- ساعات جايپاقۇلى، اڭگىمەنى ءوزىڭىز تۋىپ-وسكەن ولكەدەن باستاساڭىز؟

- مەن 1935 جىلى ماۋسىمنىڭ 15-جۇلدىزىندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى كۇنەس اۋدانىنىڭ شاقپى جايلاۋىندا بوگەنبايدىڭ بەسىنشى اۋلەتى قابىلبايدىڭ ۇرپاعى قارتايدىڭ ۇلى جايپاق زاڭگىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدىم. شاقپىدان باستالىپ، شاپقىلاعان ءومىر جولىم دا، انە سول سايىن ساحارا سەكىلدى ءورلى-قىرلى بولدى. 1942 جىلى قىركۇيەكتەن 1944 جىلى ماۋسىمعا دەيىن دوسىمبەك بايمۇراتۇلى سالدىرعان شاپقى ءىشى بولگەنساي باستاۋىش مەكتەبىنىڭ ءۇشىنشى سىنىبىنا دەيىن وقىدىم. وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى وقۋىمدى جالعاستىرا الماي قالدىم. سودان 1945 جىلى مامىردان 1947 جىلعا دەيىن بايدىڭ مالىن باقتىم. ءۇش ايماق (ىلە، التاي، تارباعاتاي) ازات بولعان 1946 جىلدان كەيىن، ىلە ايماعى كۇنەس اۋدانىننىڭ ورتالىعى بەستوبەدە ورتالاۋ مەكتەپ اشىلدى. وسى مەكتەپكە، ءال-اۋقاتى تومەن كەدەي بالالارىنان قىرىق نەشە بالانى ۇكىمەت قارجىسىمەن جاتاقتا جاتقىزىپ، وقىتتى. مەن دە ۇكىمەتتىڭ وسى قامقورلىعىنا ىلىگىپ 1947 جىلى قىركۇيەكتەن 1951 جىلى ماۋسىم ايىنا دەيىن تولىقسىزدى وسى ارادادان ۇزدىك ءبىتىردىم دە، سول جىلى شىنجاڭ ولكەلىك بيۋرو كادرلار مەكتەبىنىڭ ءۇشىنشى كەزەكتى وقۋىنا ەمتيحان بەرىپ قابىلدانىپ كەتتىم. ۇرىمجىدە ءبىر جىلدان ارتىق بيۋرو مەكەمەسىندە وقىپ بىتىرگەننەن كەيىن، 1952 جىلى قازان ايىندا «شىنجاڭ گازەتى» مەكەمەسىنە جولدامامەن قىزمەتكە تۇردىم. ون جەتى جاسىمدا اقپارات كاسىبىنىڭ تابالدىرىعىن وسىلاي اتتاعان مەن بۇل مەكەمەدە جاڭا كەلگەندەر وتەتىن العاشقى وتكەلدە كوشىرمەشى، كوررەكتور، قالاماقى ەسەپتەۋ، حابار-ماقالا تىركەۋ سياقتى ۇساق-تۇيەك ىستەردىڭ ىرقىنا كونىپ، ىعىنا جۇگىردىم.

- دەيتۇرعانمەن، ارناۋلى اقپارات ماماندىعىن الماعان ون جەتى جاستاعى بوز جىگىتكە بۇل كاسىپ العاشىندا قيىن بولعان شىعار؟

- ارينە، قيىن بولدى. بىراق، وزىمە تيەسىلى مىندەتتەردى ورىنداي ءجۇرىپ، رەداكتورلارعا ەلىكتەپ ماقالا وڭدەۋگە، ماقالا جازۋعا تالپىندىم. تالپىنىسىم تابىسقا جەتكىزدى. سول كەزدە قالامى توسەلگەن جۋرناليست، قازاق ءتىلى گازەتىنىڭ باس رەداكتورى قالي ىسقاقۇلى، رەداكتسيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بۇلانتاي دوسجانين، ءبىر بەتتىڭ جاۋاپتى رەداكتورى راقىمەتوللا اپشەۇلى سياقتى اقىن-جازۋشى، رەداكتور اعالاردىڭ نازارىنا ءىلىندىم. ءبىر جولى باس رەداكتور قالي ىسقاقۇلى مەن وڭدەگەن ءبىر ماقالانى بۇكىل رەداكتسيا (حانزۋ، ۇيعىر، موڭعول تىلىنەدەگى) بويىنشا اشىلعان جينالىستا ۇلگى رەتىندە وقىپ ماداقتادى. وسىدان شابىت السام كەرەك، مەن جۋرناليستيكا ماماندىعىن يگەرۋگە بارعان سايىن ۇمتىلا بەردىم. بوس ۋاقىتىمدا حانزۋ ءتىلى مەن فوتو سۋرەت ءتۇسىردى ۇيرەنەتىنمىن. ول كەزدە رەداكتسيادا ادام از، گازەت رەداكتورلارعا مۇقتاج ەدى. نەبارى ەكى جىل ىشىندە كوررەكتورلىقتى يگەرىپ بولىپ، رەداكتسيا بولىمىنە اۋىستىم. سودان كوپ وتپەي گازەتتىڭ ءبىر بەتىنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى بولىپ شىعا كەلدىم. 1962 جىلعا دەيىن «شىڭجاڭ گازەتى» قازاق رەداكتسياسىندا رەداكتور، ءتىلشى، فوتو ءتىلشى بولىپ قىزمەت جاسادىم.

- كەيىن قانداي جۇمىس ىستەدىڭىز؟

- 1962 جىلى شىڭجاڭ پارتيا كوميتەتى قازاق تىلىندە «ياچيكا تۇرمىسى» جۋرنالىن شىعارۋدى بەلگىلەدى. مەن وسى جۋرنالدا سەگىز جىل بويى قازاق رەداكتسيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇمىس جۇرگىزدىم.

- ءسىز بەجىڭدەگى ورتالىق حالىق روديو ستانتسياسىنىڭ قازاق بولىمىنە قالاي باردىڭىز؟

- مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ الاساپىرانى ارناعا تۇسە باستاعان كەزدە «7-مامىر كادرلار مەكتەبىنە» بارىپ شىنىعۋ دەگەن ناۋقان باستالدى. بۇعان اۋەلى شىڭجاڭ اۆتونوميالى رايوندىق پارتيا-ۇكىمەت سالاسىنداعى كادرلار باراتىن بولدى. مەن دە سولارمەن بىرگە اۆتونوميالى رايون جاعىنان قۇتىبي اۋدانىندا قۇرىلعان «7-مامىر كادرلار مەكتەبىنە» باردىم. ءبىر كۇنى تام سىلاۋعا ءبىر قىرمان لاي جاساپ بولىپ، كەشكى تاماققا بارا جاتقان جولىمدا بىرەۋ مەنى الىستان قول بۇلعاپ شاقىرىپ:

- ءۇي، ساعات، قايدا ءجۇرسىڭ؟ مەكتەپ ديرەكتورى سەنى كوپ ىزدەپ كەتتى، شۇعىل شارۋاسى بار كورىنەدى، – دەپ مەنىڭ قول-اياعىمدى جەرگە تيگىزبەي ەرتىپ كەتتى. مەن سول كىسىنىڭ ايتقانى بويىنشا «7-مامىر كادرلار مەكتەبىنىڭ» ديرەكتورى بولىپ تۇرعان شىڭجاڭ اۆتونوميالى رايوندىق پارتيا كوميتەتى ۇگىت ءبولىمىنىڭ باستىعى فۋىن مىرزانىڭ كەڭسەسىنە باردىم. ول كورگەن جەردەن ماعان جىگى-جاپار بولىپ:

