ء"بىز شىڭجاڭداعى ادام قۇقىقتارىنىڭ جايىنا جانە گونكونگتاعى سوڭعى وزگەرىستەرگە قاتتى الاڭدايمىز. قىتايدى ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋعا شاقىرامىز" دەلىنگەن گەرمانيانىڭ بۇۇ-داعى ەلشىسى كريستوف حويسگەن قول قويعان مالىمدەمەدە.

مالىمدەمەنى اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، ەۋروپا وداعىنىڭ كوپ مۇشەسى، البانيا، گايتي، گوندۋراس، بوسنيا-گەرتسەگوۆينا، پالاۋ جانە مارشالل ارالدارى ءتارىزدى بۇۇ-نىڭ 39 مۇشەسى قولداعان.

مەملەكەتتەر بۇل مالىمدەمەنى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ الەمدەگى الەۋمەتتىك، گۋمانيتارلىق جانە مادەني ماسەلەلەردى قاراستىراتىن ءۇشىنشى كوميتەتىنىڭ اتىنا جولداعان.

"شىڭجاڭدا ساياسي قايتا ۇيرەتۋ" لاگەرلەرىنىڭ ۇلكەن جەلىسىنىڭ بولۋىنا قاتتى الاڭدايمىز، سەنىمدى اقپاراتتارعا قاراعاندا، ولاردا ميلليوننان استام ادام سەبەپسىز قاماۋدا وتىر. ءبىز ادام قۇقىقتارى ورەسكەل بۇزىلعانى تۋرالى دەرەكتەردىڭ كوبەيگەنىن بايقادىق. وندا ءدىن جانە سەنىم بوستاندىعى، كوشىپ-قونۋ، ۇيىمدارعا بىرىگۋ، پىكىر ءبىلدىرۋ ەركىندىگى، ۇيعىر مادەنيەتى قاتاڭ شەكتەلگەن. اسىرەسە ۇيعىرلار مەن وزگە دە ازشىلىق وكىلدەرىنە تىڭشىلىق ارەكەتتەرى ەرەكشە كوپ قولدانىلادى، جۇمىسقا جەگۋ، ماجبۇرلەپ بالا تۋدى شەكتەۋ، سونىڭ ىشىندە ستەريليزاتسيا تۋرالى مالىمەتتەر كوبەيىپ بارادى" دەلىنگەن مالىمدەمەدە.

سونداي-اق، قول قويعان ەلدەر بۇۇ ساراپشىلار توبىنىڭ "گونكونگتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى تۋرالى" زاڭنىڭ كوپ ەرەجەسى "قىتايدىڭ حالىقارالىق قۇقىقتىق مىندەتتەمەلەرىنە قايشى كەلەدى" دەگەن كوزقاراسىمەن كەلىسەتىنىن ايتقان. بىلتىر ماۋسىمدا قابىلدانعان بۇل زاڭدا گونكونگ تۇرعىندارىن تەرگەۋ ماقساتىندا قىتاي اۋماعىنا الىپ بارۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان.

مالىمدەمەگە قول قويعاندار قىتايدى "تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردى، سونىڭ ىشىندە بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جوعارى كوميسسارىن جانە ونىڭ باسشىلىعىن … شىڭجاڭعا دەرەۋ، تولىققاندى جانە ەش بوگەتسىز وتكىزۋگە" جانە بۇۇ-نىڭ ناسىلدىك كەمسىتۋدى جويۋ كوميتەتىنىڭ سەگىز ۇسىنىسىن "دەرەۋ ورىنداۋعا، سونىڭ ىشىندە ۇيعىرلار مەن باسقا دا ازشىلىق وكىلدەرىن سوتسىز قاماۋدى توقتاتۋعا" شاقىرعان.

بۇۇ-نىڭ Human Rights Watch حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمىنداعى ديرەكتورى لۋي شاربوننو "پەكيننىڭ كەك الامىز دەپ قورقىتقانىنا قاراماستان، [شىڭجاڭداعى جاعدايعا] الاڭداپ جاتقان ەلدەر سانى ارتىپ كەلەدى" دەپ، 39 ەل قول قويعان مالىمدەمەگە قولداۋ ءبىلدىردى.

شاربوننونىڭ ايتۋىنشا، قىتاي "بۇگىنگى مالىمدەمەنى قولداعان دەلەگاتتارعا مۇنىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي سالدارى بولادى دەپ ەسكەرتكەن".

بۇۇ ەسەبىنشە، قىتاي بيلىگى 2017 جىلدان بەرى شىڭجاڭدا 1 ميلليوننان استام ۇيعىر، قازاق جانە باسقا دا مۇسىلمانداردى قاماعان. قىتاي بيلىگى بيىل شىڭجاڭداعى "قايتا تاربيەلەۋ ورتالىقتارداعى" ادامداردىڭ ءبارى شىققانىن ايتقان (قىتاي بۇل ورتالىقتاردى كاسىپ مەڭگەرىپ، ءتىل ۇيرەنەتىن "قايتا تاربيەلەۋ ورىندارى" دەگەندى العا تارتادى. ال حالىقارالىق ۇيىمدار ورتالىقتاردى ساياسي لاگەر دەيدى).

قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى، سونىڭ ىشىندە شەتەلدەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارى شىڭجاڭدا ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلىپ جاتقانىن ءجيى ايتادى.

قىتايدا تۋىستارى قامالعان نە ءىز-ءتۇزسىز جوعالعان ازاماتتار قازاقستاندا ءجيى نارازىلىق وتكىزەدى.

قىتايدان قۋعىن كوردىم دەپ قازاقستانعا زاڭسىز ءوتىپ كەتكەن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ىستەرى اقپارات قۇرالدارىندا كوپ تالقىلانادى.

Abai.kz