وتكەندە تۇركيانىڭ تۋريزم مينيسترلىگى مەن ءتۋريزمدى دامىتۋ اگەنتتىگى ۇيىمداستىرىپ، قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ ءبىر توپ جۋرناليستەرى ءتۋريزمى قىز-قىز قايناپ جاتقان انتاليا قالاسىنا ساپارلاپ قايتقان ەدىك.

تاۋى مەن تەڭىزى تىلدەسىپ جاتقان تاماشا تابيعاتتى، مىڭجىلدىقتاردىڭ كۋاسى ىسپەتتى كارى تاريح پەن الۋان ءتۇرلى ارحەولوگيالىق مۇرانى ءتۋريزمنىڭ تابىس كوزىنە اينالدىرعان تۋىسقان ەلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كورىپ قايتتىق. سول تۋرالى از-كەم ايتايىق...

تۇركيا تۋريزم سالاسىنا ابدەن ماشىقتانعان ەل. قۇرعاق ءسوز، كوپىرمە اڭگىمە ەمەس، ناقتىلى تسيفرلار، مىنە:

تۇركيا – الەمنىڭ جەر-جەرىنەن اعىلعان مىڭداعان، ميلليونداعان تۋريستەر ءجيى بارىپ، قىدىراتىن ەلدەر ىشىندە 6-ورىندا تۇرعان ەل. سونىڭ ىشىندە، قازاقستان ازاماتتارى دەمالۋ ماقساتىندا ءجيى باراتىن ۇزدىك 5 ەلدىڭ قاتارىندا كوش باستاپ تۇرعان ەل. ال 2021 جىلعى ساۋالناما بويىنشا، الەمدىك تۋريستەر تاڭداۋى تۇسكەن ەلدەردىڭ ىشىندە العاشقى وندىقتا.

بىزگە جول باستاپ جۇرگەن قىز-جىگىتتەردىڭ (گيد-رەد.) ايتۋىنشا، تۇركيا جىل سايىن تەك قانا تۋريزمنەن 60 ملرد دوللارعا جۋىق پايدا كورىپ كەلىپتى. اقىرعى ەكى جىلدا بۇكىل الەمگە تاراعان پاندەميا تۇركيا ءتۋرزيمىنىڭ دە تىنىسىن تارىلتىپ، اياعىنا تۇساۋ سالعانى جاسىرىن ەمەس.

«قازىر ىندەتتى جەڭۋ ءۇشىن جاپپاي ەكپە سالۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. بىزدەگى 85 ملن-عا جۋىق ادامنىڭ 47 ميلليونىنا ەكپە سالىندى. بۇل ءتۋريزمدى بارىنشا قاۋىپسىز ەتۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ەكپەگە دەيىن ەلدە ىندەت جۇقتىرۋشىلار سانى 50 مىڭنان كوپ ەدى. قازىر 2-3 مىڭنىڭ اينالاسىندا. بيىل تۋريزم سالاسىنان كەمى 20 ملرد دوللار تابىس تابامىز دەپ وتىرمىز»، - دەيدى تۇركيانىڭ تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى.

تۇركيا ءتۋريزمىنىڭ جىلدىق تابىسى – 60 ملرد دوللارعا جۋىقتايدى ەكەن. بۇل تۇرىك ەكونوميكاسىنىڭ 40 پايىزىنان كوپ بولىگىن قۇرايتىن سوما.

بيىل ماۋسىم اياقتالار ۋاقىتتا تۇرىك پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان: «جىل سايىن تۇركيادا دەمالاتىن تۋريستەر بۇل جەردەن باس تارتپايدى. ءبىز Covid-19 ىندەتى كەزەڭىندە ءتۋريزمدى مىقتاپ ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس جاسادىق. ەندى مەملەكەتىمىز بىرتە-بىرتە ساياحات شەكتەمەلەرىن الىپ، كارانتين تىزىمىنەن شىعا باستادى»، - دەپ سويلەگەن ەدى.

ىندەتكە دەيىن تۇركياعا 40-45 ميلليون تۋريست كەلىپ دەمالسا، پاندەميا مەن ەكونوميكالىق داعدارىس قوس بۇيىردەن قىسقان الاعاي دا بۇلاعاي كەزەڭدە شەتەلدىك تۋريستەر سانى 70 پايىزعا ازايعان ەكەن.

