ەكىنشى پرەزيدەنتتىڭ ەكىنشى جولداۋىنىڭ ساياسي جاعىنان نە تۇيدىك:

بىرىنشىدەن، قاسىم-جومارت توقاەۆ ساياسي جىلىمىق اكەلەتىن رەفورماتور بولا المايدى. بىلتىر پرەزيدەنت سايلاۋىندا زاڭ بۇرمالاۋ مەن نارازىلىق كوپ بولعانىنا قاراماستان، جۇرتتىڭ كوبىندە «جاڭا پرەزيدەنت باتىستىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارىن الىپ كەلەدى» دەگەن ءۇمىت بولدى. توقاەۆ ەلدەگى نارازىلىقتىڭ ەكپىنىن ءتۇسىنىپ، ساياسي رەفورما جۇرگىزۋ بويىنشا ءۇمىت كۇتتىرەرلىك جاقسى مالىمدەمەلەر جاساعان. ءبىر جىلدا سول ءۇمىتتىڭ كوبى اقتالمادى.

«بەيبىت جيىندار تۋرالى» جاڭا زاڭ ەسكىسىنىڭ ار جاق-بەر جاعى بولىپ شىقتى، جاڭا پارتيالاردىڭ تىركەلۋىنە ەرەكشە جاعداي جاسالمادى، دەمونستراتسيالاردى قۋىپ تاراتۋ، كوشەدەگى جۇرتتى جاپاتارماعاي قاماۋ قازىرگى قوعامداعى ۇيرەنشىكتى كورىنىسكە اينالدى. ءبىر كەزدەرى پارلامەنتتىڭ ءوزىن كولەڭكەدە قالدىرىپ كەتكەن ۇلتتىق سەنىم كەڭەسى دەگەن كونسۋلتاتيۆتىك ورگاننان دا ناتيجە كوپ بولمادى. ونىڭ قۇرامىنا كىرگەن وتكىر پىكىرلى ازاماتتاردىڭ كوبى ءوز ەركىمەن نە روتاتسيا ارقىلى كەڭەستەن شىعىپ قالدى. كەڭەستە وزەكتە ماسەلەلەر كوپ تالقىلاندى دا، بىراق ونىڭ قولىندا ەشقانداي قۇزىرەت جوق بولعاندىقتان، بۇل حالىقتىڭ كوزىن الداۋ عانا بولىپ شىقتى.

ەكىنشىدەن، ساياسي ءومىردى بىرتىندەپ دەموكراتيالاندىرۋ دەگەن ادەمى ەلەس ءبىر ورىندا تۇرىپ قالعان دوڭعالاقتىڭ اينالۋى بولىپ شىقتى. وكىنىشكە قاراي، ەكىنشى پرەزيدەنت بۇل پروتسەستى ۇدەتۋدىڭ ورنىنا ەسكى سوقپاققا قايتا ءتۇسىپ بارادى. ءبىر كەزدەرى جۇيەلى وپپوزيتسيانىڭ ەڭ باستى تالابى بولعان بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردى سايلاۋ يدەياسىن «ساتىلاپ» جۇزەگە اسىرۋدى «باستاعان» بيلىك ەكسپەريمەنت رەتىندە اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدى ۇيىمداستىرعان. ن.نازارباەۆتىڭ تۋعان اۋىلىنداعى اكىم سايلاۋى قۇددى ءبىر دەموكراتيانىڭ تريۋمف سياقتى دارىپتەلگەن. كەيىن اۋىل اكىمدەرىن ءماسليحاتتار «سايلاي» باستاعان. بىراق قازاقستانداعى بيلىك مەحانيزمدەرىن بىلەتىن كىسى اۋىل اكىمىنىڭ قولىندا ەشقانداي اكىمشىلىك، قارجىلىق قۇزىرەت جوق ەكەنىن بىلەدى. توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋ ماسەلەسىن قايتا كوتەردى. پرەزيدەنتتى دە، دەپۋتاتتاردى دا سايلاۋ، كونستيتۋتسيانى دا قابىلداپ جۇرگەن حالىق اۋىل اكىمىن سايلاۋعا ءالى دە دايىن ەمەس كورىنەدى.

ۇشىنشىدەن، قازاقستاننىڭ ساياسي بيلىگى وليگارحيالىق باسقارۋ جۇيەسىنە ويىسىپ كەتۋ قاۋپى بار. مۇنىڭ قيىن جەرى – ەلدى تاسادان باسقارۋ تىزگىنى بيلىك ماڭايىنداعى ىقپالدى توپتاردىڭ قولىنا كوشىپ، رەسمي ينستيتۋتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىڭ پارمەنى ازايۋى ىقتيمال. پرەزيدەنتتىڭ بىلتىردان بەرى بەرگەن تاپسىرمالارى، ولاردىڭ ورىندالۋى ماسەلەلەرىنەن وسىنداي تەندەنتسيا بايقالادى.
قازاقستاننىڭ ساياسي بيلىك جۇيەسى جينالىستاردا مينيسترلەردى ورنىنان سۇمىرەيتىپ تۇرعىزىپ، ۇستەلدى قويعىلاپ، قورقىتاتىن قاتاڭ ديرەكتيۆالىق تارتىپكە نەگىزدەلگەن. توقاەۆتىڭ «وسىلاي ىستەگەن ءجون»، «قاراستىرىپ كورۋدى تاپسىرامىن» دەگەن سياقتى جۇمساق «تاپسىرمالارىنىڭ» اراسىندا ورىندالماي قالىپ جاتقاندارى، سيىرقۇيىمشاقتالىپ كەتكەندەرى بار. قاتاڭ اۆتوكراتيالىق ەلدەگى زاڭدار دا، شەشىم قابىلداۋ مەحانيزمدەرى دە اۆتوكرات باسشىعا بەيىمدەلگەن. ول اۆتوكرات بولماسا، شەشىم قابىلداۋ تەتىگى تاسادا تۇرعانداردىڭ قولىنا كوشەدى، ونى قوعام، پارلامەنت تاراپىنان باقىلاۋ مەحانيزمى جوق. ال بۇل مەحانيزمدەر دەموكراتيالىق تارتىپكە اۋىسپاسا، مۇنىڭ سالدارىف بولۋى مۇمكىن.

مۇحتار سەڭگىربايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz