بىرەگەيلەر مەن ەجەگەيلەر
قىزىق، قازاق حالقىنىڭ تاريحىن كوكتەي شولىپ قاراعاندا، ونىڭ تاعدىرى ساناۋلى ادامداردىڭ جىگەرى مەن نامىسىنا ءىلىنىپ، وسى كۇندەرگە جەتكەندەي اسەر الاسىڭ. قۇددى، حالىقتىڭ باسقا بولىگى الگى بىرەگەيلەردى باقىلاپ قانا ءوز كۇيلەرىن وزدەرى كۇيتتەپ جۇرە بەرگەندەي. باسقا جاعىنان قاراعاندا بۇل حالىقتىڭ شاراسىزدىعى، قاۋقارسىزدىعى، ۇلتتىق-ۇجىمدىق وزەكسىزدىگى مە، الدە پاسسيونارلىق قۋاتىنىڭ بىرەگەي تۇلعالاردان كورىنىس تابۋى ما؟ .
ماسەلەن، حح عاسىرداعى قازاقتاردىڭ سانى مەن ساپاسىن ويسىراتقان اشتىق جىلدارى عابيت مۇسىرەپوۆ باستاعان بەسەۋ ماسكەۋگە حات جازىپ، حالىقتىڭ كوزبە-كوز قىرىلىپ جاتقانىن دالەلدەپ، جار سالعان ەدى. ۇلى وتان سوعىسىندا قازاقتىڭ نامىسىن ايگىلەپ، جىگەرىن جالاۋداي جەلبىرەتكەن باۋىرجان مومىشۇلى شىقتى. قازاقستان بايلىعىن قازاقتىڭ ءوزى جاراتۋعا كىرىسكەن كورىنىستى قانىش ساتباەۆسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن بولماس ەدى.
ال، 70-جىلدارى قازاقتى قويىپ، بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ جىگەرىن جانىپ، كوڭىلىن وسىرگەن ولجاستىڭ "از ي يا-سى" حح عاسىرداعى باتىلدىق قۇبىلىسى دەمەسكە لاج جوق.
86-جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى حالىق اتىنان قايمىقپاي سويلەگەن جۇبان مولداعاليەۆتىڭ قىزىل يمپەرياعا قارسى قىجىلدى ءسوزى ونىڭ قاي ولەڭىنەن دە اسقاق شىققانى راس. جۇبان ولەڭىمەن ەمەس، سول ازاماتتىعىمەن بىرەگەيلەر قاتارىنا ەنگەن ەدى. اقىننىڭ بۇل ءىسى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن بايىپتى ساتىعا كوتەرگەن ۇلتتىق ساياسي سانانىڭ جەمىسى رەتىندە دارىپتەلگەن بولاتىن.
قىزىق، قازاق حالقىنىڭ تاريحىن كوكتەي شولىپ قاراعاندا، ونىڭ تاعدىرى ساناۋلى ادامداردىڭ جىگەرى مەن نامىسىنا ءىلىنىپ، وسى كۇندەرگە جەتكەندەي اسەر الاسىڭ. قۇددى، حالىقتىڭ باسقا بولىگى الگى بىرەگەيلەردى باقىلاپ قانا ءوز كۇيلەرىن وزدەرى كۇيتتەپ جۇرە بەرگەندەي. باسقا جاعىنان قاراعاندا بۇل حالىقتىڭ شاراسىزدىعى، قاۋقارسىزدىعى، ۇلتتىق-ۇجىمدىق وزەكسىزدىگى مە، الدە پاسسيونارلىق قۋاتىنىڭ بىرەگەي تۇلعالاردان كورىنىس تابۋى ما؟ .
ماسەلەن، حح عاسىرداعى قازاقتاردىڭ سانى مەن ساپاسىن ويسىراتقان اشتىق جىلدارى عابيت مۇسىرەپوۆ باستاعان بەسەۋ ماسكەۋگە حات جازىپ، حالىقتىڭ كوزبە-كوز قىرىلىپ جاتقانىن دالەلدەپ، جار سالعان ەدى. ۇلى وتان سوعىسىندا قازاقتىڭ نامىسىن ايگىلەپ، جىگەرىن جالاۋداي جەلبىرەتكەن باۋىرجان مومىشۇلى شىقتى. قازاقستان بايلىعىن قازاقتىڭ ءوزى جاراتۋعا كىرىسكەن كورىنىستى قانىش ساتباەۆسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن بولماس ەدى.
ال، 70-جىلدارى قازاقتى قويىپ، بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ جىگەرىن جانىپ، كوڭىلىن وسىرگەن ولجاستىڭ "از ي يا-سى" حح عاسىرداعى باتىلدىق قۇبىلىسى دەمەسكە لاج جوق.