- سەن دەرەۋ ءسۇت فەرماسىنىڭ كەڭسەسىنە بار، سول جەردە ورتالىقتان كەلگەن ەكى ادام سەنى توسىپ وتىر، – دەدى. ءۇستى-باسىم لاي-باتپاق، كيىم اۋىستىرۋعا ۇلگىرمەگەن مەن جەلە جورتىپ ءسۇت فەرماسىنىڭ كەڭسەسىنە بارسام، وندا شىنىمەن ەكى ادام وتىر ەكەن. ءبىرى – اسكەري ادام، ەندى ءبىرى – جاي كادر. ولار مەنى كورگەن جەردەن اتى-ءجونىمدى سۇراپ، وتباسى جاعدايىمدى ۇعىستى. ودان سوڭ شاپاگرافپەن وشكىندەۋ باسىلعان ءبىر ماقالانى سومكاسىنان الىپ شىعىپ:

- وسىندا وتىرىپ مىنا ماقالانى اۋدار، – دەپ مەنىڭ قولىما ۇستاتتى. مەن ماقالانى قولىما الدىم دا، باس-اياعىن ءبىر شولىپ ءوتتىم. باقسام، شىڭجاڭ اسكري ءبولىمىنىڭ دالا جاتتىعۋىن وتكىزگەندىگى تۋرالى ادەبي حابار كورىنەدى. ۇزىن ىرعاعى بەلگىلى بولعانىمەن ءىشىنارا ارىپتەرى ماعان جات سەزىلدى. باسقا تۇسسە باسپاقشىل دەمەكشى، تارجىمىلاۋعا كىرىستىم. مەنىڭ ادەتىم جازۋ جازعاندا قالامدى ۇزىنداۋ ۇستاپ تەز جازامىن. بۇل جولى ءتىپتى كىدىرمەي تەز اۋدارۋعا ۇمتىلدىم. ماقالانىڭ اياعىنا تاياپ قالعاندا:

- بولدى، وسى اراعا دەيىن اۋدار، – دەدى دە اۋدارعان ماقالانى جيىستىرىپ الىپ جاتىپ ول:

- حابار بىزدەن بولسىن، ۇرىمجىدە ارناۋلى ەمتيحان تەكسەرەتىن كوميسسيا بار، مىنا قاعازدى سولارعا بەرەمىز، تورەلىك سولاردان بولادى. ەگەر ەمتيحاننان ءوتىپ جاتساڭ، بەيجىڭگە بارىپ ورتالىق حالىق راديوستانتسياسىنىڭ قازاق تىلىندە اشىلاتىن راديودا ىستەيسىڭ. ال ەمتيحاننان وتپەسەڭ، ءوز ورنىڭدا بولاسىڭ، – دەدى ماعان ءمان-ءجايدى ءتۇسىندىردى.

- كەيىن ولاردان قانداي حابار الدىڭىز؟

- ارادا ەكى اي وتكەن سوڭ ءبىر كۇنى تاعى بىرەۋ ماعان كەلىپ:

- باتاليون باستىعى سەنى شاقىرىپ جاتىر، – دەدى. مەن تىزگىن ۇشىمەن كەتتىم. اسكەري سالت بويىنشا باتوليون باستىعىنا سالەم بەردىم. ول كىسى قابىلداپ يشارات بىلدىرگەننەن كەيىن:

- سەن بەيجىڭگە اۋىساتىن بولدىڭ، شاقىرتۋىڭ كەلدى، تەز دايىندال. سەنى ماشينامەن ۇرىمجىگە اپارىپ قويادى. ۇشكىننەن قالماي بەيجىڭگە جول تارتاسىڭ، پويەز بەلەتىن دە الىپ قويىپتى، – دەپ ءسوزىن كەلتە قايىردى.

- ءسىز بۇل بۇيرىققا بىردەن كەلىسىم بەردىڭىز بە؟

- مەن دە «ماقۇلدان» باسقا بوتەن پىكىر بولسىن با؟! دەرەۋ جۇگىمدى ارقالاپ جولعا شىقتىم. ۇيگە كەلەساپ بەيجىڭگە اۋىساتىن ءمان-ءجايدى باياندادىم، ءتىپتى تەزدەتىپ جولعا شىعاتىنىمدى ايتتىم. باستابىندا ماقۇل بولعانىمەن ۇيگە كەلگەن سوڭ ويلاناتىن ءبىرتالاي شارۋالار بار ەدى. بالالار جاس، جالعىز ايەل ادام قايسىسىنا ۇلگىرەدى. بۇل تۇرعىدان ويلانعاندا جىلى ورنىمنان قوزعالماعانىم ابزال ەدى. بىراق امال جوق، ەندى تولعانۋعا، بەكىمدى وزگەرتۋگە كەلمەيدى، تىم كەش. اقىرى ۇيىمنىڭ بەلگىلەمەسىنە مويىن ۇسىندىم. ودان بۇرىن بەيجىڭگە اۋىسامىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام دا تۇسىمە كىرمەگەن ەدى. مەنى ءدام-ىرىزدىق سولاي جەتەلەدى. قىزمەتتىڭ قاجەتى عوي دەسەم دە، تۇلا بويىمدى قۋانىش تا، قوبالجۋ دا الما-كەزەك بيلەدى. قاۋاناتىنىم، بەيجىڭ ميللياد ەلدىڭ استاناسى، جۇرەك بىتكەن استانا دەپ سوعادى. ءبىلىم، مادەنيەت ورداسى، ول ارادا جۇمىس جاساۋ ارينە، مەن سەكىلدى قازاق بالاسى ءۇشىن داڭقتى. ال قوبالجىعانىم، ەلدەن الىس جەرگە كەتىپ بارام، وتباسىم قالىپ بارادى. ءۇي-ءىشىمدى اۋىستىرىپ بەرە الا ما، جوق ايتا سالعان ءسوز بە، بالالار ءالى جاس دەگەندى ويلايسىڭ...

- بۇل ءسىزدىڭ بەيجىڭگە تۇڭعىش رەت بارۋىز با ەدى؟

- ءۇرىمجى مەن بەيجىڭ ارالىعىنداعى پويىز جولى ماعان ونشا جات ەمەس ەدى. بىرقانشا جىلدىڭ الدىندا بەيجىڭگە ەكى رەت بارعانمىن. ءبىرى – 1961 جىلى، ەندى ءبىرى – 1968 جىلى ەدى. بۇل ەكى رەتكى ساپارىم مەنىڭ ومىرىمدە ۇمىتىلمايتىن ءىز قالدىرعان ساپار بولدى. وسى ەكى رەتتە دە «ماۋ زىدۇڭ شىعارمالارىن اۋدارۋ، قاراۋ، بەكىتۋ» توبىنداعىلارىمەن بىرگە بارىپ، بيجىڭدە ءبىر جىلدان كوبىرەك ۋاقىت تۇرعانمىن. ارينە، بەيجىڭگە بارۋ، بەيجىڭدە جۇمىس ىستەۋ ءبىر ادامنىڭ ساياسي ومىرىندەگى كوپ ادامعا بۇيىرا بەرمەيتىن قۋانىشتى ءىس. اقىرى اڭساعان استاناعا دا كەلىپ جەتتىم. بۇل 1969 جىلى قاراشانىڭ سوڭعى كەزى ەدى. ءسويتىپ، ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسىنداعى 15 جىلدىق ءومىر جولىم مىنە، وسىلاي باستالعان. استانامىز بەيجىڭدەگى قازاق راديوسى 1971 جىلى 1-ءشى مامىرىندا  قۇرىلدى. مەن وسى راديودا تابانى كۇرەكتەي 15 جىل جاۋاپتى بولىپ، ۇجىمدى باسقاردىم.