ەكى جىلعا جۋىق تۇرالاپ تۇرعان تۇركيا ءتۋريزمى 1-شىلدەدەن باستاپ الەمدىك تۋريستەرگە ەسىگىن ايقارا اشتى. «قاۋىپسىز تۋريزم» (save tourism) كونتسەپتسياسىن ۇسىندى. العاشقى ءبىر اپتانىڭ وزىندە الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن 300 مىڭعا جۋىق ادام اعىلىپ كەلىپتى.

«ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز 1-شىلدەدەن باستاپ ەلدەگى بىرقاتار كارانتيندىك شەۋكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. پاندەمياعا بايلانىستى جاريالانعان كومەندانتتىق ساعاتتى الدى. ەلدەگى ەپيدەميولوگيالىق احۋال تۇراقتاندى. العاشقى اپتانىڭ وزىندە انتالياعا 300 مىڭنان كوپ تۋريست كەلدى»، - دەيدى تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ وكىلى.

ءبىز بارعان انتالياعا تۋريزم سالاسى قىز-قىز قايناعان جاز ايلارىندا ميلليونداعان ادام جينالادى. سەبەبى – مۇندا تۋريستەرگە قولايلى جاعداي جاسالعان. جولى تەپ-تەگىس، قالا جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا ورنالاسقان. تەڭىز سۋىنا شومىلىپ، كۇنگە قىزدىرىنۋ، ساۋدا-ساتتىق جاساپ، تاريحي ورىنداردى ارالاۋ ءۇشىن بارلىق ينفراقۇرىلىم ىسكە قوسىلعان. قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جوعارى.

ەكىنشى جاعىنان دالاعا شىقساڭىز، تامىلجىپ تۇرعان تابيعاتقا كەز بولاسىز. قىسقاسىن ايتقاندا، مۇندا ادام جانىنا قاجەتتىنىڭ ءبارى بار. ساۋدا-ساتتىق جاساعىڭىز كەلسە، قاپتاعان بازارلار مەن شايحانالار، ونداعى ادامنىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ تۇراتىن تۇرىك ساۋداگەرلەرى ءسىزدى ەسكى تانىسىنداي قارسى الادى. تۇركيا ءتۋريزمىنىڭ تارتىمدىلىعىنىڭ ءوزى وسىنداي بىرنەشە فاكتوردى قامتيتىن بولسا كەرەك.

اشىق دەرەككوزدەردەگى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، تۇركيا ءتۋريزمىن دامىتۋدى تۇرىك كوسەمى مۇستافا كەمال اتاتۇرىك  باستاعان ەكەن. ول ءوز وتانداستارىنا: «مەن سەندەرگە ءتۇتىنسىز فابريكا سالىپ بەرەمىن»، - دەپ ۋادە ەتكەن كورىنەدى. سول ايتقان «ءتۇتىنسىز فابريكا» - بۇگىنگى تۇركيا ءتۋريزمى.

تۇركيانىڭ تاماشا تابيعاتى مەن تامىرى تەرەڭگە جايىلعان باي تاريحىن، بىرنەشە يمپەريانىڭ كوزىن كورگەن كونە ارحەولوگيالىق جادىگەرلەرىن كادەگە جاراتۋدى العاش بولىپ اتاتۇرىك قولعا الىپتى. ول قالاي بولدى دەسەڭىز، ءتۋريزمدى قالىپتاستىرۋ ءھام دامىتۋ ءۇشىن اتاتۇرك اۋەلى بۇرىنعى پاتشا اۋلەتىنىڭ مەنشىگىندەگى جاعالاۋلاردى مەملەكەت يەلىگىنە قايتارىپ، ولاردى ىسكەر ازاماتتارعا (كاسىپكەرلەرگە) بەرەدى. باستاپقىدا مەملەكەت ءۇش ماسەلەگە كوڭىل بولگەن ەكەن. ولار: تۋريستىك قىزمەتتىڭ ساپاسى مەن باعاسى، الەم تۋريستەرىن قىزىقتىراتىن ينفراقۇرىلىم جانە شەتەلدەن ينۆەستور تارتۋ. بۇل اتالعان ءۇش ماسەلەگى جولعا قويعاننان سوڭ، تۋريزم سالاسىنىڭ ماماندارىن دايارلاي باستايدى.

