ءبىز حابارلاسقاندا اقىن الىبەك شەگەبايدىڭ اۋىلىنان كەلىپ وتىرعان بەتى ەكەن. اماندىق سۇراسقان سوڭ اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن باستالعان اڭگىمەمىز ولەڭ مەن ءومىر جايىنا ۇلاسىپ، زاماننىڭ تىنىسى مەن ابايدىڭ مۇراسى جايلى ءبىراز وي بولىستىك. الىبەك شەگەباي ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قارا ولەڭگە اينالدىرىپ، وراسان زور ەڭبەكتى اياقتاۋعا جاقىن قالىپتى. ۇلى بابانىڭ 175 جىلدىعىنا وراي اقىن قارا سوزگە قارا ولەڭنىڭ شەكپەنىن جاۋىپ، ۇلتتىڭ رۋحاني قازىناسىن تولىقتىرىپ وتىر.

- الىبەك اعا، ءسىزدىڭ بۋىن، سىزبەن تۇستاس اقىندار قازاق پوەزياسىنا قانداي ۇلەس قوستى، قارا ولەڭگە قانداي جاڭاشىلدىق ەنگىزدى دەپ ويلايسىز؟ الدە ولاي قورىتىندى جاساۋعا ءالى ەرتە مە؟

- «ادەبيەتكە وسىنداي ءبىر جاڭالىق اكەلدىك» نە بولماسا «وسىنداي وزگەرىس ەنگىزدىك» دەپ مەنىڭ زامانداس، قاتارلاستارىمنىڭ ەشقايسى ايتا المايتىن شىعار. مەنىڭشە، ونىڭ ءبارى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە. بىراق ءبىر نارسە انىق، ءبىر نارسە اقيقات: ءبىزدىڭ بۋىن ءولىارا ۋاقىتقا، ءبىر ءداۋىردىڭ ەكىنشى داۋىرگە ءوتۋ كەزەڭىنە، جاڭا زاماننىڭ جاداۋلاۋ ۋاقىتىنا تۇسپا-تۇس كەلدى.

توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى قانداي زامان بولعانىن بىلەسىز. قالامگەرلەرىمىزدىڭ ىشىندە قاپ ارقالاپ، بازار جاعالاپ كەتكەندەر دە بولدى. ول تۋرالى ايتىلدى دا، جازىلدى دا.

ولەڭ دەيتىن اللانىڭ ءوزى بەرەتىن سىي. تىرشىلىك كۇيبەڭىمەن سول ولەڭنەن ايىرىلىپ قالعان اعالارىمىز بولدى. كەزىندە تەمىرحان مەدەتبەك اعامىز «التىن كوپىرلىكتەر» دەپ باعا بەرگەن بۋىننىڭ عۇمىرى وسى كەزەڭگە تاپ كەلدى.

ول كىسى ءوز ماقالاسىندا ءبىزدىڭ زامانداستاردىڭ ءبىرتالاي وكىلىنە، بۇگىندە ەلۋدى ەڭسەرىپ، الپىستىڭا اۋىلىنا ات باسىن بۇرعان جاراس، مارالتاي، ءامىرحان، باۋىرجان سىندى ازاماتتار باستاعان ءبىراز اقىنعا توقتالعان بولاتىن.

كەڭەس وداعى ىدىراپ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءالى تابانىنان نىق تۇرا الماي جاتقان كەزەڭىندە ءبىزدىڭ بۋىن اقىندارى ءارتۇرلى تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلدى. ال پوەزياعا نە جاڭالىق اكەلدى دەپ سۇراساڭىز، ونى الداعى ۋاقىت، بولاشاق ايقىندايدى.

- انگە ءسوز جازاسىز با؟

- ارا-تۇرا جازاتىنىم بار. بىراق كەيىنگى كەزدەرى ودان قاشقاقتاي باستادىم. ويتكەنى قازىرگى ءان جازىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءبارىن كومپوزيتور دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. كومپوزيتور دەپ كەشەگى ءابىلاحات، اسەت، شامشىلەردى ايتۋعا بولادى. بۇگىندە ونداي كومپوزيتورلار جوق قوي.