- ۇجىمدا نەشە ادام جۇمىس جاسادىڭىزدار؟

- ءبىزدىڭ ۇجىمدا بەس ۇلتتان قۇرىلعان 18 ادام بولىپ، ءبىر-بىرىنەن ۇيرەنىپ، ءبىرىنىڭ ارتىقشىلىعىمەن ءبىرىنىڭ ولقىلىعىن تولتىرىپ وتىراتىن. ولار توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان ءتۇرلى كاسىپتەن، ءتۇرلى ماماندىقتان كەلگەن بولسادا قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءوز ارا شۇيىركىلەسىپ قىزمەتتى بارلىق ىنتا-پەيلىمەن بەرىلە ىستەدى. جۋباۋچۋان (ۇلتى حانزۋ) مىرزا مەنىڭ ورىنباسارىم بولدى. ەكەۋىمىمىز ءبولىمنىڭ قىزمەتىنەن شاشاۋ شىعارماۋعا ۇمتىلدىق. بەرەكە-بەيىمىمىز جاقسى بولعاندىقتان پارتيا مەن حالىق تاپسىرعان مىندەتتى شاماشا شارقىمىزشا ورىندادىق.

- سوندا راديودا قازاقتان باسقا ۇلتتار دا جۇمىس جاساعان بولدى عوي؟

- شىنى كەرەك، ول كەزدە ءبىر ۇجىمدا تۇگەل قازاقتىڭ جۇمىس جاساۋى مۇمكىندىك ەمەس ەدى. قازاقتىڭ كوپتەگەن ۇلت زيالىلارى «ۇلتشىل» دەگەن قوڭىراۋ تاعىلىپ  شەتتەتىلىپ، الدى سوتتالعان زامان ەدى. مەنىڭ دە جاعدايىم ءماز ەمەس تۇعىن. بايقايمىن، ۇرىمجىدەن ات ارىتىپ مەنى ىزدەپ كەلگەنىنە قاراعاندا، سول كەزدە ولار مەنەن باسقا ءجىبى ءتۇزۋ ادام تاپپاعان كورىنەدى. قازاق راديوسىندا جۇمىس جاساعان حانزۋ، ۇيعىر، موڭعول جانە دۇڭگەن ۇلتىنىڭ ءبارى قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن.

- سىزگە بۇل جۇمىستى باسقارۋ وڭايعا تۇسپەگەن شىعار؟

- جاسىرارى جوق، ارقانداي ءىس بىردەن ءساتتى بولا بەرمەيدى. راديو ەفەرگە شىققان تۇس مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ قۇرساۋى قول-اياعىمىزدى بوساتپاي، ءبىر مەزگىل كىبىرتىكتەپ قالدىق. ىلعي اۋدارما ماتەريال بەرۋدەن اسا المادىق. جەرلىك قازاق اۆتورلاردىڭ شىعارماسىن بەرگە مۇمكىندىگىمىز بولمادى. وزىمىزدەن ءتىلشى شىقپادى. سونىمەن، «ولاي تارتسىڭ وگىز ولەتىن، بۇلاي تارتساڭ اربا سىناتىن» تۇيىققا تىرەلدىك. ءسۇيتىپ جۇرگەندە باعىمىزعا جاراي قوعامدىق جاعدايدا كەنەت وزگەرىس بولا باستادى. پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ كورەگەندىگىمەن «تورتتىك توبە» دەيتىن الاپات بيلىكتەن الاستاتىلدى. بۇعان بۇكىل ەل حالقى قۋاندى. بۇرىنعى قات-قابات رەسميەت-كەدەرگىلەر الىندى. «گۇل بىتكەن جاينادى، ءتىل بىتكەن سايرادى». رەفورما مەن سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ العاشقى ءۇردىسى باستالدى. بۇرىنعىداي ەمەس، ءوز الدىمىزعا تىلشىلىك ىستەۋگە، اقىن-جازۋشى مەن ونەر ادامدارىنان سۇحبات وتكىزۋگە مۇمكىندىك الدىق.

- وسى مۇمكىندىكتى سىزدەر ەڭ الدىمەن نەدەن باستادىڭىزدار?

- 1980 جىلى شىلدە ايىندا كۇنگەي مۇقاجانۇلى، ماقاتان شارىپقانۇلى، جاقىپ مىرزاقانۇلى قاتارلى جازۋشىلار بەيجىڭگە ماجىلىسكە كەلدى. ءبىز ولاردى ادەبيەت تۋرالى شولۋ جازۋعا ۇسىنىس ەتتىك. بۇل ءۇش قالامگەر اقىلداسا كەلىپ «كوركەيۋ جولىنداعى قازاق ادەبيەتى» دەگەن تاقىرىپتا ادەبي شولۋ جازدى. شولۋ سول جىلى شىلدەنىڭ 5-ءشى جۇلدىزى راديودا وقىلدى. جىيىرما نەشە جىل اتى ءوشىپ، ءىز-توزسىز كەتكەن اعا بۋىن جازۋشىلاردان 30 نەشە كىسىنىڭ اتى اتالىپ، اتاعى ايگىلەندى. وسى ادەبي شولۋ جاريالانعاننان كەيىن قالىڭ تىڭدارمان قاۋىمدى، وتە-موتە ونەر ادامدارىن قۋانىشقا بولەپ، ۇمىتكە جەبەگەندىگى اۋىزدان-اۋىزعا اڭىز بولىپ تارادى. تىڭدارماندار رەداكتسيامىزعا حات جازىپ، العىس ايتىپ ماراپاتتادى. ءبىرىنشى بولىپ اقىن، قوعام قايراتكەرى قۇرمانالى وسپانۇلى حات جازدى. ول كىسى شولۋدى ەستىگەنىن ايتىپ قانا قويماي، وزگەلەردىڭ دە جاقسى لەبىزىن جەتكىزە كەلىپ: «شولۋدىڭ قۇرىلىمى، مازمۇنى، ءتىل كوركەمدىگى جاعىنان تۇجىرىمدى، كوكەيگە قونىمدى، شىندىق شىمىر بەينەلەگەن» دەگەن ەدى حاتىندا.