ال بۇگىنگى تۇركيانىڭ 2023 جىلعا دەيىن جوسپارلانعان ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بار ەكەن. ول بويىنشا، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل تولاتىن 2023 جىلى تۇركيا ۇزىن-سانى 100 ميلليون ءتۋريستى قابىلداۋعا ءازىر بولۋى كەرەك.

اينالاسى 4-5 كۇندىك ساپارىمىزدا اق تەڭىزدىڭ (جەرورتا تەڭىزى) جاعاسىنداعى انتاليا مەن وعان جاقىن ورنالاسقان ءىلىرى-ۇساقتى انتيكالىق قالالاردى ارالادىق. ءسوز باسىندا ايتقانىمىزداي، تۇركيا مىڭداعان جىلدىق قات-قات تاريحتىڭ كۋاسىندەي الۋان ءتۇرلى ارحەولوگيالىق جادىگەرلەردى امان ساقتاپ قانا قويماي، ونى الەم تۋريستەرىنىڭ نارازىنا ۇسىنىپ وتىر. قاراڭىز:

انتاليادان 70 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان كونە سيدە – ەجەلگى گرەك قالاسى. ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى VII-عاسىر جادىگەرى. ايگىلى الەكساندر ماكەدونسكي داۋىرىنەن باستاپ، ريم يمپەرياسىنىڭ كوزىن كورگەن قالا. مۇنداعى اپوللون مەن افينا عيباداتحانالارىنان قالعان ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر ميلليونداعان ءتۋريستىڭ كوز جاۋىن الاتىنى ءسوزسىز.

ونان سوڭ، انتاليادان 35 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان تاعى ءبىر كونە شاھار – اسپەندوس قالاسى ءھام اسپەندوس كوليزەيى. اتاقتى ترويا شايقاسىنىڭ كۋاگەرى. ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 333 ج. پارسىلاردان ماكەدونسكيگە وتكەن. ريم يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن. ايگىلى پامفيليانىڭ ءۇش ءىرى قالاسىنىڭ ءبىرى بولعان.

نەمەسە انتاليادان 12 شاقىرىم جەرگە ورنالاسقان ەجەلگى پەرگە قالاسى. بۇل قالا دا ترويا شايقاسىن كورگەن. ب.ز.د. 333 ج. الەكساندر ماكەدونسكيگە سوعىسسىز بەرىلگەن. ۆيزانتيا ءداۋىرىن، اراپ شاپقىنشىلىعى مەن سەلجۇكتەردىڭ شاپقىنشىلىعىن كورگەن. بۇل شاھاردا ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 262 جىلى ايگىلى ماتەماتيك اپوللوني دۇنيەگە كەلگەن. 1946 جىلدان باستالعان ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇرگىزىلىپ كەلەدى. پەرگە قالاسى وركەندەپ تۇرعان ۋاقىتتا مۇندا 20 مىڭنان استام ادام تۇرىپتى. وسىنداي كونە جادىگەرلەر مەن ەسكەرتكىشتەر، تاريحي ورىندار مەن تۋريستىك نىساندار الەمنىڭ الۋان ءتۇرلى ەلىنەن اعىلىپ جاتقان ميلليونداعان ادامدى ەرىكسىز وزىنە تارتىپ، اتاتۇرك نەگىزىن قالاعان «ءتۇتىنسىز فابريكانىڭ» نەگىزىنە اينالىپ وتىر.

ءتۇيىن. جوعارىدا، تۇركيا بيلىگىنىڭ 1-شىلدەدەن باستاپ تۋريستەردى شاقىرا باستاعانىن جازدىق. پاندەميالىق شەكتەۋلەردى الىپ تاستاعان از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە الەمنىڭ ءار تۇكىپىرىنەن 1,5 ميلليونعا جۋىق تۋريست تۇركياعا كەلىپ ۇلگەرىپتى. بيىلعى جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا قازاقستاننان تۇركياعا بارعاندارى سانى 45 مىڭعا جۋىقتايدى ەكەن. ەندى بۇل ساندار ەسەلەپ وسەتىنى جانە انىق...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz