قازاقتىڭ اسىن ءىشىپ، مەملەكەتىن جامانداپ ءجۇر
«بارىس» كومانداسىنىڭ كاپيتانى كانادالىق اتاقتى حوككەيشى، قحل-ءدىڭ ۇزدىك قوعاۋشىسى كەۆين داللمەننىڭ زايىبى ستەيسي داللمەن ءوز بلوگىندا استانادا بولعان سەگىز ايداعى وي-پىكىرىن ورتاعا سالىپتى.
قوش، شىنىندا دا، ستەيسي حانىمدى مازاسىزداندىرعان، قازاقستاندى جەك كورۋگە سەبەپ بولعان قانداي ماسەلەلەر؟
«مۇندا (قازاقستاندا) ءوز كۇنىن ءوزى كورگىسى، قارجى جيناپ ەل قاتارىنا قوسىلعىسى كەلەتىن ادال دا ءادىل ازاماتتارعا كۇن جوق»، - دەيدى كانادالىق حانىم ءا دەگەننەن.
ول ەگەر سۇراي قالسا، سونداي قيىندىق كورىپ جۇرگەن ادامداردىڭ اتتارىن اتايتىنىن، بىراق سولاي سۇراق قوياتىن كىسىنىڭ كەزدەسپەگەنىن ايتىپ، وكىنىش بىلدىرەدى. قانشا اقشا جيناسا دا، قانشا العا ۇمتىلسا دا كەدەرگىلەرگە كەز بولىپ، جولدان شىعىپ قالىپ جۇرگەن كىمدەر ەكەن؟ ەگەر قارجىسى بولسا، ءبىلىم-بىلىگى بولسا، قارىم-پايىمى بولسا، كىمنىڭ جولىن كىم بوگەسىن؟ الدە كانادادا مۇنداي «وكپەشىلدەر» جوق پا؟
«بارىس» كومانداسىنىڭ كاپيتانى كانادالىق اتاقتى حوككەيشى، قحل-ءدىڭ ۇزدىك قوعاۋشىسى كەۆين داللمەننىڭ زايىبى ستەيسي داللمەن ءوز بلوگىندا استانادا بولعان سەگىز ايداعى وي-پىكىرىن ورتاعا سالىپتى.
قوش، شىنىندا دا، ستەيسي حانىمدى مازاسىزداندىرعان، قازاقستاندى جەك كورۋگە سەبەپ بولعان قانداي ماسەلەلەر؟
«مۇندا (قازاقستاندا) ءوز كۇنىن ءوزى كورگىسى، قارجى جيناپ ەل قاتارىنا قوسىلعىسى كەلەتىن ادال دا ءادىل ازاماتتارعا كۇن جوق»، - دەيدى كانادالىق حانىم ءا دەگەننەن.
ول ەگەر سۇراي قالسا، سونداي قيىندىق كورىپ جۇرگەن ادامداردىڭ اتتارىن اتايتىنىن، بىراق سولاي سۇراق قوياتىن كىسىنىڭ كەزدەسپەگەنىن ايتىپ، وكىنىش بىلدىرەدى. قانشا اقشا جيناسا دا، قانشا العا ۇمتىلسا دا كەدەرگىلەرگە كەز بولىپ، جولدان شىعىپ قالىپ جۇرگەن كىمدەر ەكەن؟ ەگەر قارجىسى بولسا، ءبىلىم-بىلىگى بولسا، قارىم-پايىمى بولسا، كىمنىڭ جولىن كىم بوگەسىن؟ الدە كانادادا مۇنداي «وكپەشىلدەر» جوق پا؟
بەلگىلى حوككەيشىنىڭ زايىبىنا جالاقىنىڭ نەسيەلىك كارتوچكامەن ەمەس، قولما-قول، بىراق گازەتكە ورالىپ بەرىلەتىنى «ءبىر ءتۇرلى قىزىق» سەكىلدى. نەسى قىزىق، نەسى جۇمباق؟ جاڭا جۇيەگە ەندى-ەندى كوشىپ جاتقان ءبىزدى بىلاي قويىڭىز، كەيبىر جەكە كومپانيالاردىڭ وركەنيەتتى ەلدەردە دە جالاقىنى كونۆەرتپەن بەرىپ جاتاتىنى تاڭعالارلىق قۇبىلىس ەمەس، كادىمگى كۇندەلىكتى تىرلىك قانا. ال ستەيسي حانىم ايتاتىن نەسيەلىك جۇيە قازاقستاندا تالاي جىلدان تولىققاندى جۇمىس ىستەيدى: مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ءبارى جالاقىنى بانكومات ارقىلى الادى، كوممۋنالدىق اقى تولەۋدى دە بانكومات ارقىلى جۇزەگە اسىرادى، ءتىپتى ساۋدا-ساتتىق تا سول جۇيەگە كوشىپ كەلەدى. جاھاندىق ۇدەرىس قازاقستاندى قالاي اينالىپ وتپەك!
