رەسەيدە ءبىر ميلليوننان استام قازاق تۇرسا دا ءبىر قازاق ءتىلدى مەكتەپ جوق. قازاقتىڭ تاريحي جەرى سانالاتىن اشتارحان، ومبى، تومبى، ورىنبور ايماعىندا قازاق اۋىلدارى كوپ. ال قالالىق ورتادا قازاقتاردىڭ ۇلەسى باسىم مەكەندەر جەتەرلىك.

ومبى ايماعىنداعى 2010 جىلى قازاقتىڭ سانى رەسمي تۇردە 80 مىڭ ادامدى قۇراعان، بۇل ورىستاردان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا دەگەندى بىلدىرەدى. ال بەيرەسمي دەرەكتەر بويىنشا ومبى ولكەسىندە 200 مىڭنان استام قازاق بار. قازاقتاردىڭ سانى قالاي وزگەرگەنى 2021 جىلعى حالىقتىق ساناقتان كەيىن بەلگىلى بولۋى ءتيىس.

ومبى ايماعىنىڭ باسشىسى الەكساندر بۋركوۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى قالالىق ايماقتا تۇرادى. ال قالعان بولىگى قازاقستانمەن شەكارالاس اۋىلداردا تۇرادى. بۇل مىڭداعان شاقىرىمعا سوزىلعان قازاقستان-رەسەي شەكاراسىنداعى قازاق اۋىلدارى دەگەن ءسوز.

ومبى ايماعىندا قازاقتىڭ كوپتىگىنە قاراماستان تولىق قازاق تىلىندەگى مەكتەپتەر جوق. ايماقتا بار بولعانى قازاق ءتىلىن وقىتاتىن جەتى ورتالىق قانا بار. ونىڭ بەسەۋى وبلىس اۋداندارىندا بولسا، ەكەۋى ومبى قالاسىندا ورنالاسقان. ونىڭ ءوزى مەكتەپ ىشىندەگى قوسىمشا ورتالىقتار عانا. ۋنيۆەرسيتەت اۋماعىندا ءبىر عانا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ورتالىعى بار. رەسەي بيلىگى قازاقتاردىڭ تولىق مەكتەبىنىڭ بولماۋىن قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستىڭ ازدىعى دەپ تۇسىندىرەدى. الايدا، شىندىعىندا ءتىلدى ۇيرەنۋگە نيەتتى قازاقتار سانى كوپ، بىراق ونى قولداۋعا ماسكەۋ قۇلىقسىز. قازاق تىلىندەگى گازەتتەردى رەداكتسيا ۇجىمى دەمەۋشىلەرسىز شىعارۋعا ءماجبۇر. سونىڭ ءبىرى «ومبى قازاقتارى» گازەتى.

ومبى ايماعىنىڭ باسشىسىنىڭ مالىمەتىنشە، وبلىستا 12 قازاققا تيەسىلى ۇلتتىق بىرلەستىكتەر بار. ولاردىڭ باسىم بولىگى قازاق مادەنيەتىن جانداندىرۋ، قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ، كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋ، قازاق تىلىندەگى كىتاپتار تاراتۋ، ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ جانە باسقا شارالاردى ىسكە اسىرادى. كوپشىلىگى قازاقستانداعى پرەزيدەنت قورىمەن بىرلەسە شارالار ۇيىمداستىرىپ تۇرادى. بىراق، ول ازدىق ەتەدى. سەبەبى جۇزدەگەن مىڭ قازاقتى رۋحاني، ۇلتتىق، مادەني قۇندىلىقتارمەن سۋسىنداتۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىستار مەن قىرۋار قارجىلاندىرۋ قاجەت.

ومبىدا قازاقتىڭ زيالىلارى ءبىلىم الىپ، الاشتىڭ ارداقتىلارى اعارتۋشىلىق جولىن باستاعان. ماعجان جۇماباەۆ، شوقان ءۋاليحان، ساكەن سەيفۋللين، جۇماباي شاياحمەتوۆ، كوشكە كەمەڭگەرۇلى سىندى ارىستار ومبىدا ءبىلىمىن تەرەڭدەتكەن. 2004 جىلى ومبىدا ساكەن سەيفۋللين مەن شوقان ۋاليحانعا ەسكەرتكىش اشىلعان ەدى.

ومبىنىڭ باستى ساۋدا جاسايتىن ەلى قازاقستان. شەكارالاس بولعاندىقتان بۇل زاڭدىلىق. 2020 جىلى ومبى مەن قازاقستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 350 ميلليون دوللاردى قۇراعان. نەگىزىنەن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى مەن ازىق-تۇلىك تاۋارلارى. قازاقستان مەن ومبىنىڭ ورتاق ماسەلەسى بار، ول ەرتىس وزەنىنىڭ تارتىلىپ بارا جاتقاندىعى. قىتاي تاراپى ەرتىس بويىنشا سۋ بوگەتتەرىن سالىپ، سۋ دەڭگەيى تومەندەپ كەتتى. ول قازاقستاندا ەرتىس، ال رەسەيدە وب وزەنىنە ءوز اسەرىن تيگىزۋدە. رەسەي تاراپى سۋدىڭ ۇزدىكسىز بولۋىن قالايدى، الايدا ءوزى كاسپيگە قۇياتىن ءىرى وزەن بويلارىنا سۋ بەكەتتەرىن سالىپ جاتىر. بۇل «بىزگە بەر، ال ءبىز ويلانامىز» پرينتسيپىنە ۇقسايدى.

ومبىدا 10 مىڭ قازاقستاندىق ستۋدەنت بار. ولاردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاندىق ورىستار جانە كوپشىلىگى وقۋىن بىتىرگەن سوڭ، تاريحي وتاندارىندا قالۋدى قۇپ كورەدى. ال قازاق ستۋدەنتتەردىڭ بارلىعى دەرلىك وتاندارىنا، ياعني قازاقستانعا قايتادى.

رەسەيدەگى الەۋمەتتىك جاعداي ناشارلاپ، سانكتسيا اسەرىنەن باعا وسكەن ساتتە ومبىدان قازاقستانعا كوشىپ كەلۋشى قازاقتار سانى دا ارتىپتى. الايدا پاندەميالىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى كوش ەكى جىل توقتاپ قالعان. كوروناۆيرۋس پاندەمياسى اياقتالسا، كوش جاندانادى دەگەن ءۇمىت بار.

كا مىرزا

Abai.kz