قازاقستان رەسپۋبليكاسى
پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى
ە.ل. توعجانوۆقا 

قۇرمەتتى ەرالى لۇقپانۇلى!

قازىرگى كەزدە تەحنولوگيالىق جاعىنان العا كەتكەن ەلدەر عىلىمعا ءجىو-ءنىڭ 2,7-4,3% كولەمىندە قارجى بولەدى. ونىڭ 1% كورسەتكىشتەن تومەن بولۋى مەملەكەتتىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قاۋىپتى بولىپ ەسەپتەلەدى. ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستاندا عىلىمعا 0,16 پايىز قارجى قاراستىرىلعان. بۇل ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتەن 6 ەسە تومەن.

كىتاپحانالار مەن ارحيۆتەر – عىلىمعا باستايتىن جول. كوپتەگەن كىتاپحانادا كىتاپقا تاپسىرىس بەرۋ ەلەكتروندى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى. كىتاپحانا قورىندا ساقتالعان  كىتاپتار تۇتاستاي تولىققاندى ەلەكتروندى تىزىمگە ەنگىزىلمەگەن.ىزدەستىرۋ جۇيەسى دۇرىس قالىپتاسپاعان. ارنايى كىلتسوزدەر ارقىلى ىزدەپ تابۋ قيىنعا سوعادى.

ۇلتتىق كىتاپحانالار مەن مۇراعاتتاردا قۇجاتتار مەن جازبالاردى ساقتاۋ ىسىنە جەتكىلىكتى كوڭىل بولىنبەيدى. كونە جازبالاردى سانيتارلىق نورمالارعا ساي ساقتاماسا، كوزگە كورىنبەيتىن ءارتۇرلى پارازيتتەر جەپ قويادى. مۇنداي جاعدايدا تۇپنۇسقالارىن كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ قيىندايدى.

Eلورداداعى ۇلتتىق ارحيۆكە قاراستى قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىن الايىق. ورتالىق 2017 جىلى اشىلعاندا الماتىداعى كىتاپ مۋزەيىنەن، باسقا دا وبلىستارداعى كىتاپحانالاردان نەگىزگى قور جينالعان. بىزدە شەتەلدەگىدەي ورتالىقتاندىرىلعان قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتار قورى جوق. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنداعى كىتاپحانالاردا قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتارى بار. سولاردىڭ ءبارىن ءبىر ورتالىققا جيناپ، نەگە ۇلكەن ورتاق قور جاساماسقا؟

ورتالىقتىڭ قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتى ساقتايتىن جەرى وتە تار. قور كوبەيگەن سايىن، عيماراتقا سىيماي بارادى. ورتالىقتىڭ عيماراتى ەۋروپالىق تالاپتارعا مۇلدەم ساي ەمەس. ورتالىقتىڭ كورەرمەندەرگە ارناپ دايىنداعان كورمەسى دە وتە كىشكەنتاي. كىتاپ قورى كوبەيگەن سايىن ورتالىقتا عىلىمي ساراپتامالىق توپتى ۇلعايتۋ كەرەك. مۇندا 4 رەستاۆراتور جۇمىس ىستەيدى.

بىزدە رەستاۆراتسيا سالاسى دا دامىماعان. زاماناۋي تەحنيكالارمەن كوبىرەك جابدىقتاۋ قاجەت. رەستاۆراتورلاردى ارنايى دايارلاۋ ىسىمەن بىرگە، ولاردىڭ دەنساۋلىعىن دا ەسكەرۋ قاجەت. سەبەبى قولجازبامەن جۇمىس ىستەۋ، ونى رەستاۆراتسيالاۋ دەنساۋلىققا زياندى.

ايماقتارداعى ارحيۆتەردىڭ دە جاعدايى جەتىسىپ تۇرعان جوق. قۇجاتتاردى قايدا قويارىن بىلمەيدى.