قازىرگى سازگەرلەر ۋاتساپپەن اۋەنىن جولداپ، «مىناعان ءسوز كەرەك ەدى» دەپ جازىپ جىبەرىپ جاتادى. «قانداي ءسوز؟ بۇل اۋەن نە سۇراپ تۇر؟» دەسەڭ، «كورەسىز عوي ەندى. ماحاببات، عاشىقتىق تۋرالى بولسا...» دەيتىندەر بار.

ءاندى جازعان ادام ءوز تۋىندىسىنا ءوزى نەمقۇرايلى قاراسا، وعان ءوزىنىڭ جۇرەگى اۋىرماسا، سەن قالاي باس اۋىرتپاقسىڭ. سول سەبەپتى سوڭعى كەزدەرى انگە ءسوز جازۋدان قاشقاقتايتىن بولىپ ءجۇرمىن.

ەرجان سماعۇلوۆ دەگەن ءداستۇرلى كەرەمەت ءانشى جىگىت بار. سول باۋىرىم تاياۋدا حابارلاسىپ، كەشەگى ءتالىم مەن تاربيەگە، وسيەت پەن ونەگەگە تولى تەرمە، تولعاۋلاردىڭ جوعالىپ بارا جاتقانى جايلى جاقسى ءبىر ويىن ايتتى.

ۇلكەن اقساقالداردىڭ اقساقالدىقتان قالۋى، نەمەرە تاربيەلەيتىن اجەلەردىڭ جوعالىپ بارا جاتقانى – سول ماسەلەلەرگە بايلانىستى ويلانىپ كورسەڭىز دەپ ءبىر ۇسىنىس تاستادى.

راسىندا دا، بالا كۇنىمىزدەن ءبارىمىز مايلىقوجا، نارتاي، جانىبەك پەن ايازداردىڭ جىر، تەرمەلەرىن تىڭداپ وستىك قوي. قازىر شىنىندا دا تەرمە جوق. جاپپاي ەسترادا، ايقاي-شۋ بولىپ كەتتى.

- بۇل سۇراقتى قويىپ وتىرعان سەبەبىم: بىردە سىزدەن جاستاۋ اقىنداردىڭ بىرىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، ودان وزگەشە ءبىر وي ەستىدىم. مەن ودان «انگە ءسوز جازاسىز با؟» دەپ سۇراعانىمدا، ونىڭ «جوق، مەن پوەزياعا ادالمىن» دەپ جىميا جاۋاپ بەرگەنى ەسىمدە قاپ قويىپتى. جازبا اقىنداردىڭ ءوز ىشىندەگى جازىلماعان ەرەجە دەسەك بولا ما، ايتەۋىر، كەيبىر اقىندار ولەڭگە ادالدىقتى ساقتاۋ ءۇشىن انگە ءسوز جازۋدان باس تارتاتىن سەكىلدى مە قالاي؟ بۇل ۇستانىم قانشالىقتى دۇرىس دەپ ويلايسىز؟

- ورىستاردا «پوەت» جانە «پوەت-پەسەننيك» دەگەن ۇعىم بار. مەنىڭشە، انگە ءسوز جازۋدان سونشالىقتى ساقتانۋدىڭ قاجەتى جوق. كەزىندە مۇقاعاليدىڭ قانشاما ولەڭى انگە اينالدى. اقيىق اقىن ارنايى وسى انگە دەپ ءسوز جازعان جوق.

دەگەنمەن ولەڭدەرى انگە سۇرانىپ تۇردى. كەشەگى قادىر، تۇمانباي اعالارىمىز قانشاما كەرەمەت اندەرگە ءسوز جازىپ، ەلدىڭ جۇرەگىندە قالدى. سول سياقتى ەگەر ءان شىن مانىندە ادام جۇرەگىنەن ورىن الاتىن، ۇلتتىڭ ءنارى بويىنا سىڭگەن، رۋحتى قوزعاي الاتىن بولسا، وعان لايىقتى ءسوز جازىپ، نەگە ونى حالىققا ۇسىنباسقا؟!

قازىر ەندى جاسىراتىنى جوق، ءاننىڭ دە، ءاننىڭ ءسوزىنىڭ دە ءمانى كەتىپ تۇرعان زامان عوي. ءاننىڭ ءسوزىن كىم بولسا سول جازا سالاتىن بولدى. سودان بارىپ اقىندارعا حالىق سول ولشەممەن قاراي باستاعان سياقتى.