86-جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى حالىق اتىنان قايمىقپاي سويلەگەن جۇبان مولداعاليەۆتىڭ قىزىل يمپەرياعا قارسى قىجىلدى ءسوزى ونىڭ قاي ولەڭىنەن دە اسقاق شىققانى راس. جۇبان ولەڭىمەن ەمەس، سول ازاماتتىعىمەن بىرەگەيلەر قاتارىنا ەنگەن ەدى. اقىننىڭ بۇل ءىسى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن بايىپتى ساتىعا كوتەرگەن ۇلتتىق ساياسي سانانىڭ جەمىسى رەتىندە دارىپتەلگەن بولاتىن.
تاعى ءبىر قىزىق جايت! سول جەلتوقساندا الدەبىر اڭعال جاستىڭ لاقتىرعان قار ارالاس جەنتەگى پرەزيدۋمداعى ءبىر باسشىنىڭ بەتىنە وڭباي تيگەن ەدى. سول قارشاپالاق كەيىنىرەك قولشاپالاق بولىپ اقىننىڭ بەتىنە ءتيىپ قارىمتا بولىپ قايتتى. ول اقىن - الاشتىڭ تاعى ءبىر بىرەگەيى مۇقتار شاحانوۆ بولاتىن. مۇقاڭ قازىردە ءوزىنىڭ بىرەگەيلىگىن پوەزيا ارقىلى ادىپتەگەنى ءوز الدىنا، ول ادام بالاسىنىڭ وركەنيەتى اداسۋدىڭ كورىنىسى ەمەس پە ەكەن دەگەن الەمدىك اقىل-وي ىرىلەرىن باسىن قاتىرار ماسەلەگە بەت بۇرعىزدى.
بىرەگەيسىز حالىق بولماس. بىراق حالىقتىڭ تاعدىرى بىرەگەيلەرگە تاۋەلدى بولماي، ءوز ارناسىمەن تولا اعاتىن دارياداي ەسىلىپ وتىرسا عوي دەگەن اڭسار كوكەيدى تەسەدى. بىرەگەيلەردىڭ ەڭبەگى ەلىنە دارىماعاندا، الدارقاتىپ حالىقتىڭ ەجەگەيلەر باسىن قاتىراتىنى دا شىندىق. بىرەگەيلەردى ەلىنەن ايىراتىن دا ەجەگەيلەر ەكەنى تاعى بەلگىلى. بىرەگەيلەر دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ۇلتتىق پاسسيونارلىق قابىلەتتى ۋاقىتتىڭ بەلگىلى ءبىر ساتىندە تۇتۋشىلار بولار. ال، ەجەگەيلەر حالىقتىڭ قادىر -قۋاتىن السىرەتۋشى، ەرىك-جىگەرىن تالان-تاراج ەتىپ، جاساندى ابىرويعا جەتۋشىلەر شىعار،ءسىرا.
قىزىق، قازىرگى كەزدە تاريحي داڭقتى اتاۋلاردىڭ اتىن جاڭعىرتقان بولىپ، سول اتاۋلاردى ءبىرى پارتيانىڭ، ءبىرى گازەت-جۋرنالدىڭ اتاۋىنا ىلىكتىرىپ، سول اتاۋلاردىڭ مەرەيىنە ابىروي قوسۋدىڭ ورنىنا ولاردى ايقاي-شۋدىڭ، داڭعىرانىڭ اتاۋىنا اينالدىرىپ، قۇنسىزداندىرىپ جاتقانىن قايتەرسىڭ! بۇل دا ەجەگەيلەردىڭ ءىسى - جاقسىنىڭ شىرايىن شىعارۋدىڭ ورنىنا، سۇلىكتەي سورىپ، اقجەم قىلىپ اقىرىندا يتجەمەستەي قۇنسىزداندىرۋ.
بۇگىندە بىرەگەي تۇلعالاردى «ليدەر» اتايتىن بولدىق، بىراق ونىڭ دا شىرقىن بۇزىپ، قادىرىن كەتىردىك: بىرەگەي-ليدەردى زاڭمەن تاعايىندايتىن اۋمەسەر قىلىققا دۋشار بولدىق...
بىراق ناعىز بىرەگەيلەر ىلعي دا قورلىققا دۋشار بولادى... بىرەگەيلەر نەگە ىلعي ابىروي مەن قادىردان شەتتەتىلەدى ەكەن؟ الدە ەجەگەيلەر دەگەنىمىز، ابىرويدىڭ ىدىسىن اڭدىپ جاتىپ جالاۋشىلار ما ەكەن؟
نە بولسا دا بىرەگەيلەر بار بولسىن، بىرەگەيلەر!
سەرگەك
«اباي-اقپارات»
