ەل-شەجىرە” باسپاسىنان 1000 دانامەن جارىق كورەدى.

تومەندە كىتاپقا ەنگەن كەيبىر ەستەلىكتەردى جاريالاپ وتىرمىز.

***

گۇلميرا زەرباي، بەيسەن قۇرانبەكتىڭ جارى:

ارداقتىم، ازاماتىم، اسىل جارىم…

(العى ءسوز ورنىنا)

ول كىسى ومىردەن ءوتتى… ماڭگىلىك مەكەنىنە جەتتى… دەمى ۇزىلسە، مەنىڭ دە تىنىسىم توقتايتىنداي كورىنەتىن. الايدا ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاساي بەرەدى ەكەن، باسىمدى كوتەرىپ، اينالاما قاراۋىما تۋرا كەلدى. اللانىڭ ىسىنە كوندىم. ول كىسىنىڭ قازاسىنا قالىڭ قازاق ورتاقتاستى. كوڭىل ايتقان ادامدا ەسەپ جوق، ەلباسى مەن پرەزيدەنتتەن باستاپ يگى جاقسىلار لەبىز ءبىلدىرىپ، جەدەلحاتتار جولدادى. تەلەارنا، گازەت، سايتتار ازا تۇتىپ، ەسكە الۋ حابارلارىن كورسەتىپ، ماقالالار مەن ەستەلىكتەر جاريالادى. بەيسەكەڭنىڭ الىس-جاقىن شەتەلدەگى باۋىرلارى، اعا-ىنىلەرى، دوس-جاران، ارىپتەستەرى، قاراپايىم كورەرمەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇزاق جوقتادى. ول جازبالار مەن ارناۋ ولەڭدەردى بەيجاي وقۋ مۇمكىن ەمەس، جۇرەگىڭ قان جىلايدى. بارلىعىن بولماسا دا، بىرقاتارىن قاراپ شىقتىم، كوردىم، ءتۇسىندىم.

مەزگىلسىز قازا ءبىزدىڭ عانا ەمەس، قالىڭ جۇرتتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپتى. ءبىز وتاعاسىنان، تىرەگىمىزدەن ايرىلساق، باسقالار ەلگەزەك ىنىدەن، قامقور اعادان، كاسىبي ماماننان، جىلى جۇرەك، ىستىق قايرات، نۇرلى اقىلدىڭ يەسى بولعان سىيلى ادامنان ايرىلعان ەكەن.

ول كىسى ءومىردىڭ ءمانىن، ءولىمنىڭ حاقتىعىن تەرەڭ ءتۇسىندى. ءومىرىنىڭ ءار ساعاتىن، ءار مينۋتىن پايدالى ىسكە جۇمساۋعا تىرىستى. «ءومىردىڭ ولشەمى – ءولىم! كىمنىڭ كىم ەكەنى ولگەندە بەلگىلى بولادى. ناعىز ەرسىز، شەر-اعا!» – دەپ جازىپتى Facebook جەلىسىنە (10.10.2018 جىل). شەرحان مۇرتازا اتامىز دۇنيە سالعاندا جازعانى عوي. ءوزىنىڭ ءولىمى دە كىم ەكەنىن كورسەتتى، بارىمىزگە وسى ءسوزىنىڭ اقيقاتتىعىن دالەلدەپ بەردى.

ول كىسى ۇزاق اۋىردى. اۋرۋدىڭ قايبىر جاقسىسى بولسىن، ءبارى اۋىر. بىراق ناق وسى دەرت ادامنىڭ سابىرى مەن ءتوزىمىن سىناۋعا ارنالعان با دەگەن ويعا قالدىم. دەرت دەندەپ، دەنەنى قۇرساپ، قينالىپ جاتسا دا، قاباعىن ءبىر شىتپادى. «مىنا اۋرۋ پالە بولدى، شارشادىم. بۇلايشا قينايتىنداي قۇدايعا نە جازدىم» دەپ زار ايتپادى. ءبارىن ەرلەرشە قاسقايىپ تۇرىپ قارسى الدى. سوڭعى كۇنگە دەيىن جۇزىنەن ءۇمىت، ەزۋىنەن كۇلكى كەتكەن جوق. ءوزى توسەك تارتىپ جاتسا دا، ءحالىن سۇراي كەلگەن جاقىندارىنا ءازىل ايتىپ، كوڭىلىن كوتەرىپ، جوسپارلارىن تىڭداپ، اقىل-كەڭەسىن بەردى.

جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى. ەندى بەيسەكەڭنىڭ ەكىنشى عۇمىرى باستالدى. ول كىسىنى ەسكە الىپ، قالام تارتاتىندار از ەمەس. قولىڭىزداعى كىتاپ سول تۋىندىلاردىڭ باستاۋى. مۇندا بەيسەكەڭ دۇنيە سالعاندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاريالانعان شاعىن ەستەلىكتەر مەن ارناۋ ولەڭدەر، كوڭىل ايتۋ حاتتارى توپتاستىرىلدى. بولاشاقتا كولەمدى ماقالالار مەن ءوزىنىڭ جازعان وي-تۇجىرىمدارى، سۇحباتتارىن جيناپ جەكە-دارا كىتاپ شىعارۋ جوسپارىمىزدا بار. ازىرگە وسى ءبىر ەستەلىك كىتابىن قابىل الىڭىزدار.

***

اسقاق رۋحتى ازامات

قۇرمەتتى بەيسەننىڭ تۋعان-تۋىستارى!
مەن ءۇشىن سىزدەرمەن تاپ وسىنداي كوڭىل كۇيدە، بەيسەندى جوقتاپ سويلەسۋ تىم اۋىر.ءبىز العاش رەت 2001 جىلى كەزدەستىك. سودان بەرى وتكەن جيىرما جىلدا مەن ونى تانىعان ۇستىنە تاني ءتۇستىم. مەن ونى ساياسي جۋرناليست رەتىندە ەمەس،قاراپايىم بەيسەن رەتىندە تانىدىم. ايكيدو ونەرىنە قۇمارتقان شاكىرت رەتىندە ءبىلدىم. ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ بويىندا ەرەكشە ەرىك-جىگەر، اسقاق رۋح بارىن سەزدىم.ول ماعان – شاكىرت، مەن وعان ۇستاز ەدىم. بىراق كەيىن ارامىز بۇدان دا جاقىنداي ءتۇستى، ول مەنىڭ سەرىگىمە، دوسىما اينالدى. ول جومارت ەدى،جۇرەگى جومارت، جان دۇنيەسى جومارت ەدى. مەنىڭ قازاقستانعا ەندىگى ساپارىم مۇلدەم باسقاشا بولادى، ويتكەنى بەيسەن جوق. ءبىز ەندى جولىقپايمىز. بىراق مەن ونى ۇمىتپايمىن، ونىڭ بەينەسى ماڭگى جادىمدا ساقتالادى. ول ايكيدو قاۋىمداستىعىن قازاقستاندا قۇرىپ، ونى دامىتۋ ءۇشىن وراسان ەڭبەك ءسىڭىرىپ، كوپ كومەك قىلدى. مەن ومىرىمدە وسىنداي اداممەن كەزدەسكەنىمە، ونىمەن دوس بولعانىما ريزامىن.قازاقستانعا بارعان كەيىنگى ءبىر ساپارىمدا ءبىز ءۇش ساعاتتاي بىرگە بولدىق. ءبىراز اڭگىمەلەستىك، بىرگە وتىرىپ مەديتاتسيا جاساپ، تىلەك تىلەدىك. ول سۇڭعىلا، كورەگەن ادام بولدى. سونىمەن بىرگە باتىل دا جىلى جۇرەكتىڭ يەسى ەدى.
ساعان العىسىم شەكسىز، بەيسەن! مەن سەنى جۇرەگىمدە ماڭگى ساقتايمىن!
سىزدەرگە راحمەت!
راحمەت ساعان، بەيسەن!..

كريس مۋني،
ەۋروپا بيرانكاي
حالىقارالىقايكيدو فەدەراتسياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى،
نانادان، شيحان 7-دان

***

اركىمنىڭ ءوز بەيسەنى

2012 جىل. «الماتى» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر كۇنى ءبىر قىز بالا تەلەفون سوعىپ:
– اعاي، سالەمەتسىز بە؟ مەن قازاقستان تەلەارناسىنداعى «ايتۋعا وڭاي» توك-شوۋىنىڭ رەداكتورىمىن، ءسىزدى حابارىمىزعا ساراپشى رەتىندە شاقىرايىن دەپ ەدىك، ۋاقىتىڭىز بولا ما؟ – دەپ سۇرادى.– ءبالى، مەن ساراپشى بولاتىنداي نە تاقىرىپ ول، قارىنداسىم؟ – كورىپكەلدەر تۋرالى، اعاي. – ال؟ وعان مەنىڭ نە قاتىسىم بار؟ – ءسىز «قىلكوپىر» حابارىن كوپ جۇرگىزدىڭىز عوي، اعاي…ەمشى، كورىپكەلدەرمەن كوپ جۇمىس ىستەدىڭىز… – مەيلى، كەلەيىن.
كەلىسۋىن كەلىسىپ الىپ، ويلانىپ قالدىم. ول كەزدە «ايتۋعا وڭاي» حابارىنىڭ ءالى تانىلا قويماعان كەزى. ءبىر رەت ايەلىم: «جاقسى حابار شىعىپتى، جۇرگىزۋشىسى بەيسەن قۇرانبەك دەگەن جۋرناليست ەكەن. تۋ،نە دەگەن جۇرگىزۋشى، ءسوزى قانداي،ءوزى قانداي!» – دەپ تامسانىپ، ماقتاپ وتىر ەكەن. وعان ايتارلىقتاي ءمان بەرمەدىم. سول ەسىمە تۇسە كەتىپ، ىشىمنەن: «ايەلىمە قىزىق بولسا، دەمەك، قاتىن-قالاشتىڭ، كەمپىر-سامپىردىڭ جينالىپ الىپ وسەك سوعاتىن حابارى بولدى عوي. وندا ول جەردە ماعان نە بار ؟» – دەپ، بارۋدان باس تارتپاقشى بولدىم. دەگەنمەن بەيسەن جۇرگىزەدى دەگەسىن، ونىڭ ۇستىنە رەداكتور قارىنداسىما بەرىپ قويعان ۋادەم بار، حابارعا قاتىساتىن بولىپ شەشتىم. ءسويتىپ، بەلگىلەنگەن كۇنى «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ ۇلكەن ستۋدياسىنا باردىم. جايعاساتىن ورنىمدى ىزدەپ، جان-جاعىما قاراپ تۇرعانىمدا: «دوسەكە، اسسالاۋماعالەيكۋم، قوش كەلدىڭىز!» – دەپ، ساڭقىلداي سويلەي كەلىپ بەيسەكەڭ قۇشاقتاپ امانداستى. سىرتتاي ءبىر-ءبىرىمىزدى تانىعانمەن، ومىردە جۇزبە-ءجۇز كەزدەسۋىمىز وسى ەكەن. دەسە دە، بەيسەكەڭ بۇرىننان تانىس ادامداي: «دوسەكە، قىرىقتان اسقان بىزدەردى ساپتان شىعارىپ تاستاعىسى كەلەدى-ەي بىرەۋلەر، ءبىز ءالى كىمنىڭ كىم ەكەنىن كورسەتەمىز. ەكەۋىمىز قۇرداس ەكەنبىز، وسىلارعا قىرىقتان اسقان جۋرناليستەردىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتەيىكشى، دوسەكە. اتتەڭ، اسىقپاي سويلەسۋگە ۋاقىتتىڭ تىعىز بولىپ تۇرعانى. ايتپەسە ءبىراز ويلارىمدى، جوسپارىمدى ايتار ەدىم. دەگەنمەن بۇل اڭگىمەگە كەيىن جانتايا جاتىپ ورالارمىز، ءا؟» – دەپ كۇلىپ، حابارىنا كىرىسىپ كەتتى.
