«جاۋجۇرەك مىڭ بالا» – ازاتتىقتىڭ ايناسى
ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ بيىلعى جىلعى ەڭ ءىرى جوباسى «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» كارتيناسى جاقىندا كورەرمەنگە جول تارتتى. مامىر ايى بويى ەلىمىزدىڭ بارلىق كينوتەاترلارىندا كورسەتىلەتىن تاريحي ەكشن-فيلم - بەلگىلى رەجيسسەر اقان ساتاەۆتىڭ تۋىندىسى.
جوڭعار شاپقىنشىلىعى - ازاتتىق ءۇشىن جان بەرىسىپ، جان الىسقان ءاربىر قازاق بالاسىنىڭ قانىمەن جازىلعان تاريح. ەسىمى كەيىنگى ۇرپاققا تاريحي جىرلار مەن اڭىزدار ارقىلى جەتكەن ەرجۇرەك ساربازدىڭ ءبىرى - سارتاي. اكەسى مەن اناسىن جوڭعار اسكەرى كوز الدىندا اياۋسىز ءولتىرىپ، باۋىرلارىمەن جەتىم قالعان سارتاي كەك السام دەگەن ماقساتپەن ەرجەتەدى. «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمى سارتاي سىندى جۇزدەگەن بوزداقتىڭ تاعدىرىنان سىر شەرتىپ، بۇگىنگى ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەپ، نامىسىن شىڭداي تۇسۋگە تۇرتكى بولارلىقتاي.
ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ بيىلعى جىلعى ەڭ ءىرى جوباسى «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» كارتيناسى جاقىندا كورەرمەنگە جول تارتتى. مامىر ايى بويى ەلىمىزدىڭ بارلىق كينوتەاترلارىندا كورسەتىلەتىن تاريحي ەكشن-فيلم - بەلگىلى رەجيسسەر اقان ساتاەۆتىڭ تۋىندىسى.
جوڭعار شاپقىنشىلىعى - ازاتتىق ءۇشىن جان بەرىسىپ، جان الىسقان ءاربىر قازاق بالاسىنىڭ قانىمەن جازىلعان تاريح. ەسىمى كەيىنگى ۇرپاققا تاريحي جىرلار مەن اڭىزدار ارقىلى جەتكەن ەرجۇرەك ساربازدىڭ ءبىرى - سارتاي. اكەسى مەن اناسىن جوڭعار اسكەرى كوز الدىندا اياۋسىز ءولتىرىپ، باۋىرلارىمەن جەتىم قالعان سارتاي كەك السام دەگەن ماقساتپەن ەرجەتەدى. «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمى سارتاي سىندى جۇزدەگەن بوزداقتىڭ تاعدىرىنان سىر شەرتىپ، بۇگىنگى ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەپ، نامىسىن شىڭداي تۇسۋگە تۇرتكى بولارلىقتاي.
كارتينادا XVIII عاسىردا قازاق دالاسىندا بيلىك قۇرعان حاندىق، اتاقتى بيلەر، ابىلقايىر، بوگەنباي سىندى حاندار مەن باتىرلاردىڭ بەينەسى دە تىس قالماعان. الايدا رەجيسسەردىڭ كوركەمدىك شەشىمى، يدەياسى بويىنشا ورىمدەي جاس باتىر سارتاي مەن ونىڭ جاساعىنا باسا نازار اۋدارىلىپ، وسى جاساقتىڭ اتاقتى «اڭىراقاي» شايقاسىندا جوڭعاردىڭ تۋىن جىققانى ءفيلمنىڭ نەگىزگى جۇگىن كوتەرەدى. قىسىلتاياڭ ۋاقىتتا قازاققا قاشاندا بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ جەتىسپەي جاتاتىنى فيلمنەن انىق بايقالادى. ەل باسىنا كۇن تۋعان زاماندا ەلدىڭ تاعدىرىن شەشۋگە جينالعان بيلەر، حاندار، باتىرلاردىڭ سوزدەرى ءبىر جەردەن شىعا بەرمەيدى. سول ۋاقىتتا جوڭعاردىڭ كەسىرىنەن جەتىم قالعان سارتاي، تايماس، قۇرالاي سىندى بوزداق قىز-جىگىتتەردىڭ بۋىندارى قاتىپ، جاۋعا دەگەن وشپەندىلىكتەرى ارتىپ، كەك الۋدىڭ قامىمەن جۇرگەن ەدى. ولار كەزىندە اتا-اناسىز قالعاندا وزدەرىنە پانا بولعان اقساقالدان ءتالىم الىپ، تاۋ-تاستى پانالاپ، سوعىستىڭ تاسىلدەرىن ۇيرەنىپ، شىنىعۋمەن بولدى، ءساتى تۇسكەندە ءار جەردە قوستارىن قۇرىپ، الاڭسىز جاتقان جوڭعارلارعا تۇتقيىلداپ تاپ بەرىپ، وزدەرىنشە سوعىسىپ ءجۇردى، وزدەرى سىندى جەتىم قالعان ءجاسوسپىرىم بالالاردى جاساقتارىنا قوسىپ الىپ، كۇننەن-كۇنگە كوبەيە بەردى. «سارتاي دەگەن باتىر جاساق جيناپ جاتىر» دەگەندى ەستىگەن جاستار ءوز ەرىكتەرىمەن كەلىپ جاساققا قوسىلىپ جاتتى. وسى كەزدە سارتايدىڭ كىشكەنتايىنان بىرگە وسكەن تايماس دوسى قىزعانىشتان جارىلا جازداپ، اتاق پەن داڭقتىڭ تەك سارتايعا باعىشتالعانىنا كۇيىنىپ، ءتىپتى دوسىن ءولتىرۋگە ارەكەت جاسايدى. الايدا سارتاي امان قالىپ، كەيىن تايماس «اڭىراقاي» شايقاسىندا سارتاي ءۇشىن جان بەرىپ، وزدەرىنىڭ «جاۋدان كەك الامىز» دەپ ءبىر-بىرىنە بەرگەن سەرتىن ورىندايدى.