ياعني، ءاننىڭ ءسوزىن جازىپ جۇرگەن الگىندەي ادامعا دا، ساعان دا سونداي كوزقاراسپەن قارايدى كەيدە. ونىڭ ءبارى دە ۋاقىت وتە كەلە رەتتەلەتىن شىعار. رەتتەلۋدىڭ باسى انشىلەرگە فونوگراممامەن ءان ايتۋعا تىيىم سالۋدان باستالىپ جاتقان سەكىلدى عوي.

ال بىراق اقىننىڭ انگە ءسوز جازعانىندا تۇرعان ەش وعاشتىق جوق. حالىقتىڭ كوكەيىندەگىنى ءدوپ باسىپ ايتا بىلسە، انگە ءسوز جازۋ - اقىننىڭ اتاق-ابىرويىنا، دارەجە-دەڭگەيىنە ەشقانداي نۇقسان كەلتىرمەيدى.

- ولەڭدەرىڭىزدى وقىپ وتىرىپ، ءبىر بايقاعانىمىز - وتكەنگە كوپ قارايلايتىن سەكىلدىسىز بە قالاي؟ جالپى ءسىز عانا ەمەس، كوپ اقىننىڭ ولەڭىندە وسى ءبىر نوستالگيا سارىنى بار سەكىلدى...

- جالپى ادام بالاسى وتكەن ومىرىندەگى دۇنيەلەرگە ساعىنىشپەن ءجيى قارايدى، ىزدەيدى. مەن كوپ ولەڭىم ارقىلى اۋىلىما، بالالىق شاعىما دەگەن اڭسار، ساعىنىشىمدى كورسەتەمىن.

بالكىم، بۇل سول كەزدەگى تازالىقتى ىزدەۋ، اڭساۋ شىعار، نە بولماسا ءوزىڭنىڭ ۋاقىتىڭنىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىن سەزىنۋ بولار. بالالىق كوزبەن قاراعان كەزدە، يا بولماسا جاستىقتىڭ جەلوكپە شاعىندا بايقالماي قالعان دۇنيەلەردى قازىرگى ۋاقىتتىڭ ورنەگىنە سالىپ وتىرىپ ىزدەۋ شىعار.

اۋىلى، تۋعان جەرى جايلى ولەڭ جازبايتىن اقىن جوق. ەرتەرەكتە مارقۇم امانحان ءالىم اعامنىڭ «مەن بۇگىنگى اقىنداردى تۇسىنبەيمىن. اۋىلىن ساعىنىپ، سودان مۇڭ جاسايدى دا وتىرادى. اۋىلىن ساعىنسا كولىك دەگەن اعىلىپ جاتىر عوي. بارسىن دا اۋناپ-قۋناپ قايتسىن. ونى نەسىنە ولەڭىنە اكەپ تىقپالايدى؟» دەگەنى بار ەدى.

سول كەزدە امانحان اعاما ايتقانىم بار: «اعا ءسىز دە اۋىل، تۋعان جەر، ونىڭ وزەن-كولدەرى مەن قىر-قىراتتارى جايلى ءالى كۇنگە دەيىن ولەڭ جازاسىز. سول اۋىلدا وتكەن بالالىق، جاستىق شاعىڭىزدى ساعىناسىز. بۇل جەردە ادام اۋىلىن عانا ەمەس، سوندا قالىپ كەتكەن بالالىعىن ساعىنادى، سول كەزدەگى سۋرەتتەر، كورىنىستەر قازىر جوق. ءسىز قالاي وزگەرسەڭىز ول دا سولاي وزگەرىپ كەتكەن. باياعى اقساقالدار مەن اجەلەر جوق. الدىڭىزدان شىعىپ قولىڭىزدان ءسۇيىپ، كىمنىڭ بالاسى ەكەنىڭدى سۇراستىرىپ وتىراتىن، باتاسىن بەرەتىن ولاردىڭ كوزى كەتتى. سونداي شاقتى ىزدەيتىن شىعار ادام. ادامنىڭ قيالىندا ءوز الەمى بار» دەپ ءبىراز اڭگىمەلەسكەنبىز.