وسى كەزدەسۋدەن كەيىن بەيسەكەڭدى كوك جاشىكتەن عانا كورىپ ءجۇردىم. ۋاقىت وتە كەلە «ايتۋعا وڭاي» توك-شوۋى، ونىڭ تىزگىنىن ۇستاعان بەيسەكەڭ كورەرمەننىڭ ىقىلىسىنا بولەنىپ، كوزايىمىنا اينالا باستادى. حاباردىڭ مۇنداي دارەجەگە جەتۋى، ارينە، الدىمەن ۇجىمنىڭ ەڭبەگى ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن سول ەڭبەكتى كورسەتە ءبىلۋ، كورەرمەننىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الۋ جۇرگىزۋشىنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. بىراق مەن بىلەتىن بەيسەكەڭ «شەبەر جۇرگىزۋشى بولايىن، مەنى ەل تانىسىن» دەگەن ماقسات قويعان جوق. ول ءاربىر حاباردا، اكتەرلار ايتپاقشى، ءومىر ءسۇردى، ءاربىر كەيىپكەردىڭ جانىنا ءۇڭىلدى، پروبلەماسىن تىڭدادى، قابىرعاسى قايىستى، كومەكتەسۋگە جانىن سالدى، جاساندىلىقتى سۋقانى سۇيمەدى. جۇرت، ەڭ الدىمەن، بەيسەكەڭدى سول شىنايىلىعى ءۇشىن جاقسى كوردى.
2014 جىلعى قاڭتار. «الماتى» ارناسىنان كەتىپ، تەلەۆيزيامەن بايلانىستى جەكە كومپانياعا اۋىسقانمىن. جاڭا جىل قارساڭىندا سۋىق ءتيىپ اۋىرعان بالارىمىزدى ءبولىپ الىپ، ايەلىمىز ەكەۋىمىز ينفەكتسيالىق بالالار اۋرۋحاناسىندا جاتقانبىز. قاڭتاردىڭ 13 كۇنى تەلەفونىم شىر ەتە قالدى:
– دوسەكە، اسسالاۋماعالەيكۋم! مەن عوي، بەيسەن.
– وۋ، بەيسەكە، ۋاعالەيكۋماسسالام! قالىڭىز قالاي؟ وتكەن-كەتكەن مەرەكەڭىزبەن!
– راحمەت، دوسەكە. بالالار سىرقاتتانىپ،اۋرۋحانادا جاتىر دەپ ەستىدىم، تەزىرەك ايىعىپ كەتسىن. جاعدايىڭىزدىڭ ءبارىن سەكەڭنەن (سەرىك سارىباي) ەستىدىم. ۋاقىتىڭىزدى المايىن، ءبىر عانا ماسەلە: «ايتۋعا وڭايدى» جالعاستىرۋىمىز كەرەك. (وسى كەزدە بۇرىنعى ۇجىم تاراپ، توك-شوۋ توقتاپ تۇرعان بولاتىن. ونىڭ سەبەبى بولەك اڭگىمە.) بىرگە ىستەگەنگە قالاي قارايسىز؟ ەگەر قارسى بولماساڭىز، ەرتەڭ «جۋسان» دەگەن ءدامحانادا جولىعىپ، اقىلداسايىق. ءبىر امالىن تاۋىپ اۋرۋحانادان سۇرانىپ شىعىڭىز.