- دەمەك، وسىدان كەيىن ۇلتتىق ادەبيەت پەن ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋىلعان بولدى عوي؟

- ارينە، ول ءداۋىر بۇگىنگەدەن باسقاشا، ادەبيەت-كوركەمونەرىمىز ءالى دە قۇلاشىن كەڭ جايا قويماعان كەز بولاتىن. «سۋ باستان تۇنىيدى» دەمەكشى، ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسىندا ىستەۋدىڭ ارقاسىندا ساياساتتاعى بەتالىستىڭ وزگەرۋىن دەر كەزىندە يگەرىپ، ءتيىمدى ورايدى قولدان بەرمەدىك. قازاق راديوسىنىڭ، اسىرەسە ادەبيەت پەن كوركەمونەردىڭ ساپاسىن جوعارلاتۋعا باتىلدىقپەن كىرىستىك. ءبىز ءۇشىن 1970 جىلداردىڭ سوڭى مەن 1980 جىلداردىڭ باسى قازاق راديوسىنىڭ التىن ءداۋىرى ەسەپتەلەدى. بۇل جىلدارى ءبىز ءبولىم اتىنان قازاقتىڭ ءان-كۇيلەرىن كوبەيتۋ تۋرالى بيلىككە دوكلات جازدىق. دوكلاتىمىز كوپ وتپەي بەكىتىلدى. سونىمەن 1979 جىلى «تورتتىك توبە» تالقاندالىپ، زامان جاقسارا باستاعان تۇستا ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسى مەن شىڭجاڭ حالىق راديو ستانتسياسى بىرلەسىپ، كۇيتىڭ قالاسىندا باس قوسىپ، ءۇش ايماقتىڭ ءان-بي ۇيىرمەسىنەن 70-80 ادام شاقىرىپ، ەكى ايعا جۋىق ۋاقىتتا 100-دەن استام ءان-كۇيدى تاسپاعا جازىپ الدىق. بۇعان ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسىنىڭ قازاق بولىمىنەن مۇقامەت ەكەۋىمىز بارعان ەدىك. بۇل رەت جازىپ الىنعان ءان-كۇيلەر راديونى شىت جاڭا بەينەگە ەنگىزدى. وسى ءان-كۇيلەردىڭ ءبىرتالايى كۇنى بۇگىنگە دەيىن بەرىلىپ كەلەدى.

ءىس مۇنىمەن تىنبادى، جاقسى زامان ءبىزدى ونان ارى قۇلشىنۋعا جەبەدى. قازاقتىڭ حالىق ءانىن راديودا بەرگەندى قويىپ، داستارقان باسىندا ايتۋعا دا شەك قويىلعان زامان بولدى عوي. ەگەر كىمدە-كىم حالىق اندەرىن ابايسىزدا ايتىپ قالسا سول كىنالى بولىپ تەرگەۋگە الىناتىن. بىراق، اسپاندى تورلاعان وسى قارا بۇلت ايىعا سالىسىمەن ون نەشە جىل شاڭ باسقان ۇلتتىق ءان-كۇيلەرىمىزدى التىن قوردان ىزدەپ تاۋىپ، كەيبىرىن قايتادان ورىنداتىپ، راديو ەفەرىنە بەرە باستادىق. مۇنىڭ ىشىندە «اق تاماق»، «مايرا»، «اق بيداي»، «اباي كۇنىم-اي»، «القوڭىر»، «سۇرجەكەي» ت.ب سەكىلدى حالىق اندەرى مەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ازات ەتىپ راديودا جاريالادىق. بۇل حالىق اراسىندا ۇلكەن ءدۇمپۋ قوزعادى. شىڭجاڭ حالىق راديو ستانتسياسىنداعىلار: «ورتالىق راديودان حالىق اندەرى شىرقالىپ جاتسا، ءبىز نەدەن جاسقانامىز دەدىك تە، بىزدە دەرەۋ التىن قورعا جۇگىردىك»، – دەپ كوڭىل-كۇيلەرىن بايانداعان قىزىقتى اڭگىمەلەرىن ەستىگەن ەدىك.

- راديودا اقىن-جازۋشىلار ءوز شىعارمالارىن وزدەرى وقىعان كەزدەر  بولعان ەكەن. سول تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- حالقىمىز «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەمەپ پە ەدى. قۇرىلعانىنا نەبارى 10 جىلعا جەتپەگەن، ونىڭ بىرنەشە جىلى سىناق رەتىندە جارتى ساعاتتىق اۋدارما حابار بەرۋمەن جۇرگەن جاعدايدا جاڭاعىداي جەتىستىككە قول جەتكىزۋ وڭاي ەمەس. سول تۇستارى استاناعا كەلگەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وزدەرىنە وقىتىپ تاراتا باستادىق. مىسالى، ومارعازى ايتانۇلى، قاۋسىلقان قوزىباەۆ، ماقاتان شارىپقانۇلى، كۇنگەي مۇقاجانۇلى، قۇرمانالى وسپانۇلى، ەرعالي ابىلقايىرۇلى، ابدىرەشىت بايبولاتوۆ، جۇماباي ءبىلالۇلى، ورازقان احمەتوۆ، ءجۇمادىل مامان، اكپار ءماجىتۇلى سياقتى قالامگەرلەرىمىز راديودا پوەزيالىق، پروزالىق شىعارمالارىن وقىپ ءوز ۇندەرىن الەمگە تاراتىپ، توماعاسىن العان قىرانداي شارىقتادى. مۇنىڭ ءوزى وشكىندەپ، ءسونىپ بارا جاتقان قازاق مادەنيەتىنىڭ شىراعىن قايتا جاققانداي بولدى. قالىڭ تىڭدارماننىڭ كوڭىل-كۇيىن سەرگىتىپ، بولاشاققا دەگەن سەنىمىن كۇشەيتتى. ايگىلى انشىلەرىمىزدىڭ بەيجىڭگە كەلىپ ءتۇرلى مادەني شارالارعا قاتىسۋ ورايىن قالت جىبەرمەي، ولاردى ستۋديامىزعا شاقىرىپ، دىبىس تاسپاسىنا ءان جازدىرىپ الىپ قالۋدى ادەتكە اينالدىردىق. مىسالى، قاميت ىسقاقۇلى، كامال ىشىكباي، كۇلمان شۇلەنبايقىزى، ارزىگۇل تۇرسىنقىزى سىقىلدى انشىلەردەن ورايى كەلگەندە تاسپاعا ءان جازدىرىپ الىپ قالىپ وتىردىق. مادەنيەت زور توڭكەرىسى تۇسىندا قازاق حالقىنىڭ ءتۇرلى مادەنيەتى، اسىرەسە دومبىرا-كۇي مادەنيەتى جوعالۋعا شاق قالعان ەدى. ءبىز وسىنداي كوكەيكەستى ماسەلەنى ەسكەرىپ 1980 جىلى ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسىنىڭ باسشىلارىنا حالىق ءان-كۇي مۇرالارىن جيناۋ جونىندە ءوتىنىش جازدىق. ستانتسيا باسشىلىعى بۇل ءوتىنىشىمىزدى بەكىتتى. شىڭجاڭ قازاعىنىڭ ايگىلى كۇيشىلەرىنەن تايىر بەلگىبايۇلى، داۋلەت حالىقۇلى، كامال ماقايۇلى، عيزات سەيىتقازين سيقتى دومبىراشىلاردى بەيجىڭگە ۇسىنىسپەن شاقىرىپ، كوپتەگەن حالىق كۇيلەرى مەن ءوز كۇيلەرىن التىن قورعا جازدىردىق.