«كوگىلدىر ءمور بولماسا، ۇشاققا العان بيلەتىڭ دە زاڭسىز!»، - دەپ كۇيىنەدى كەۆيننىڭ كەلىنشەگى. «بارلىق ءمور نەگە كوگىلدىر؟»، - دەيدى ول تاعى دا. سيانىڭ ءتۇسى سولاي بولسا، قايتەمىز؟ قارا بولسا، تۇپنۇسقادان قاشىقتاپ كەتەتىنىن، كەز كەلگەن تۇستەگى ءموردى كوشىرگىشتەن وتكىزگەندە قارا بولىپ شىعاتىنىن بىلمەي مە الدە؟ «بارىس» كلۋبىنىڭ ەسەپشىسى وسىلاي دەسە، بۇل بۇكىل قازاقستاندا سولاي دەگەن ءسوز ەمەس شىعار! ۇشاقپەن ءبىز دە ۇشىپ ءجۇرمىز، بىراق مۇنداي ءۋاجدى ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىز. «بارىس» حوككەي كلۋبىنىڭ ەسەپشىسىن جونگە كەلتىرۋ ءۇشىن بۇكىل جۇيەنى جوققا شىعارۋ كىمگە كەرەك بولدى ەكەن؟ «باقىتىمىزعا وراي، - دەيدى ستەيسي حانىم، - مەنىڭ كۇيەۋىمنىڭ جالاقىسى بويىنشا مۇنداي پروبلەما بولا قويعان جوق ازىرگە. كولىك شىعىستارى ونىڭ كەلىسىمشارتى بويىنشا ايلىق جالاقىسىنا قوسىلعان. سوندىقتان «كوگىلدىر ءمور» ءبىزدىڭ پروبلەما ەمەس». سوندا ول كىمنىڭ پروبلەماسى. ءوز جاعدايى، كۇيەۋى كەۆيننىڭ جاعدايى دۇرىس بولسا، بىرەۋدىڭ تىرلىگىندە نەسى بار؟ بلوگتىڭ جاريالانا ساپ، قايتا الىنىپ تاستالۋى، سوسىن قانداي دا ءبىر جولمەن قايتا پايدا بولۋى تۇسىنىكسىز. مۇنىڭ ارتىندا كىم تۇر؟
القيسسا، ويىمىزدى ءارى جالعاستىرايىق. سونىمەن ستەيسي حانىم ءبۇي دەيدى: «قازاقستانعا قاتىستى نارسەنىڭ ءبارىن جەك كورە باستادىم، بۇل ەلدىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى تۇسىنىكسىز. مەن ادامداردىڭ سۋىق كۇندە اۋىر جاعدايدا ءبىر ءۇزىم نان ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىنىن كورىپ ءجۇرمىن. سلوۆاكيالىق ءبىر دوسىم: «ەگەر ولار جول بويىنداعى قاردى تازالاماسا نەمەسە لاس ەدەندى جۋماسا، جۇمىسسىز قالادى (؟), ەندەشە بۇل ولار ءۇشىن جامان نۇسقا ەمەس». وزگە ەلدە ادامنىڭ قاتىسىنسىز جولدىڭ تازالانىپ، ەدەننىڭ جۋىلعانىن كورسەم كوزىم شىقسىن! امەريكادا، ەۋروپادا انا ءبىر جىلدارى قار مول جاۋىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن العاندا سول ەلدىڭ ازاماتتارى قولدارىنىا ءبىر-ءبىر كۇرەك الىپ،جول اقتاپ كەتكەنى ءبارىمىزدىڭ كوز الدىمىزدا.