قازاقستاندا ۇلكەن جۇيەلى كىتاپ كورمەسى جوق. نەگىزى وسى ورتالىق اياسىندا ۇلكەن كىتاپ كورمەسىن جاساۋعا بولادى.   سوناۋ ورحون-ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرىنەن باستاپ بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك جىلدارىنا دەيىنگى بۇكىل كىتاپتى كورسەتەتىن كورمە جاسالماعان.

شەت ەلدەردەگى ارحيۆ، كىتاپحانالار وزدەرىنىڭ قورلارىن تۇگەل تسيفرلاندىرىپ جاتىر. بىزدە بەلگىلى ءبىر ارحيۆتەر عانا ءوز كۇشتەرىمەن كەيبىر قورلاردى تسيفرلاندىردى. الايدا كوپشىلىگىنىڭ تسيفرلاندىرۋ ساپاسى ناشار. تسيفرلاندىرىلعان سيرەك قولجازبالار مەن كىتاپتاردىڭ وقىلۋى قيىن. كوشىرمەنىڭ ساپاسى دا ناشار، جۇكتەپ الۋعا كەلمەيدى. سوندىقتان كىتاپتاردىڭ وقىلىمىن تەگىن ەتىپ، بىراق جۇكتەۋىن اقىلى ەتەر بولسا، بۇل ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى.

Aرحيۆتەر مۇنداي مۇمكىندىكتى ءالى جاساي قويعان جوق. وبلىستارداعى كەي ارحيۆتەردىڭ سايتى دا جوق. شەت ەلدەردەگىدەي ارحيۆ قۇجاتتارىمەن ونلاين تانىسۋ مۇمكىن ەمەس.

پاندەميا كەزىندە فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، اقش، گەرمانيا، رەسەي ارحيۆتەرى وزدەرىنىڭ دۇيەلەرىن ونلاين وقۋعا مۇمكىندىك جاسادى. ال بىزدەگى عىلىمي جۇمىستاردىڭ ءبارى توقتاپ قالدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەلەردى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بىرلەسە قولعا الىپ، جەتىلدىرۋى كەرەك.

بىزدە سوۆەتتىك كەزەڭنەن قاتىپ قالعان كوپتەگەن تىيىمدار بار. سونىڭ ءبىرى – كوشىرمەلەر جاساۋعا تىيىم سالۋ. ال الدىڭعى قاتارلى دامىعان ەلدەر تسيفرلاندىرۋعا باياعىدا كوشىپ كەتتى. سوندىقتان ەلىمىزدە قولجازبالار، سيرەك كىتاپتار، باسقا دا قۇندى قۇجاتتاردى تسيفرلاندىرىپ، حالىقتىڭ قاجەتىنە جاراتۋ قاجەت. بۇل مۇراعات قۇجاتتارىمەن جۇمىستى ازايتىپ، ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماسەلەسىن جەڭىلدەتىپ، ونىڭ ساقتالۋىنىڭ كەپىلىنە اينالادى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «حح عاسىر – «حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى قاسىرەتتى كەزەڭ» دەپ باعا بەرگەن وتكەن عاسىردىڭ 20-50 جىلدارىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن زوبالاڭىنا قاتىستى قۇجاتتار ءالى كۇنگە دەيىن جابىق تۇر. ولارعا تاريحشىلاردىڭ قول جەتكىزۋى مۇمكىن ەمەس. جابىق قۇجاتتاردى اشۋ، جاريالاۋ، جيناقتاۋ ماسەلەسى توقتاپ تۇر.

ناۋبەتتىڭ قۇرباندارىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن جابىق ارحيۆتەردىڭ اشىلۋىنا رۇقسات بەرىلگەن دۇرىس. پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن، تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ العىشارتى جابىق ارحيۆتەردى اشۋدان باستالادى. سوندا عانا جازىقسىز جاپا شەككەندەردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، كەمەل كەلەشەككە قول سوزامىز.

قۇرمەتتى ەرالى لۇقپانۇلى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس، سىزدەن، جوعارىدا كوتەرىلگەن  ماسەلەلەر بويىنشا تولىق جازباشا جاۋاپ بەرۋدى سۇرايمىز.

نۇرتورە ءجۇسىپ، سەنات دەپۋتاتى 

Abai.kz