- راديونى باسقارعان 15 جىلىڭىز قالاي ءوتتى؟

- قىزمەت بار جەردە تابىس تا، ولقىلىق تا، قايشىلىق تا، پىكىر تالاس تا ءومىر سۇرەدى. بۇل تابيعىي قۇبىلىس. مەنىڭ راديودا جۇمىس جاساعان 15 جىل ۋاقتىم تىپ-تىنىش، مامىراجاي، اقاۋسىز، كەدەرگىسىز، ىلعىي ءساتتى بولدى دەسەم اقىلعا سيمايدى. قىزمەت بارىسىندا كەمشىلىك تە، تالاس-تارتىس تا بولادى. بۇلار مۇلدە وتاسا المايتىن مۇددە قاقتىعىسىنان تۋىندىعان ەمەس. قايتا قىزمەتتى جاقسارتۋعا، ىنتىماقتى كۇشەيتۋگە، العا باسۋعا، جاڭالىق جاراتۋعا باعىتتالعان كوزقاراس. تانىم، پىكىر جاعىنداعى ۇقساماستىقتان تۋىنداعان ۋاقىتتىق قۇبىلىس. ولاردىڭ بارلىعى ءوز كەزىندە شەشىمىن تابىپ وتىردى. ءبىز جاستىق كوكتەمىمىزدى راديو ىسىنە ارناعان سول جىلداردى ماعانالى، بەرەكەلى، ناتيجەلى، كوڭىلدى وتكىزدىك دەپ، كوپ ۇلتتى قازاق راديوسى ءوز باستاماسىن جاقسى باستادى دەپ قازىر دە، كەلەشەكتە دە ايتا الامىز.

- ءوزىڭىز نەگىز قالاعان بۇگىنگى قازاق راديوسىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- قازىر قازاق راديوسىندا 20 نەشە جۋرناليست، رەداكتور، اۋدارماشى بار، 44 مەملەكەتكە ءۇنى جەتەتىن مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالىنا اينالدى. ەفەرگە شىعاتىن ساعات سانى كوبەيدى. ءبىزدىڭ زامانىمىزداعىداي ەمەس، شەكتەۋسىز ءداۋىر تالابىنا ۇيلەسىمدى، سان-سانالى ايدارلار اشىلدى. مۇنىڭ ىشىندە «اۋىل اۋانى»، «پاراسات»، «قاينار»، «زاڭ جانە زامانا»، «ەكونوميكا ايدىنى»، «شيپاگەرلىك»، «تەحنيكا تەتىگى»، «الەم اياسىندا»، «ونەر ولكەسىندە» ت.ب. لار بار. وسىعان قاراپ قۋاناسىڭ. قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى جاستاستى، ءوز باسىم ولاردىڭ ءار قادامىنا كۇن سايىن ءسات ساپار تىلەپ وتىرام. وسى ورايدا ايتايىن دەگەنىم: جاستار زاماننىڭ اتويشىلدارى، ولار قاي قاشاندا ەر جۇرەك، باتىلدىقپەن ەسكىنى ىعىستىرىپ، جاڭالىقتى جاقتاۋشىلار. الميساقتان بەرى سولاي. 40 جىلدىقتىڭ سالتاناتتى وتۋىندە جاستاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنەن بولە قاراۋعا بولمايدى. ولار 40 جىلدىقتى استانامىز بەيجىڭدە عانا وتكىزىپ عانا قويماي، 40 جىلدىقتىڭ الاۋىن شىڭجاڭنىڭ ءۇرىمجى، التاي قالالارى مەن قابا، بۋىرشىن، قوبىقسارى اۋداندارىنا، قاناس ساياحات رايونىنا دەيىن اپارىپ تۇتاندىردى. مۇنىڭ ءوزى راديونىڭ ىقپال كۇشىن دە، ەل اراسىنداعى بەدەلىن دە ارتتىرا ءتۇستى. ەڭ ماڭىزدىسى راديودا جۇمىس جاساعان قارت قىزمەتكەرلەر مەن بۇگىنگى تاڭدا راديودا جەمىستى ەڭبەك ءسىڭىرىپ وتىرعان بۋىنداردىڭ ءبىر جەردە باس قوسۋىنا ۇلكەن وراي تۋدىرىپ، ءوز ارا پىكىر الماسۋىنا، تاجىريبە تانىستيىرۋىنا، وي بولىسۋىنە كەڭ جول اشتى. «ۇلكەن پىشاق ۇيالسا دا وتەدى» دەگەن اتا ءسوزى بار ەمەس پە؟ 40 جىلدىق مەرەي تويدى تويلاپ وتىرعان مەزگىلدە مەنىمەن سۇحبات وتكىزۋگە كەلگەن اقپارات، تەلەۆيزيا تىلشىلەرىنە راديو تۋرالى ءوز ويىمدى بىلاي تۇيىندەگەن ەدىم:

باستايىق راديودان ءسوزىمىزدى،

بۇلاقتىڭ كوزىن اشقان كەزىمىزدى.

ءبىر ۇرپاق ءبىر ۇرپاقتان اسىپ ءتۇسىپ،

قۇلپىرتىپ كەلە جاتىر ءىزىمىزدى.

ۇلت مۇراتىن جالعاعان ۇرپاقتىڭ ارقاسىندا،

ورلەدى وركەنيەت شىڭنان شىڭعا.

نۇرلى بولاشاقتان جازا باسپاي،

كورىندىك 40 جىلدىڭ قىرقاسىندا.

ءار ءداۋىردىڭ وزىندىك تاڭباسى بار،

قىرىق جىلدىڭ تاۋسىلماس جالعاسى بار.

ءبىر بيىك ءبىر بيىككە كوتەرەدى،

بيىكگىڭ ءتىپتى كوركەم الدان شىعار.