سول كەزدە اعام «ساعىندىم، سارعايدىم دەپ جەڭىل-جەلپى جازىلعان ولەڭدەرگە قاتىستى ايتامىن دا» دەپ اڭگىمەسىن اياقتاعان ەدى.

مەنىڭ وسى جاسقا كەلىپ بايقاعانىم، ءبىز وتكەن شاققا قاراۋىمىز كەرەك ەكەن. بالكىم ەكونوميكالىق نەمەسە ساياسي تۇرعىدان ارتقا قارايلاعان دۇرىس ەمەس شىعار. ارتىمىزدى جامان-جاقسىسى ارالاس زامان قالىپ بارا جاتىر.

بىراق ۇلت رەتىندە، قازاق رەتىندە ءبىز كوپ نارسەدەن ايىرىلىپ قالعانبىز. قانشاما عاجاپ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بار ەدى. ارى بارماي-اق قويايىق، وسى 30 جىلدىڭ وزىندە ءبىراز نارسەنى جوعالتىپ الدىق.

مەن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى مەكتەپ ءبىتىردىم. سول كەزدىڭ وزىندە كورگەن قۇندىلىقتارىمىزدىڭ كوبىسى قازىر جوق بولىپ كەتتى. اۋىلعا ءتان مەيىربان مىنەز، كەمەلدى كەڭدىك قازىر جوق.

ءبىر عانا مىسال: تاۋەلسىز ەلمىز دەسەك تە، كوشەگە شىققاننان باستاپ كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتاتىن قانشاما جاعدايمەن بەتپە-بەت كەلەسىڭ.

مەن بۇرىن مۇحتار شاحانوۆ اعامىز ءتىل ماسەلەسىن كوتەرىپ، جينالىس، جيىنداردا ءسوز سويلەگەندە «اكەتىپ بارا جاتقان سونشاما نە بار؟ قۇدايعا شۇكىر، ءوسىپ كەلە جاتىرمىز. تاۋەلسىزدىك العان ەلدىڭ ءتىلى جوعالۋشى ما ەدى. ءتىلدى وسىنشالىق پروبلەما قىلاتىنداي نە كورىندى؟» دەپ ويلاۋشى ەدىم.

بىراق مەن ءدال قازىر شوشىپ وتىرمىن. ەسىك الدىنا شىقسام اۋلاداعى قازاقتىڭ بالالارى ءبىر-بىرىمەن ورىسشا سويلەسەدى. مەكتەبى قازاقشا، بالاباقشاسى قازاقشا، بىراق ءتىلى ورىسشا. ويتكەنى ونىڭ اكە-شەشەسى ولارمەن ورىسشا تىلدەسەدى.

بۇرىن ونداي ازاماتتار «زامان سونداي بولدى، قازاقشا مەكتەپ بولمادى، سوسىن ورىسشا وقىدىق» دەپ اقتالۋشى ەدى عوي. قازىر ءبارى باسقاشا بولا تۇرا ءتىل ماسەلەسى ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ بارا جاتىر.

بۇگىنگى تاڭدا ورىس جانە ارالاس مەكتەپتەردى بىلاي قويىپ، قازاقستاننىڭ بۇكىل مەكتەبىنەن ورىس ءتىلى ءپانىن الىپ تاستاسا دا، ەشتەڭە وزگەرمەيتىندەي جاعدايعا جەتتىك. ويتكەنى ورىستانۋ ءۇردىسى كەڭەس وداعى تۇسىنداعى قارقىننان دا قاتتى كۇشەيىپ بارادى.

- ولەڭ جازعاندا وقىرمانمەن ساناساسىز با؟ سۇرانىسىن ەسكەرەسىز بە؟

- جوق. ولەڭدى كىم، قالاي قابىلداپ قالار ەكەن، تۇسىنبەي قالادى-اۋ دەپ باس قاتىرمايمىن، شىنى كەرەك. ەل نە دەيدى ەكەن، قالاي قابىلدار ەكەن دەپ الاڭدايتىن بولسام، ولەڭ جازىلمايدى.

