مەملەكەت باسشىسى ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىعىن جوعارى دەڭگەيدە مەرەكەلەۋ تۋرالى ارنايى جارلىققا وتكەن جىلدىڭ مامىر ايىندا قول قويدى. بۇل حالقىمىزدىڭ تاريحي جادى مەن رۋحاني ومىرىنە سونى سەرپىلىس اكەلگەن تاريحي  وقيعا ەدى. ءتىپتى تورتكۇل دۇنيەنى دۇرلىكتىرىپ، جاھاندى تۇتاس جايلاعان پاندەميا دا ەش بوگەت بولا المادى. جەدەل دامىعان اقپاراتتىق تەحنولوگيا ارقىلى ءسات سايىن سانالى كورەرمەنى، ساعىنعان تىڭداۋشىسىمەن جىلى قاۋىشىپ جاتىر.

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاراپىنان وسى باعىتتا قولعا العان شوقتىعى بيىك شارۋانىڭ ءبىرى «اباي ينستيتۋتى» اشىق ءبىلىم بەرۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋى ەدى.

بۇل شارانىڭ قاينار كوزى 2019 جىلى 31 جەلتوقسانداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنان» باستاۋ الادى. العاشقى اسقارالى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – «اباي ينستيتۋتى» اشىق ءبىلىم بەرۋ جوباسى جاقىن ارادا قالىڭ جۇرتشىلىققا جول تارتادى.

اتالمىش جوبا اۋەلگى كەزەكتە قازاق ءتىلىن، ادەبيەتى مەن مادەنيەت دارىپتەۋدى جانە تانىمال ەتۋدى كوزدەيدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ باعدارلامالارىنىڭ جالپىعا قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكادا جانە شەتەلدە قازاق تىلىندە اشىق ءبىلىم الۋدى جۇزەگە اسىرادى. قازىرگى تاڭدا «وتانداستار» قورىمەن بىرلەسىپ، بەس مەملەكەتتە: تۇركيا، يران، رەسەي، بەلگيا جانە اقش ەلدەرىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋ كۋرستارى جۇمىسىن باستاپ كەتتى.

الەمدىك تاجىريبەگە جۇگىنسەك، ءتىل ۇيرەنۋگە، ءبىر حالىقتىڭ ادەبيەتىن، تاريحىن، ەلىن جالپى بولمىس-ءبىتىمىن ناسيحاتتايتىن مۇنداي تاجىريبە جەتكىلىكتى. دۇنيەجۇزى بويىنشا مۇنداي 25-تەي ورتالىق بار.

سولاردىڭ ىشىنەن الەم تانىعان ءبىر-ەكەۋىن عانا تىلگە تيەك ەتەلىك. ماسەلەن، تۇرىكتىڭ يۋنۋس ەمرە ينستيتۋتى مەن نەمىستىڭ گيوتە ينستيتۋتى. بۇلار ءتىل ۇيرەتۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، مادەنيەتارالىق ءوزارا ارەكەتتەستىكتى ودان ءارى جاقسارتۋدى ماقسۇت تۇتادى، ءسويتىپ ءىس بارىسىندا فيلم، مۋزىكا، ادەبيەت الماسۋمەن بىرگە، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتاردى تۇگەل قامتيدى.

رەسەيدەگى پۋشكين ينستيتۋتى تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى. ونىڭ ورىس ءتىلىن وقىتۋداعى، پەداگوگيكالىق كادرلاردى دايارلاۋداعى، ورىس ءتىلىن شەت ءتىلى رەتىندە وقىتۋ ادىستەمەسىن ازىرلەۋدەگى كوپ جىلدىق تابىستى تاجىريبەسى بار. مۇنداعى ءاربىر ءتورتىنشى باكالاۆر جانە ءاربىر ءۇشىنشى ماگيسترانت – شەتەلدىك ازاماتتار.

«اباي ينستيتۋى»  وسىلاردىڭ لايىقتى سەرىكتەسى رەتىندە قازاق ءتىلىن شەتەلدەردەگى قازاق دياسپوراسىنا، سونىمەن قاتار قازاق ەلىنىڭ كەڭ بايتاق جەرى مەن ۇلتتىڭ بولمىسىنا قىزىعۋشى شەتەلدىك ازاماتتارعا جانە دە ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلىن جەتكىلىكتى كولەمدە مەڭگەرمەگەن ازاماتتارعا ۇيرەتۋدە ءرولى ايرىقشا بولادى.

جوعارىدا اتاپ كورسەتكەنىمىزدەي، قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن تاريحى، ۇلى ابايدىڭ ءومىرى، قازاق حالقىنىڭ تابيعي بولمىسىمەن كەڭىنەن تانىسۋعا، سول ارقىلى قازاق ەلىن ناسيحاتتاۋعا كەڭ جول اشادى.

بۇل تۋرالى ورتالىقتىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆ:

– بۇل جوبانىڭ بولاشاعى تۋرالى ءسوز ەتكەندە «جەر بەتىندە قانشا قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ءارى ولاردىڭ نەشە پايىزى قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قۇلىقتى؟» – دەگەن مالىمەتكە نازار اۋدارۋ ماڭىزدى. عالىمداردىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، الەمدە 15 ميلليون قازاق بار. ايتسە دە، ءدال سانى وسى دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن. بۇل تۋرالى جازۋشى ءسۇلتانالى بالعاباي دا «وسىدان 20 جىل بۇرىنعى جۇرگىزىلگەن حالىق ساناعىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا وزبەكستاندا 1,5 ميلليون قازاق بولعان. ءسويتىپ، جوبامەن شەتتە 5 ميلليون قازاق بار دەيمىز»، – دەيدى. قالاي بولعان كۇندە دە قاتارى قالىڭ ورمانداي نىسانالى اۋديتورياسى بارى انىق. كەلەسى قادام – سولارعا جاقىنداي ءتۇسۋ.

عالىمنىڭ بۇل پىكىرىمەن كەلىسپەسكە بولمايدى. قولىمىزعا ىلىككەن شەتەلدەگى قازاقتار  تۋرالى 2014 جىلى تۇركيا ۇكىمەتى جاريالاعان مىنا دەرەككە نازار اۋدارىپ كورەلىك:

ءسويتىپ، تاريحي وتانىنان تىس جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان 6 ميلليون 650 مىڭعا جۋىق قازاق بار دەگەن قورىتىندى شىعادى.

«اباي ينستيتۋتىنىڭ» نەگىزگى باعىتى – وسى ەلدەردە تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىز بەن تىلەك بىلدىرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن وقىتۋ ەكەنىن ەسكە الساق، ۇران وت سەكىلدى جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن شامشىراق بولىپ كوزگە ەلەستەپ كەتەدى.

ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بۇل جوباعا ءبىلىم، عىلىم مادەنيەت سالالارىمەن بىرگە، ەكونوميكا، قارجى، ساياسات، ساۋدا-ساتتىق سياقتى باسقا دا سالالاردا جۇمىس ىستەيتىن وتاندىق جانە شەتەلدىك مەكەمەلەر مەن ۇيىمدار، سونداي-اق قاۋىمداستىقتار، قورلار، ورتالىقتار سەرىكتەس بولا الادى.

ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جوبانىڭ تۇپكى ماقساتىن قولدايتىن وتاندىق جانە شەتەلدىك مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردى ارىپتەستىككە شاقىرۋ، ولارمەن ءتيىستى كەلىسىمدەر جاسالادى. جوبا شەڭبەرىندە ءاربىر ارىپتەس ورىندايتىن جۇمىستاردىڭ ناقتى ءتىزىمى مەن كولەمى ازىرلەنگەن.

قازاقستاننىڭ كونسۋلدىقتارى بار ەلدەردە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بويىنشا شارالار ىسكە اسىرىلادى. عىلىم جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا، ءتىل تەورياسى، ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدەردەگى الەۋمەتتىك-قوعامدىق، ساياسي-ەكونوميكالىق جانە عىلىمي-تەحنيكالىق سالالارداعى قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىن قولدانۋدىڭ اسەرلىلىگى مەن ەرەكشەلىكتەرى بويىنشا ءارتۇرلى تاقىرىپتارعا ونلاين-كۋرستار مەن بەينەدارىستەر وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ۇلى ابايدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى مەن يدەيالارىنا ارنالعان ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى.

ارنايى پورتالدا قازاق دياسپورالارى مەن يرريدەنتتەرىنە قازاق ءتىلىن، ادەبيەتى مەن فولكلورىن ۇيرەنۋگە كونتەنت قالىپتاستىرىلاتىن بولادى، ۇلتتىق مادەنيەت ناسيحاتتالادى. ەلشىلىكتەر جانىنان تىلدەسىم كلۋبتارى، كىتاپ كلۋبتارى، وقىتۋ كۋرستارى ۇيىمداستىرىلادى (الەمدىك تىلدەر، ارىپتەس ەلدەردىڭ تىلدەرى).

كۇنى بۇگىن پورتال قۇرىلدى، سونىمەن بىرگە Android پەن iOS-قا ارنالعان ءموبيلدى قوسىمشالار ازىرلەندى.