- ءسىز قىتاي ەلىنە بەلگىلى باسپاگەر، اۋدارماشىسىز. وسى سالاداعى     ەڭبەكتەرىڭىز تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- 1984 جىلى قاراشادان 1995 جىلى ماۋسىمعا دەيىن شىڭجاڭ حالىق باسپاسىنىڭ قازاق رەداكتسيا بولىمىندە ورىن باسار مەڭگەرۋشى، تەتە اعا رەداكتور، «وقىرمان ورەسى» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. اقپارات عىلىمىنىڭ بەلدى سالاسى ەسەپتەلەتىن گازەت-جۋرنال، راديو جانە ءباسپاسوز سالاسىندا 40 نەشە جىل جەمىستى قىزمەت ىستەدىم.  اشىعىن ايتسام، مەن ومىرىمدە ءتورت سالانىڭ كاسىبىنە ارالاستىم. بارىنە جەتىلگەن مامان بولماسام دا ولاردىڭ جاي-جاپسارىن ءبىرشاما قانىق بىلەمىن. وسى ءتورت سالادا ىستەگەن ەڭبەگىمنىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ ايتىپ وتىرماي-اق، تەك شىڭجاڭ حالىق باسپاسىندا ىستەگەن كەزىمدە ءوزىم جاۋاپتى رەداكتور بولعان شىعارعان كىتاپتار مەن ادەبي اۋدارمالاردىڭ باستىلارىن ايتا كەتەيىن. ولار: «قىتايدىڭ قازىرگى زامان تاريحى تۋرالى ءبىلىم» (ەكى كىتاپ), «سوتتسياليزم تاريحى»، «ءتىل عىلىمى ماسەلەسى تۋرالى»، «پسيحولوگيا تۋرالى سۇراۋ-جاۋپ»، «تاريح ءبىلىمى سوزدىگى»، «زاڭ ءبىلىمى تۋرالى» (7 كىتاپ), «جاڭا داۋىردەگى پارتيا قۇرلىسى» ت.ب. 200-گە تارتا كىتاپتى رەداكتسيالاپ باسپاعا جولداپ، قىرىق نەشە كىتاپتىڭ جاۋاپتى رەداكتورى بولدىم. «وقىرمان ورەسى» جۋرنالىنىڭ 60 سانى مەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمدە جارىق كوردى. اۋدارعان ادەبي تۋىندىلارىم: «باتىسقا ساپار» (رومان، ەكى ادام بىرلەسىپ اۋداردىق), «ەرگەجەيلى ەلى مەن الىپتار ەلى» (روماننان ءۇزىندى), «ءومىر»، «ءبىز جاستار» (پوۆەست), ءۋاڭميڭنىڭ «سوڭعى تاۋ»، «ساپىرىلعان سالاشىلار» (اڭگىمە), حانزۋتىلىندە جازاتىن قالامگەر اكپار ءماجىتۇلىنىڭ «اقساق قۇلان»، «ون بەستەگى حاليدا»، «اتتەڭ رومكاباي» ت.ب. اڭگىمەلەرى. مۇنىڭ سىرتىندا حانزۋ اۆتورلارىنىڭ شىعارمالارىنان تارجىمالاعان ون نەشە اڭگىمە مەن ءوزىم قۇراستىرعان ءۇش كىتاپ بار. مىنە، وسىنداي ەڭبەكتەرىمنەن تىس، ءوزىم قالام تەربەپ جازعان وچەرەك، شالقىما، ەسسە، جاڭا جىلعا ارناۋ سياقتى ادەبي ماقالالارىم دا ءوز زامانىندا وقىرمانىڭ العىسىن الىپ، جاقسى اسەر قالدىرعان ەدى.

ۇكىمەت جارتى عاسىر توككەن تەرىمدى، ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىمدى باعالاعان بولسا كەرەك، مەنىڭ ءومىربايانىم مەن ەڭبەگىم تۋرالى جازىلعان شاعىن تانىستىرۋ 1989 جىلى بەيجىڭدەگى كىتاپ باسپا مەكەمەسى جاعىنان جارىق كورگەن «قىتايدىڭ ءباسپاسوز سالاسىنداعى ايگىلى ادامدار سوزدىگىنىڭ» (قىتاي تىلىندە) 481-بەتىنە جانە 1994 جىلى لياۋليڭ ۇلتتار باسپاسى جاعىنان جارىق كورگەن «قىتاي از ۇلت ماماندارى، وقىمىستىلارى سوزدىگىنىڭ» (قىتاي تىلىندە) 593-بەتىندە بەرىلدى. ال 1999 جىلى بەيجىڭدە جارىق كورگەن «دۇنيە ءبىلىم قامباسى» اتتى ۇلكەن جەلىلەس كىتاپتىڭ ءبىرىنشى تومىنىڭ 991-بەتىندەگى «دومبىرا» تاقىرىپتاعى قىتايشاعا اۋدارىلعان وچەرگىم باسىلدى ءارى وچەرك التىن مەدالمەن سىيلاندى.

- ءسىز جالپى ءومىر جولىڭىزعا ريزاسىز با؟

- ءورلى-قىرلى ءومىر جولىمدا شىعانداپ شىڭعا، قارا ءۇزىپ وزىپ كەتپەسەم دە، شاما شارقىمشا تالاي كەزەڭدەردى استىم. ومىردە وسى جۇرىسىمە ريزامىن. مەن ەكى ءسوزدىڭ بىرىندە بۇگىنگى باقىتتى زاماندا جاساعانىما رازى-حوش بولىپ «ءومىر ساعان راحمەت!» دەگەن ءسوز ماتەلىمە اينالىپ كەتكەن كورىنەدى. شىنىندا سولاي، وتكەن وگەي ءومىردىڭ اششتى-تۇششتىسىن ازدا بولسا تاتىپ قالعان بىزدەر قازىرگى باقىتتى زامانانى ەرەسەن قاستەرلەپ، ءداۋىردىڭ تالابىنا ساي بۇكىل كۇش-قۋاتىمىزدى قوعام قاجەتىنە سارقا جۇمساعان ەكەنبىز. ەندى ويلاسام سول كورگەن قىزىق، باسقان ىزدەرىمنىڭ بارلىعى سونادايدا جىل سوراپتارىنىڭ سوقپاعىندا قالعان تارىزدەنەدى. «ءومىر ساعان راحمەت!» دەگەن ءوزىمنىڭ ۇيرەنشىكتى ماتەلىمدى قايتالاي بەرگىم كەلەدى...

- سۇحباتتىڭ سوڭىندا بالا كەزىڭىزدە ەستە قالعان قىزىقتى وقيعالاردىڭ ءبىرىن ايتا كەتسەڭىز؟

- بالالىق شاعىنداعى قىزىقتى ءىس كىمنىڭ ەسىنەن كوتەرىلىپ كەتەدى دەيسىڭ. ادامنىڭ بالا كەزىندە كورگەنى، ەستىگەنى تايعا تاڭبا باسقانداي ەسىندە قالادى. مەكەنىمىز كۇنەس اۋدانى شاقپى ءىشىنىڭ كۇڭگەي بەتى، كەرەگە تاستىڭ باۋىرايى. ويىننىڭ دەگەن تۋىن تىگەتىن كەزىم.

شاپقى ءىشى ىرىستى مەكەن، جەر جانناتى دەسە دەگەندەي، نە كەرەمەتتىڭ ءبارى تابىلادى. سوندىقتان، اقىن تاڭجارىق وسى قۇتتى اتامەكەندى ءوز كەزىندە بىلاي دەپ جىرلاعان:

«تۋعان جەر، اتامەكەن – شىركىن شاپقى،

سەندە ويناپ، سەندە وتكىزدىم بالا شاققتى.

كۇن باتقانشا جۇگىرىپ تىنىم تاپپاي،

جاعاڭدا ويناۋشى ەدىم اتىم زاپقى.

...

جەرىڭ كەڭ، ءشوبىڭ شۇيگىن، سۋىڭ بالداي،

حالقىڭ بار بەرەكەلى، ىنتىماقتى.

وزىڭدەي جاننات بەينە قۇتتى جەردى،

قايران بابام ىزدەپ كەپ قالاي تاپتى؟!».