كەيدە ولەڭگە ءبىر جاڭاشىلدىق كەرەك، ولەڭدە اركىم ءوز مانەرىن تابۋ كەرەك دەپ جاتادى. مەن سوعان باس قاتىرمادىم كوپ. ولەڭ دەگەن ەسەپپەن جازىلاتىن دۇنيە ەمەس. بالكىم، سولاي جازۋعا ىزدەنەتىندەر بار دا شىعار. ولەڭ قالاي كەلەدى – پاراققا سولاي تۇسەدى.

- بۇگىنگە دەيىن ءتورت كىتابىڭىز جارىققا شىققان ەكەن. العاشقى كىتابىڭىزدى، البەتتە، ۋاق-ۋاق قايتادان پاراقتايتىن بولارسىز. سول العاشقى كىتابىڭىزدا قازىرگى ويىڭىزعا كەرەعار ولەڭ كەزدەسە مە؟

- بۇرىنعى كىتاپتارىمدى پاراقتاپ وتىرىپ، كەي ولەڭدەرىمدى وزگەرتىپ وتىراتىنىم بار. ويتكەنى ول كەزدە ءسال شالالىق، جاستىق جالىن بولدى. كەيبىر دۇنيەگە قازىرگىدەي قارامايمىز عوي، ارينە.

بىراق، بىردە جىگىتتەرمەن باس قوسىپ وتىرىپ، وسىعان قاتىستى ويىمدى ايتىپ ەدىم – بىرەۋلەر قارسى بولدى. «ول كەزدەگى سەنىڭ كوڭىلىڭ، جانىڭ، جۇرەگىڭ سولاي قابىلدادى، سولاي ءتۇسىردى. ەندى ونى سەن قازىر كەلىپ، وسى ۋاقىتتىڭ قالىبىنا قالاي سالاسىڭ؟ ول ولەڭنىڭ ءوز وقىرمانى بار. ول ولەڭدەر ۋاقىتىندا ءوز باعاسىن العان. بۇگىنگى ويىڭمەن سول شاقتاعى ولەڭدى سىندىرۋعا بولمايدى. ەگەر سول ولەڭگە جەتىسپەي تۇرعان ءبىر قاتە نە بولماسا كەمشىن تۇس بولسا، سول كەزدەگى جاسىڭا، جالىندى مىنەزىڭە لايىقتى بولدى. قازىر سەن 25-تە ەمەسسىڭ عوي» دەگەن سىڭايلى ويىن اتقان ەدى. سول ويعا كەلىسىپ، بۇرىنعى ولەڭدەرىمدى وڭدەمەيتىن بولدىم.

مۇقاعالي نەمەسە قادىر اعالارىمىزدىڭ العاشقى جيناقتارىن قاراپ وتىرساڭ، سول كەزدەگى ولەڭدەرىنەن ولاردىڭ بالاڭ جۇرەگى، مىنەزى كورىنىپ تۇرادى. بۇل – ءار ۋاقىتتىڭ ءوز جاراسىمى.

قازىردىڭ وزىندە مىسالى مەن بۇگىن تۇندە ولەڭ جازسام، كەرەمەت تۋىندى جازعان بولام. ودان وتكەن كەرەمەت ولەڭ جوقتاي كورىنىپ تۇرادى. بىراق ءۇش-ءتورت كۇننەن كەيىن قايتا وقىسام، قاتەلىكتەرى، ويدىڭ دۇرىس جەتكىزىلمەي قالعانى كورىنىپ قالادى. ونى ەندى رەتتەيسىڭ.

كەيدە اقىنداردىڭ ولەڭدى جازا سالىپ، جاريالاپ كەپ جىبەرگەنى بايقالىپ قالىپ جاتادى. ولەڭ جازىلعان پاراق – ەگىستىك القاپ ىسپەتتەس. اراسىنان قىلتيىپ ارام شوپتەرى شىعىپ تۇرادى. ونى ۋاقىتىندا بايقاپ، تۇزەۋگە بولادى.