ءسوز باسىندا ايتقانىمىزداي،  «وتانداستار» قورىنىڭ قولداۋىمەن بەس ەلدە قازاق ءتىلىن وقىتۋ كلاستارى اشىلىپ، قازاق ءتىلى ساباقتارى باستالدى. ول جەرلەردە قازاق ءتىلىن وقىتۋ بويىنشا كۋراتورلار بەلگىلەنگەن، قازىرگى تاڭدا ونلاين رەجىمدە وقىپ جاتقاندار قاتارىندا 40-تان استام ءتىل ۇيرەنۋگە ىنتالى شەتەلدىك قانداستار مەن شەتەلدىك ازاماتتار بار.

الەمدىك تىلدەردى ۇيرەنۋگە ارنالعان ءتۇرلى پورتالدار بار. مۇنداي تاسىلمەن ءتىل ۇيرەنۋ الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنەدى. قازىر الەم بويىنشا بۇل تەحنولوگيا بويىنشا ءتىل ۇيرەنۋ ءۇردىسى كەڭ ءورىس العان. بۇل باعىتتا «ءتىل-قازىنا» ورتالىعىنىڭ بىرقىدىرۋ تاجىريبەسى بار.

وسىعان دەيىن ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن نەمەسە قاجەتتى كولەمدە مەڭگەرمەگەن ءوز ازاماتتارىمىز ءۇشىن وسىنداي پورتال ازىرلەپ، قولدانىسقا ەنگىزگەن بولاتىن. كورەرمەن كوزايىمىنا اينالىپ، قالتقىسىز قىزمەت جاساپ تۇر.

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا 28-30 قازان كۇندەرى ونلاين رەجىمدە شەتەلدەردەگى قازاق ءتىلى وقىتۋشىلارىنىڭ بىلىكتىلىك ارتتىرۋ كۋرستارى وتكىزىلدى. شارانى ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدەردەگى قازاق ءتىلىن انا ءتىلى جانە شەتەل نەمەسە ەكىنشى ءتىل رەتىندە وقىتۋ ادىستەمەلەرى بويىنشا بەدەلدى عالىمدار جۇرگىزدى. وقۋعا رەسەيدىڭ ماسكەۋ، سامارا، ورسك، ورىنبور قالالارىنان، التاي رەسپۋبليكاسىنان، مونعوليادان، يراننان، پورتۋگاليادان، بەلگيا كورولدىگىنەن، يسپانيادان وتىزدان استام تىڭداۋشى قاتىستى.

https://abai.institute/ پورتالى بۇگىن تاڭدا عالامتور جەلىسىنە تەستىلىك رەجىمدە قوسىلدى.

پورتالدىڭ «اباي الەمى» بولىمىنە عۇلاما حاكىمدى تانىستىرۋ ماتەريالى ورنالاسقان. دانىشپاننىڭ الەمنىڭ بىرنەشە تىلگە اۋدارىلعان ەڭبەكتەرىمەن «كىتاپحانا» بولىمىنەن وقۋعا، جۇكتەپ الۋعا بولادى.

نەگىزگى ءبولىم «قازاقشا ۇيرەنۋ» قازاق ءتىلىن ەڭ قاراپايىم دەڭگەيدە مەڭگەرۋگە جاردەمدەسەدى.

«ەلتانىم» ءبولىمى قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىن، ونىڭ اسەم جەرلەرىن، سۇلۋ تابيعاتىمەن تانىستىرادى. وبلىس، قالا اتاۋلارى، وزەن-كولدەر مەن نۋ توعاي-ورماندارىنىڭ كوزدىڭ جاۋىن الار اسەم سۋرەتتەرى قازاق ەلىنە قىزىعۋشىلاردىڭ سەزىمىن تەربەيدى.

«اقپارات» بولىمىنەن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە، تاريحىنا قاتىستى ويعا ورنىقتى، تىلگە تاتىمدى نەبىر تاڭعاجايىپ مالىمەت شوعىرىن تابا الاسىز.

«توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى»، قازاق ءتىلى الەم كوگىنە قانات جايسىنشى دەسەك، جاڭالىقتان قۇر قالمايىق.

«اباي ينستيتۋتىنىڭ» ءار قادامىن جاناشىرلىقپەن قولداۋ ارقىلى جەر بەتىندەگى جالعىز وتانىمىز – قازاقستان داڭقىنىڭ اسقاقتاي بەرۋىنە ءاربىرىمىز ۇلەس قوسايىق دەگىمىز كەلەدى.

ايدوس ابدىحالىق،

ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق  عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى

Abai.kz