شاپقىنىڭ ۇشان تەڭىز كەن بايلىعىن بىلاي قويعاندا، اڭ مەن قۇسىنىڭ ءتۇرىن ساناپ تاۋىسۋعا بولمايدى. اسىرەسە، كۇنگەي جاعىندا شىل، كەكىلىك جەر قابىستىرىپ ءورىپ جۇرەدى. بىزبەن كورشى وتىراتىن قونىسباي اتاي، دا قۇستى قورعاي بىلەتىن. قىستا ۇيدە كەكىلىك، كەپتەر باعادى. بالاپان قۇستى اۋەس كورەدى، قۇسقا جاقىنداپ، قولىنان جەم بەرۋدى ەرەكشە قىزىق سانايدى. سودان بولار، ءار كۇنى تاڭەرتەڭ ءبىر توپ بالا قونىسباي اتايدىڭ ۇيىنە بارىپ، مازاسىن الاتىن كورىنەمىز. بىراق ول كىسى بالاجان ەكەن، توپىرلاپ بارعانىمىزعا ءىش جيماي جىلى شىرايمەن قارسى الادى. قۇس تۋرالى بىزگە كوپ نارسەنى ۇيرەتەدى، ءبىزدى كورگەن جەردەن:

- بالالار، كەلىڭدەر، مىنا قۇستى بىلەسىڭدەر مە، اتى نە، قانە كىم ايتادى؟ –دەپ سۇراي باستايدى. بىلەتىن بالالار مەن ايتامىن دەپ شۋ ەتە تۇسەدى:

- اناۋ تۇرعان – كەكىلىك، مىناۋ – شىل، سوناۋ تۇرعان كەپتەر، – دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ جاتادى.

قونىسباي اتاي ءبىر ىسكە رازى بولعاندا الدىمەن ءوزى كۇلە سويلەپ، بالاشا قۋانىپ كەتۋشى ەدى. بۇل جولى دا سونداي بەينە بايقاتىپ:

- بارەكەلدى، دۇرىس ايتاسىڭدار، ال سەندەر كورمەگەن تاعى ءبىر قۇس بار. ول اناۋ شارباقتىڭ ىشىندە قاماۋلى تۇرعان قىرعاۋىل، قاراڭدارشى، ءوزى قانداي ادەمى، كوزدىڭ مەيىرىن قاندىرادى. وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، قىرعاۋىل مىنا تۇبەكتە جىن اتادى عوي، مەن ونى قولدا باعىپ، پايداسىن كورەيىن دەپ ۇستادىم. ارقانداي جانۋاردىڭ جاۋى بولادى، ءبىر قىران قۇس وسى قىرعاۋىلدى ءىلىپ اكەتۋگە ۇلگىرمەي، تاسقا سوعىپ زاقىمداپ كەتىپتى، سودان اكەلىپ باعىپ وتىرمىن. اقاۋسىز جازىلعاندا تابيعاتقا قويا بەرەمىن. بۇل انا ۇشەۋىنەن ۇلكەن، جەمدى كوپ جەيدى. دەگەنمەن، قولعا بىردەن تەز كونە قويمايدى، بەلگىلى بارىس كەرەك، اقىرىن ۇيرەنەدى. كەپتەر مەن كەكىلىك باققانعا شاپشاڭ كونەدى. نە بەرسەڭ تالعاماي جەيدى، تاعىلاۋ كەلەدى، قولدان جەم بەرسەڭ جەمەيدى. بۇلاردىڭ ىشىندە ەتىنىڭ دارىلىگى، قۇندىلىعى، شىمىرلىعى جاعىنان كەكىلىك ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. تاجىريبەلى شيپاگەر جاسى ەگدە تارتقان، دەنە قۋاتى ءالسىز، ناۋقاسشاڭ ادامعا كەكىلىكتىڭ ەتى، سورپاسى تابىلمايتىن ەم ەكەندىگىن ايتادى. قىرعاۋىلدىڭ، شىلدىڭ ەتى دە جاقسى دەسەدى. ال كەپتەردىڭ ەتىن ءوزىم جەپ كورمەدىم، كەپتەردى باققانىم ەتىن جەۋ ءۇشىن ەمەس، مەندە ونداي وي جوق. مەنىڭ بىرعانا ويىم بار، ول – قاناتتى قۇس تا، ءتورت اياقتى قوڭىر اڭ دا ادامنىڭ سەرىگى. اينالىپ كەلگەندە، وسىلاي ىستەۋىمنىڭ ءبارى سولاردى قورعاۋ ءۇشىن بولىپ وتىر، – دەپ قونىسباي اتاي ءوز ويىن ايتقانان كەيىن، وزگەشە ءبىر تىڭ اڭگىمەگە باستايتىنداي سىڭاي بايقاتىپ، اۋەلى ءوزى قارقىلداپ كۇلىپ

- تاماشى بولسىن، قۇستى كوردىڭدەر، تانىستىڭدار، مەن ەندى سەندەرگە ءبىر قىزىقتى اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. سەندەر كەكىلىك تۋرالى تاقپاقتى بىلەسىڭدەر مە، بىلمەسەڭدەر مەن ۇيرەتەيىن. كىشكەنە كەزىمىزدە بىزدە وسى تاقپاقتى ۇل-قىز ەكى جاق بولىپ ايتىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى شەنەپ، مۇقاتىپ، تاماشا ويىننىڭ قىزىعىنا باتاتىنبىز. اۋەلى ۇل تاقپاعىن ايتاتىن:

- كەكىلىك كەكىلىك كەر جورعا،

كەكىلىكتەن مەن جورعا.

قىزىل تۇمسىق شاۋ قارعا،

قىزدان باسقا جاۋ بار ما؟ – دەپ ۇل جاعى شىرقاسا، ىلە-شالا جۇلىپ العانداي قىزى جاعى:

- كەكىلىك كەكىلىك كەر جورعا،

كەكىلىكتەن مەن جورعا.

ۇزىن تۇمسىق شاۋ قارعا،

ۇلدان باسقا جاۋ بار ما؟ – دەپ قىز جاعى قولما-قول قارۋىن قايتارىپ، وسال سوقپايتىندىعىن كورسەتەدى. بۇل تەكە تىرەس تالاي تارتىستان ءوتىپ، تالىقسىعاندا بارىپ تىنادى. وسى كەزدە ءتور الدىندا ۇرشىعىن ءيىرىپ، وزىمەن ءوزى بولىپ وتىرعان

كۇمىسقان اجەي ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ سوزگە ارالاستى:

- وي، شال-اۋ، مۇنىڭ نە، بالالاردى اۋرە-سارساڭعا ءتۇسىرىپ، سالعىلاستىرىپ قويعانىڭ قالاي. ۇيرەتسەڭ، ءبىر ءتاۋىر رەگىن تاپساڭ بولماي ما؟ – دەپ بالالاردىڭ ەكى جاق بولىپ ايتىسقانىن ەرەكشى قىزىق سەزىنىپ:

- ەي، بالالار، ەرتەڭ كەلىڭدەر، مەن دە سەندەرگە وقۋدا جالقاۋ بالانىڭ تاقپاق ولەڭىن ۇيرەتەيىن، – دەگەن ەدى، بالالار جاعى بىردەن قۇپتاپ:

- كۇمىسقان اجەي وتە جاقسى، ۇيرەنەمىز، ەرتەڭ كەلەيىك، – دەپ كەكىلىك تۋرالى تاقپاقتى تالاسا ايتىپ دۋمانداتىپ تارادى.

- بالالى ءۇي بازار دەگەن ەمەس پە؟ قونىسباي اتانىڭ ءۇيى تاعى دا دۋمانعا بولەندى. بالالار ءبىرىن-ءبىرى توسپاي دابىرلاپ سويلەپ جاتقان ەدى، كۇمىسقان اجەيدىڭ كوتەرىڭكى شىققان داۋىسى ولاردىڭ دابىرىن باسىپ ءتۇستى. كۇمىسقان اجەي كەشەگى ۋادەسى بويىنشا اڭگىمەسىن باستادى.