– جاقسى، بەيسەكە. كەلىستىك.
ءسويتىپ بەيسەكەڭمەن ەكىنشى رەت كەزدەستىم. سول ءدامحانادا وزگە دە ارىپتەستەرمەن اقىلداسىپ، مەنى توك-شوۋدىڭ پروديۋسەرى ەتىپ بەكىتتى. ەرتەڭىندە جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. سول كۇننەن باستاپ بەيسەكەڭ، سەكەڭ – ۇشەۋىمىزدىڭ دوستىق، شىعارماشىلىق ءومىرىمىز ءبىر باعىتقا بەت الدى. ارمان-ماقساتىمىز، جوسپارىمىز كوپ بولدى. ءبىر قىزىعى، سول كوزدەگەندەرىمىزدىڭ باسىم تۇسى جەكە باسىمىزعا قاتىستى ەمەس ەدى. يدەيا كوبىنە-كوپ بەيسەكەڭنەن شىعاتىن. سول جىلى شامامەن تامىز ايىندا، تۇسىرىلىمنەن كەيىن، ۇشەۋىمىز سىرتتا اڭگىمەلەسىپ تۇرعانبىز. بەيسەكەڭ: «ءاي، جىگىتتەر، ۇشەۋىمىز دە ءبىر ءوڭىردىڭ تۋماسىمىز. تالاي جىلدان بەرى ءوز قامىمىزدى عانا كۇيتتەپ، سىرتتا جۇردىك. جاس بولسا قىرىقتىڭ ورتاسىنا كەلدى. ەندى وسى جيعان-تەرگەن ءىلىم-ءبىلىمدى، تاجىريبەنى ارقالاپ ەلگە بارمايمىز با، قىزمەت ەتپەيمىز بە؟ ەلگە قىزمەت ەتۋ – ەر جىگىتتىڭ باستى پارىزى ەمەس پە؟ بۇعان قالاي قارايسىڭدار؟» –دەپ، سەكەڭ ەكەۋىمىزدى ويلاندىرىپ تاستادى. سالدەن سوڭ الگى ايتقاندارىن تولىقتىرا ءتۇستى. «تۋىسقاندار، ات اينالىپ قازىعىن تابادى. ءتۇبى كىندىك قانىمىز تامعان جەرىمىزگە ورالاتىنىمىز اقيقات. ويتكەنى ءبىز دالانىڭ بالاسىمىز، قالاعا سىيمايمىز. كەيىن زەينەتكە شىققاندا بارايىق دەگەن بولمايدى. كۇش-قۋاتىمىز باردا تۋعان جەرىمىزگە ەڭبەگىمىز ءسىڭسىن. ەگەر وسى ايتقانىما كەلىسسەڭدەر، ۋاقىت سوزباي تارتايىق. تالدىقورعاندا وبلىستىق «جەتىسۋ» تەلەارناسى بار، سونى كوتەرەيىك. ەلگە قىزمەت ەتۋ دەگەن سول»، – دەدى. سوسىن ودان بولەك تاعى ءبىراز جوسپارىن جايىپ سالدى. سەكەڭدى بىلمەدىم، ءوزىم الماتىداعى ۇيرەنشىكتى ومىرىمنەن قول ءۇزىپ كەتۋگە جۇرەكسىنىپ تۇرمىن. ونىڭ ۇستىنە «بالا-شاعا ءبىر جاقتا، ءوزىم ءبىر جاقتا قالاي جۇرەم؟» دەگەن تۇرمىستىڭ ۇساق-تۇيەك سۇراقتارى «ماقۇل» دەۋگە مۇرشا بەرمەي تۇرعان. بىراق بەيسەكەڭنىڭ ادامدى سەندىرە الاتىن قاسيەتى بۇكىل كۇمان-كەدەرگىنى بۇزىپ ءوتتى. اقىرى، كوندىك.