- «اقىننان اكىم شىقپايتىنىنا كوزىم جەتتى» دەپسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا. اباي دا بولىستىقتان تۇڭىلگەنىن جازادى عوي. وتكەندە الەۋمەتتىك جەلىدە بۇعان «چەرچيل دە ولەڭ جازعان، اقىن بولعان» دەپ قارسى پىكىر جازىپ وتىرعان ءبىر وقىرماندى بايقاپ قالعان ەدىم. ءسىز ءالى دە اقىننان ساياساتكەر شىنىمەن شىقپايدى دەپ ويلايسىز با، الدە ساياساتتى قولاي كورگەن اقىن – اقىن بولۋدان قالا ما؟

- مەملەكەتتىك قىزمەتتە جارتى جىلدىڭ كولەمىندە جۇمىس ىستەگەن اداممىن. ول جەرگە بارعانىم ءبىر جاعىنان دۇرىس تا بولدى. ءبىز كەيدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى ءبىر كەرەمەت ءومىر كەشىپ ءجۇر، قاشاندا جاعدايى جاقسى دەپ ويلايمىز عوي.

بىراق ءبىزدىڭ كورەتىنىمىز – تەك سىرتقى كورىنىس. مىسالى، قالامگەرلەر بولىپ وڭىرلەرگە ساپارعا شىعامىز، ايماقتاردا مەرەيتويلار بولىپ جاتادى. ول كىسىلەردىڭ (مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ) كۇتىپ الىپ، قۇرمەت كورسەتىپ، سىيلاپ شىعارىپ سالىپ جاتاتىنىن كورەمىز. ال ىشىنە بارىپ كىرسەڭ – ول دا ءبىر ۇلكەن ماشينا.

كوپ جاعدايدا مەن وزىممەن ەكىگە ءبولىنىپ سويلەسەم. وڭاشا قالعاندا سولاي. الدىمدا ەكى جول تۇردى: اقىندىق پا، الدە، اكىمدىك پە؟ بىراق ەكەۋىنە بىردەي قىزمەت ەتە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. اقىندىق – اللانىڭ بەرگەن سىيى. اكىمدىكتى تاڭداسام، اقىندىقتىڭ ورتا جولدان بەلىنەن قيىپ تاستايتىنىمدى سەزىپ تۇردىم. سول جولمەن كەتسەم ولەڭ مەنەن كەتەتىنىن ءبىلدىم. ول ەشقانداي دالەلدى، دايەكتى قاجەت ەتپەيتىن نارسە.

سول سەبەپتى سانالى تۇردە باس تارتتىم. ودان بولەك انا جاقتىڭ دا سونشالىقتى بايالدىلىعىن كورمەدىم. سوندىقتان ارتقا شەگىنۋگە تۋرا كەلدى. وسىلايشا ءوز باعىتىما، ءوز الماتىما قايتايىن دەپ شەشتىم.

مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن اقىنداردىڭ ۇلكەن ءبىر مانساپتى قىزمەتكە بارعانىن كورمەدىم. سول قىزمەتكە بارعانىمدا ەكى كىسى «بەكەر كەلدىڭ-اۋ» دەگەن ويدى ايتتى. ونىڭ ءبىرى – مىرزاگەلدى كەمەل اعام ەدى.

«اينالايىن، قىزمەتكە بارعانىڭدى ەستىپ، كورىپ جاتىرمىن. بىراق وسىنىڭ بەكەر بولدى-اۋ. سەنىڭ شىعارماشىلىعىڭا ۇلكەن قيانات جاسايتىن جەر عوي بۇل. وقىمايتىن بالا كىتابىن جاۋىپ سومكەسىنە قالاي سالىپ تاستاسا، ساعان دا شىعارماشىلىق تۇرعىسىنان سولاي ەتۋگە تۋرا كەلەدى» دەگەن ەدى.

سولاي ايتقان ەكىنشى ادام – قۇلبەك ەرگوبەك اعامىز. «ون شاقتى جىلىم مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەتتى. ون جىلدا ىستەيتىن قىرۋار دۇنيەلەرىمدى قالدىرىپ، ۋاقىتىمدى جوعالتىپ الدىم» دەدى.

ءبىر جاعىنان ول جولدى كورگەن، سول ساتىدان وتكەن كىسىلەر عوي. مىرزاگەلدى اعامىز پارلامەنتتە ءۇش رەت دەپۋتات بولدى. سول ومىرلىك تاجىريبەلەرىن ويدان وتكىزە وتىرىپ، ەسكەرتتى عوي دەيمىن ماعان. ودان كەيىن دە ءبىر-ەكى رەت مەملەكەتتىك قىزمەتكە ۇسىنىس جاسالدى.