راس، كانادالىق كەلىنشەكتىڭ كەيبىر ءسوزى شىندىققا جاناسادى. استانانىڭ ماڭىنداعى كەيبىر ەلدىمەكەندەر ءالى جارىقسىز وتىر، جول جۇرگىزىلمەگەن، جىلۋ جوق. ءالى كۇنگە دەيىن قۇدىقتان، قۇبىردان سۋ ىشەدى. ول قاتىپ قالسا، قاڭعىپ ەل ارالاپ كەتەدى. كوكتەم شىعا جولدىڭ ارسا-ارساسى شىعىپ، جاۋىر اتتىڭ جەلكەسىندەي ادىرايىپ شىعا كەلەدى. قالانىڭ قاق ورتاسى جىلتىرىپ، ويماقتاي بوپ جاتسا، تارامدالا كەلە جول بۇلىڭ-بۇلىڭ كۇيگە ءتۇسىپ، ويدىم-ويدىم شۇڭقىرلار انداعايلاپ شىعا كەلەدى. جاسىراتىن نەسى بار، جىلدا وسى. جىلدا جوندەۋ، تاۋسىلمايتىن تەلەگەي تىرلىك.
قالا كوشەلەرىندە كولەڭكەلەنگەن تەرەزەلەرى بار «مەرسەدەستەردىڭ» ەرسىلى-قارسىلى «شاپقىلاپ» جۇرگەنى دە ستەيسي حانىمنىڭ قىراعى كوزىنەن تىس قالماپتى. «نەگە شەنەۋنىكتەر وسىنداي قىمبات كولىك مىنەدى، ۇكىمەت اقشانى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋگە جۇمساۋدىڭ ورنىنا امەريكادا الدەقايدا ارزان تۇراتىن بۇل كولىكتى ەكى ەسە قىمباتقا نەگە الادى؟ سەنىمدى دە ارزان كولىك جەتكىلىكتى عوي. الدە قازاقستان «باي - باي تۇسەدى» دەگەن ۇستانىمدا ما؟» - دەپ ءبىزدىڭ ەلگە «جانى اشي» قالادى.
ءسوز سوڭىندا ستەيسي حانىم: «ەۋروپاداعى دوستارىم «سەن قازاقستاندىقتاردىڭ حال-جايىن ويلاپ باسىڭدى قاتىرا بەرمە. بۇدان ارتىق ءومىردىڭ قاجەتى جوق، ولار ءومىردى وسى كۇيدە جاقسى كورەدى. مەن ءبىر نارسەنى تۇسىنبەيمىن، ەگەر ءسىز ادام بالاسىنا جەردەگى قايداعى ءبىر تەسىكتەن گورى، كادىمگى قاراپايىم تۋالەتتى ۇسىنسا، ول الدىڭعىسىن تاڭدايدى. مەن بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعارىپ وتىرمىن، قازاقستاندا ءومىر ءسۇرۋ مەن ءۇشىن قيىن، ال قازاقستاندىقتار ءۇشىن وتە كۇردەلى، سوندىقتان بولار مۇنداعىلاردىڭ ءبارىنىڭ ءتۇرى سولعىن».
بۇعان نە دەيسىز؟ استانادان ۇزاققا شاپپاي-اق، بۇكىل قازاق ەلى تۋرالى شەشىم شىعارىپ قويعان سىڭايلى شەتەلدىك حانىم. «كوڭىلسىز، ءجۇزى سولعىن قازاق جۇرتى قالاي ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر دەگەن ويعا قالاسىڭ. مەن باسقا ەلدىڭ ازاماتى بولسام، ستەيسيدىڭ سوزىنە سەنەر مە ەدىم، سەنبەس پە ەدىم، كىم ءبىلسىن.
وتىرىك-شىنى ارالاس ستەيسي حانىمنىڭ سوزىنەن كەيىن كوز الدىما بورات ەلەستەدى. «بوراتتى» قايراعاندار، ستەيسي حانىمنىڭ قۇلاعىن بۇراپ قويدى ما ەكەن؟! نە دە بولسا، كەيبىر شىندىقتى مويىنداۋعا تۋرا كەلەتىن سەكىلدى. ال اسىرا ايتىلعان ءسوزدى «اۆتوردىڭ» ۇياتىنا قالدىرايىق!..
د.ادىلبەك
«حالىق ءسوزى» گازەتى