ەرمەك امانشاەۆ، ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق پرەزيدەنتى:
- اقان - بۇگىندە الدىڭعى قاتارلى رەجيسسەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى. ءدال وسى جولى بۇعان دەيىنگى تاريحي تاقىرىپتا فيلم تۇسىرگەن رەجيسسەرلەردىڭ جەتە الماعان بيىگىنە اقان جەتكەن سەكىلدى. ال «ءجاۋجۇرەك مىڭ بالا» بۇعان دەيىنگى كارتينالار كوتەرە الماعان جۇكتى ارقالاۋعا تىرىستى. ءبىز ءۇشىن ءار ادامنىڭ ايتقان پىكىرى، سىنى ماڭىزدى. ويتكەنى سىن ارقىلى ءمىن تۇزەلەدى. مەنى قۋانتقانى - «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» فيلمىندە 99 پايىز ءوز ەلىمىزدىڭ ماماندارى، اكتەرلەرى جۇمىس جاسادى، قازاق كينوسىنا جاڭا ەسىمدەر قوسىلدى. باستى رولدەردى ويناعان جاستار اسىلحان تولەپوۆ، ايان وتەپبەرگەن، قۇرالاي اناربەكوۆالار اعا بۋىن اكتەرلەر دوسقان جولجاقسىنوۆ، تولەۋبەك ارالباي، بولات ءابدىلمانوۆ، بەرىك ايتجانوۆ، نۇرلان ءالىمجان سىندى اكتەرلەردەن ەش كەم تۇسكەن جوق. ءار اكتەر تۋرالى جەكە-جەكە تولاسسىز ايتۋعا بولادى. اسىرەسە قازاقتىڭ باتىر قىزىنىڭ وبرازىن جاساعان - قۇرالاي، سارتايدىڭ رولىندەگى اسىلحان - قازاق كينوسىنىڭ بولاشاق جۇلدىزدارى. ال فيلمدەگى تايماستىڭ رولىندەگى ايان كەزىندە بەكەجاندى ويناعان ءاسانالى اعاسىنداي جەتىستىكتەرگە جەتەتىنىنە سەنىمىم مول.
اقان ساتاەۆ، رەجيسسەر:
- «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» فيلمىنە باستى رولدەگى جانە ەكىنشى دارەجەدەگى اكتەرلەردى تاڭداۋ ماقساتىندا جاريالانعان كاستينگكە 22 مىڭنان استام ۇمىتكەر قاتىستى. ءتۇسىرىلىم الاڭىندا بەس جۇزگە تارتا وتاندىق باق، سونىمەن قاتار «The Independent»، «Hollywood Reporter»، «Variety» سەكىلدى الەمدىك ءىرى مەديا وكىلدەرى دە بولدى. فيلم ءتۇسىرۋ بارىسىندا اۋا رايىنا قاتىستى كەيبىر كەدەرگىلەر بولدى. ويتكەنى ءتۇسىرىلىمنىڭ 90 پايىزى دالادا جۇرگىزىلدى. اكتەرلەر ەكى اي بويى اكتەرلىك شەبەرلىكتەرىن شىڭداپ، اتپەن شابۋدى، ساداق تارتۋدى مەڭگەردى. ءفيلمدى دايىنداۋعا جالپى سانى 15-تەي مەملەكەت اتسالىستى، سونىڭ ىشىندە دىبىس مونتاجى فرانتسيادا جۇرگىزىلدى.
قينايات زاردىحانۇلى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
- «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» - تاريحي دەرەكتى ەمەس، كوركەم فيلم. سوندىقتان كارتينادا تاريحي وقيعالار وبرازدى تۇردە بەرىلدى. مۇندا كوركەمدىك ارلەۋ، مانەرلەۋ جانە سيۋجەت بار. تاريحتا ناقتى «مىڭ بالا» دەگەن وقيعا جوق. بۇل - ارماننان تۋعان اڭىز. الايدا جەر-جەردە اۋىزدان اۋىزعا تاراعان جىرلاردا سارتاي باتىر تۋرالى، «مىڭ بالا» وقيعاسىنا قاتىسقان ادامدار تۋرالى اڭىزدار بار. مەن بۇل فيلمگە كەڭەسشى رەتىندە قاتىستىم. وسى ءفيلمدى جاساعان توپتىڭ ەڭ ۇلكەنى - مەن. نەگىزىنەن، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» رەجيسسەردىڭ، اكتەرلەردىڭ قابىلەتتىلىگىنىڭ ارقاسىندا ءساتتى شىقتى دەپ ويلايمىن. قازىرگى جاستارىمىزدىڭ قابىلەت-قارىمىنا شىن ريزا بولدىم.
ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن گولليۆۋدتىق تاريحي ەكشن فيلمدەردى كورىپ، ونداعى اكتەرلەردىڭ كوستيۋمىنە، سوعىس كورىنىستەرىن تۇسىرۋدەگى مامانداردىڭ كاسىبي جۇمىسىنا، اكتەرلەردىڭ ءتۇر-تۇلعاسىنا، سيۋجەتتىڭ تارتىمدىلىعىنا قىزىعا قارايتىنبىز. ەندى ءوزىمىزدىڭ دە ماماندارىمىز وسىنداي بيىك دارەجەدە فيلم تۇسىرە الاتىنىنا كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي. «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» فيلمىندەگى اكتەرلەردىڭ كەلبەتى، كيىمدەرى وتە جاراسىمدى. سونداي-اق ناعىز جوڭعارلاردى كوز الدىڭا اكەلەتىن وبرازدار، كوستيۋمدەر وتە ءساتتى تاڭدالعان. سونداي-اق فيلمدە جوڭعار اسكەرىنىڭ ەسكى موڭعول تىلىندە سويلەۋى كارتينانى شىنايى ەتە تۇسەدى. ءفيلمنىڭ شەشۋشى كەزەڭىندەگى «اڭىراقاي» شايقاسى ناعىز قىزىل قىرعىندى كوز الدىڭا اكەلەدى. «ءجاۋجۇرەك مىڭ بالا» پروديۋسەرلەرىنىڭ ءبىرى ءاليا ءۋالجانوۆانىڭ ايتۋىنشا، فيلمگە شەتەلدىك ديستريبيۋتەرلەر مەن ساۋدا اگەنتتەرى ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. 17 مامىر كۇنى كانن فەستيۆالى اياسىنداعى كينونارىقتا جاڭا قازاقستاندىق تۋىندى العاشقى درافت نۇسقالارىمەن-اق 20th Century Fox, Universal Pictures سەكىلدى حالىقارالىق ءىرى ديستريبيۋتەرلەرگە تانىستىرىلماق.
بۇگىندە سوعىستىڭ قورلىعىن، جوقشىلىقتىڭ اششى ءدامىن تاتىپ كورمەگەن ۇرپاقتىڭ بولماشى قيىندىققا ساعى سىنىپ جاتادى. وسىندايدا ادامدى ءبىر سىلكىپ، تاۋبەسىنە كەلتىرەتىن فيلمدەردىڭ بولعانى جاقسى-اق. ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» - قازاق حالقىنىڭ رۋحىن بيىكتەتەتىن، ىنتىماعىن نىعايتا تۇسەتىن ناعىز پاتريوتتىق فيلم. XVIII عاسىردا قازاق حالقىنىڭ رۋحى وسى فيلمدەگىدەي بيىك بولعانىن قازاق كينوسىنا جاڭا كەلگەن بۋىننىڭ بەينەسى ارقىلى كوردىك. «ءبىز ءجۇز بولساق تا، ارقايسىمىز ون جوڭعارعا توتەپ بەرەمىز، سوندىقتان ءبىز مىڭبىز»، - دەپ سارتاي باتىردىڭ جاساعىنا قاراتا ايتقان ءسوزى ءفيلمدى كورگەندەردىڭ كوزىنە جاس ۇيىرىلتەرى انىق. ەندەشە، بۇگىنگى قازاق جاستارى وسىنداي فيلمدەرمەن رۋحتانىپ وسسە ەكەن دەپ تىلەيىك...
اينۇر سەنباەۆا
"الاش ايناسى" گازەتى