- ال، بالالار مەن سويلەيمىن، تىڭدايسىڭدار ما؟ – دەپ ەدى، بالالار:

- تىڭدايمىز، – دەپ ءبىر كەلكى ۇنمەن شۋ ەتە ءتۇستى. – ەندەشە، تىنىش وتىرىڭدار. اڭگىمە جالقاۋ بالا تۋرالى:

- مەنىڭ ەسكىشە وقىپ جۇرگەن كەزىم، بەس ساۋساق بىردەي بولمايتىنى سياقتى، وقۋدا دا بالانىڭ ءبارى بىردەي بولمايدى. بىرەۋى ۇزدىك وقىسا، بىرەۋى ورتا، بىرەۋى ناشار وقيدى. سول ناشار وقيتىن مەنىڭ ءبىر ۇل سىنىپتاسىم بار ەدى. ءوزى جالقاۋ، وقۋ دەسە باسى اۋىرادى، مەكتەپكە بارعاننان بارماعانى كوپ، تاپسىرمانى ورىندامايدى، دوسكا الدىنا شىعۋدان جالتارادى. سوندىقتان، كۇندە مۇعالىمنىڭ سوگىسىن ەستيدى. ونى تىڭداپ جاتقان ول ەمەس، بۇگىن ايتساڭ ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتەدى. اۋەلى ەگەسكەندەي قايداعى ءبىر تاقپاقتى ۇيرەنىپ الىپ ايتىپ جۇرەدى. سول ايتاتىن تاقپاق ولەڭنىڭ ءماتىنى ەسىمدە قالۋىنشا مىنانداي:

سالدىر-سالدىر سارسەنبى،

ساعىنعانىم بەيسەنبى.

جۇما ءبىزدىڭ دوسىمىز،

سەنبى ءبىزدىڭ قاسىمىز.

- بۇدان نە ۇقتىڭدار، بەيسەنبىنى نەگە ساعىنادى، جۇمانى نەگە دوس سانايدى، سەنبى قالايشا جاۋى بولادى؟

- كانە، كىم ۇقتى، ايتاتىندارىڭ بار ما؟ – دەپ سۇراپ ەدى، بالالاردىڭ ەشقايسىسى جۇمعان اۋزىن اشپادى.

- ولاي بولسا مەن ايتايىن، ۇعىپ الىڭدار، – دەپ كۇمىسقان اجەي بۇل تاقپاقتىڭ شىعۋ جاي-جاپسارىن اشالاپ ءتۇسىندىردى:

- ەسكىشە وقىعاندا، قازىرگىدەي، جەكسەنبى كۇنى دەمالمايدى. تەك ءبىر عانا كۇن – جۇما كۇنى دەمالادى. سول سەبەپتى، جۇما كۇنى – جالقاۋ وقۋشىنىڭ دوسى، سەنبى كۇنى قاسى، ساعىناتىنى بەيسەنبى بولاتىنى وسىدان، – دەگەندە، بالالار قانشالىق ءتۇسىندى، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر ۇزاقشا شۋلاپ كۇلىپ جاتتى.

- وگىزگە تۋعان كۇن بۇزاۋعا دا تۋادى، سەندەر دە، ءالى-اق مەكتەپكە باراتىن بولاسىڭدار. جامانان جيرەنىپ، جاقسىدان ۇيرەنىپ، جارامدى ادام بولىپ ەرجەتىڭدەر، – دەپ كۇمىسقان اجەي ءسوزىن سالماقتاي سويلەگەندە، قونىسباي اتاي دا ونىڭ ءسوزىن قۇپتاپ:

- كەكىلىك تۋرالى تاقپاق ولەڭدى تاماشا ءۇشىن، جالقاۋ بالا جونىندەگى تاقپاق ولەڭدى ءتالىم ءۇشىن ايتىپ وتىرمىز. ىلعي ويىنعا عانا بەرىلىپ كەتپەي، وقۋعا دا ىنتالى بولىڭدار، – دەپ كوپتى كورگەن، كوڭىلگە توقىعان ەكى ءبىلىمدى قارت ءسوزىن اياقتاتقاندا، بالالار ءماز-مەيرام، رازى-قوش بولعانداي قۋانا-قۋانا ولەڭدەتىپ ۇيلەرىنە قايتتى.

شىركىن، بالالىق شاقتىڭ كورەگەن تۇستەي تەز وتە شىعارىن كىم ويلاعان. ءتۇن ۇزارسا ءتۇس كوبەيەدى دەگەندەي ۋاقىت وتكەن سايىن بالالىق شاق ماعان قاراسىن كورسەتپەي الىستاپ كەتتى.

«جوققا جۇيرىك جەتپەيدى»، تالىققانان تارىققان جامان ەكەن. ءبىر جىلى شەشەم ناۋقاستانىپ قالعاندا ۇيدە ءىلىپ اۋىزعا سالار ءدان جوق ەدى. كوكتەمدە ەلدىڭ كولىگىن، سوقاسىن ارەڭ جالدانىپ ءجۇرىپ الىپ، ءبىر تاقيا تارى ەگەتىنبىز. سودان ءبىر جىلدىق قورەكتى جابدىپ العانبىز. قازىرگى تالشىق ەتىپ وتىرعانىمىز سول، قاتىقسىز قارا كوجە، قارا شاي شەشەمە جاعا بەرمەيدى. كەيدە جۇرەگى قارايىپ، باسى اينالىپ، اۋزىنان قارا سۋى توگىلەدى. جۇمىسقا زاۋقى سوقپاي، تالىقسىپ جاتىپ قالدى. جالعىز سيىردان جاز بويى تىرناشتاپ العان قۇرت، ماي الدە قاشان قاعىلعان بولاتىن. بىزدە ۇساق مال دەگەن بولمايدى. جان قىسىلعاندا جاقىندى دا ىزدەپ كوردىك، ودان دا ەشقانداي قايىر بولمادى. بارىنەن ءۇمىت ءۇزىلىپ، بارار جەر، باسار تاۋ قالماعاندا، باياعى قونىسباي اتايدىڭ كەكىلىكتىڭ ەتىنىڭ قۇنارى تۋرالى ايتقان ءتالىمى بويىنشا قارا تۇزاقتى بىلەگىمە سالىپ، ەم تابىلىپ قالار دەگەن ويمەن كەكىلىك ولەڭىن سەنىممەن ەكپىندەتە ايتىپ، كۇنگەي بەتكە قاراي اتتاندىم.

ءبىر ءۇيلى جان ەلدەن تەلمىرىپ كۇتكەن نەسىبەسىن مەيىرلى جەر انانىڭ ىستىق قۇشاعىنان تەرىپ جەپ، تارىقتىرمايتىن ءومىر جولىن تاپقانىنا قۋاندى.

ءوز ەڭبەگىنە سۇيەنىپ تىرشىلىك ەتۋ – ومىرلىك دەگەن مىنە وسى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى

ەسكەرتۋ: سۇحبات بۇرىنىراقتا الىنعان

Abai.kz