ءبىر جاقسىسى، وتكەننەن العان ساباعىمدى ساراپتاي كەلە ول ۇسىنىستاردان باس تارتتىم. الدىڭعىسى بولماعاندا باسقاسىنا ۇرىنىپ، ودان دا كوپ ۋاقىتتى جوعالتار ما ەدىم!؟ بيلىككە جاسالعان قادام ماعان بۇزىلمايتىن، بۇلتارمايتىن جولىمدى كورسەتىپ بەردى.

- «قارا ءسوز قارا ولەڭگە اينالعاندا...» دەپ تىڭ جوبا باستاپ، ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قارا ولەڭگە اينالدىرعان ەكەنسىز. وقىپ شىقتىق. قارا سوزدەر قارا ولەڭگە تەپ-تەگىس، جۇپ-جۇمىر بولىپ تۇسكەن ەكەن. بۇل اۋقىمدى ءارى جاۋاپتى جۇمىسقا قالاي كەلدىڭىز؟

- بۇل وي ءبىر جىلعا جۋىق سانامدا ءجۇردى. بىراق جۇرەكسىندىم. الىپ شىعا الام با، جوق پا دەگەن سىڭايدا. ادامبىز عوي. ءارتۇرلى نارسەنى جوريمىز، جورامالدايمىز، ىرىمدايمىز دەگەندەي.

قازىرگى ۋاقىتتا جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ تۇركىستان وبلىستىق فيليالىندا قىزمەتتەمىن عوي. العاش بارعان كەزدەن باستاپ تۇركىستاننىڭ قانشاما قاسيەتتى جەرىن ارالادىم.

اتى بەلگىلى ارىستان بابتان باستاپ قوجا احمەت ياسساۋي، ودان ارعى جاعىنداعى ۋكاشا اتا، جىلاعان اتا، ەر قويان بابا، قۇسشى اتا سەكىلدى تاريحى مول كەرەمەت جەرلەر كوپ قوي. مىنا جاعىنان حان تاعىنىڭ باسىنا باردىم. ول ەندى ءوزىڭنىڭ قىزىعۋشىلىعىڭ. اتىن كوپ ەستيمىز، بىراق باسىنا بارا بەرمەيمىز.

مۇنىڭ ءبارىن الداعى ءبىر جوباعا كىرگىزىپ وتىرمىن. ءبىرازى جازىلدى، جازىلىپ تا جاتىر. ول جەرلەردە حالىق ىشىندە ەسىمى تانىمال بولعان اۋليە-امبيەلەر جاتىر. بالكىم، سولاردىڭ جەلەپ-جەبەگەنى مە، ماعان كۇتپەگەن جەردەن ابايدىڭ قارا ءسوزىن قارا ولەڭگە اينالدىرۋ تۋرالى وسىنداي وي كەلدى.

بىراق ءبىر جىلعا جۋىق ويلانىپ ءجۇردىم. بۇل قالاي بولار ەكەن؟ سودان كەيىن بۇرىن بۇل ءىستى قولعا العاندار بار ما ەدى دەپ سۇراستىرا باستادىم. بالكىم، مەن ەستىمەگەن الدىڭعى بۋىن اعالاردىڭ ىشىندە دە بۇل باستامانى قولعا العاندار بولعان شىعار دەپ ءارى-بەرى سۇراستىردىم.

بۇعان دەيىن ەشكىمنىڭ ول قادامعا بارماعانىن ءبىلدىم. قالامگەر اعالارىمىزدىڭ ءبىر-ەكەۋىمەن اقىلداسىپ كورىپ ەدىم – ولار «بۇل - وتە كەرەمەت جوبا. ابايدى ۇرپاققا تانىتۋدىڭ مىڭ جولى بار. مىناۋ سونىڭ بىرەۋى بولعالى تۇر ەكەن. بىراق مۇنى الىپ شىعۋ بار» دەپ ەسكەرتتى.

قارا ءسوزدى كۇنىگە اقتارىپ، پاراقتاپ، وقىپ ءجۇردىم. وسى جىلدىڭ ناۋرىزىندا ىندەت ەلگە ەندى اۋىز سالا باستاعان كەزدە العاشقى قارا ءسوزىن قارا ولەڭگە اينالدىرىپ باستادىم.