2014 جىلدىڭ اياعى مەن 2015 جىلدىڭ باسىندا «جەتىسۋعا» كەلدىك. كەلگەن بويدا العا قويعان جۇمىسقا جۇمىلا كىرىستىك. جاڭا عيماراتقا كوشتىك، تەحنيكانى اۋىستىردىق، تىڭ دۇنيەلەر تۇسىردىك. قىسقاسى، جوسپارلاعان جۇمىسىمىزدىڭ ءبىرسىپىراسىن ورىندادىق. ەڭبەگىمىز ەش كەتپەدى، كورەرمەن باعالادى، ارىپتەستەر مويىندادى، مەملەكەت ماراپاتتادى. ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارنايى العىس حات جولدادى تەلەارنامىزعا. بەيسەكەڭ قۇر ءسوزدىڭ ادامى ەمەس ەكەنىن دالەلدەدى.
سوڭعى التى جىل بەيسەكەڭە وتە اۋىر بولدى. تالدىقورعاندا «جەتىسۋ» ارناسىنىڭ جۇمىستارى، الماتىدا «ايتۋعا وڭاي»، كەيىن «قارەكەت» حابارىنىڭ تۇسىرىلىمدەرى، اراسىندا باسقا دا جوبالار مەن شارۋالاردى رەتتەپ كوپ شاپقىلادى. وزگەسىن ايتپاعاندا، ءبىر عانا «ايتۋعا وڭاي» توك-شوۋى قاتتى قاجىتتى. جىلىنا ەفيرگە 235 حابار شىعادى، سۇزگىدەن وتپەي، ارحيۆكە كەتكەنى قانشاما.وسى حاباردى تولىق سەگىز جىل جۇرگىزدى. ەندى ەسەپتەي بەرىڭىز… حابارعا جىلاپ كەلگەن قانشا مىڭداعان كەيىپكەردىڭ كوز جاسىن ءسۇرتىپ، بىرگە ەگىلدى، سۇيىنشىلەپ كەلگەن قانشا مىڭداعان جۇرتپەن بىرگە قۋاندى. ادامنىڭ جۇرەگى – تاس، جانى تەمىر ەمەس قوي. كۇندەردىڭ كۇنىندە ول دا شارشايدى. «ءبىر ادامعا بولسا دا پايدامىز ءتيسىن» دەپ، ەل ءۇشىن، قازاق ءۇشىن تىنىم تاپپاي جۇرگەن باۋىرىمىزعا قۇرعىر كەسەلدىڭ جابىسقانىن بايقاماي دا قالىپپىز.
«ءبورى ارىعىن بىلدىرمەس…» توعىز اي جانى قينالىپ، ادام توزگىسىز ازاپقا تۇسسە دە، سىر بىلدىرمەي كەتتى عوي. كەرىسىنشە، كوڭىلىن سۇراي بارعان جۇرتقا باسۋ ايتىپ، جۇباتىپ جاتاتىن. قايران، بەيسەكە! ەسىل ەرىم-اي! «سەكە، دوسەكە، بۇل دەرتتى ءالى-اق جەڭەمىز!ۇشەۋىمىز زەينەتكە شىققاندا كورشى بولامىز، شىعارماشىلىقپەن اينالىسامىز. نەمەرە باعامىز» دەگەن ارمانى بار ەدى. سول ارمانىنا قاتتى اسىقتى. اۋىرىپ جۇرسە دە، بولاشاق ءۇيىمىزدى سالاتىن جەردى دە جىلدامداتىپ الدىرعان ەدى. اتتەڭ! ەندى، مىنە، ءىشىمىز كۇيىپ، جانىمىز جەتىمسىرەپ قالدى. ەڭىرەپ جىلاساق تا،يەن دالاعا كەتىپ ايعايلاساق تا، ىشتەگى شەردەن جۋىق ارادا ارىلا قويماسپىز. ورنىڭ ويسىراپ قالدى، بەيسەكە! كوزىمىز كورسە دە، كوڭىلىمىز ءالى سەنەر ەمەس.

دوسان قىزايبەكۇلى،
«جەتىسۋ» تەلەارناسى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، دوسى

Abai.kz