- بۇگىنگە دەيىن 45 قارا ءسوزدىڭ تۇگەلىن ولەڭگە اينالدىردىڭىز با؟

- 44-ءىن اياقتادىم. بىراق 38-ءشى قارا ءسوزدى ءالى دە ولەڭگە كوشىرىپ جاتىرمىن. سەبەبى ونىڭ فورماسى دا كوتەرەتىن جۇگى مەن اۋقىمى دا باسقا، ءدىني باعىتتاعى ۇلكەن دۇنيە. قارا سوزدەردىڭ ىشىندە كونە پارسى، اراب تىلىندەگى سوزدەر كوپتەپ كەزدەسەدى. عالىم، شىعىستانۋشى جىگىتتەرگە حابارلاسىپ، اقىلداسىپ وتىردىم. قازىر سول 38-ءشى ءسوزدى جازۋ ۇستىندەمىن. اللا قالاسا اياقتالىپ قالار.

شىنداپ كەلگەندە ءبىر قارا ءسوز ءبىر پوەماعا دا ارقاۋ بولادى. ءبىر قارا ءسوزدى جان-جاقتى تالداپ، سىنشىلار مەن فيلوسوفتاردىڭ پىكىرىمەن تانىمدىق ءبىر كىتاپ جازىپ شىعۋعا دا بولادى. ال مەن ماعىنا-مازمۇنىنان اۋىتقىپ كەتپەي، ءوز قالپىندا ولەڭگە اينالدىرۋدى ماقسات قىلدىم.

ازىرگە وقىعاندار جاقسى قابىلداپ جاتىر. بۇگىنگە دەيىن 5-6 وڭىرلەردىڭ كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى حابارلاسىپ، وسى ولەڭدەردى پايدالانا وتىرىپ وقىرماندار اراسىندا ءتۇرلى بايقاۋلار وتكىزسەك دەپ مەنەن رۇقسات الدى. ارينە قۋانا-قۋانا كەلىسىپ جاتىرمىن. ويتكەنى ەڭبەكتىڭ ءوزى دە سول ءۇشىن جازىلدى عوي.

- وسى ەڭبەگىڭىزدى جەكە كىتاپ رەتىندە شىعارۋ جوسپارىڭىزدا بار ما؟

- بار. قارا ءسوز بەن وسى ولەڭدەردى قاتار بەرە وتىرىپ ءبىر كىتاپتى وقىرمانعا ۇسىنسام دەگەن دە جوپارىم بار. بۇل ەندى الداعى كۇندەردىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا.

كەيىنگى كەزدە ءبىر بايقاعانىم: اباي شىعارمالارى بەلگىلى عالىمدارىمىز ارقىلى عىلىمي تۇرعىدان كوپ زەرتتەلىپ كەلەدى. بۇل وتە كەرەك، ارينە. بىراق عىلىمي جاعىنان بولەك، تانىمدىق جاعىن دا دامىتىپ، قاراپايىم ەل ءۇشىن دە ەكىنشى باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىلۋى كەرەك.

مەن وسى قارا سوزدەرىن قارا ولەڭگە كوشىرگەن ەڭبەگىمدى ەكىنشى باعىتقا جاتقىزامىن. بۇل ابايدى دارىپتەۋدىڭ، تانىتۋدىڭ تىڭ جولى دەگەن ويدامىن. مەن تەرەڭ قازىنانىڭ بەتىن عانا قالقىپ الىپ، ولەڭگە اينالدىرىپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرمىن.

بۇل قازىنانى مەنەن كەيىن دە تالاي ادام كەلىپ قازادى. مەنەن كەيىن دە قانشاما اقىن وسى فورمادا ولەڭگە اينالدىرۋى مۇمكىن. ابايدىڭ مۇراسى – ەشكىمگە تارلىق قىلمايتىن ۇلكەن قازىنا. بۇل قازىنادان كەز كەلگەن قازاق ءوز ۇلەسىن قازىپ الىپ، كەرەگىنە جاراتا الادى. ويتكەنى، ابايى بار ەل ەشقاشان اداسپايدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان ايان بەكەنۇلى

دەرەككوزى: inform.kz

Abai.kz