مەملەكەتتىك سىيلىق كىمگە بۇيىرادى؟
قازىر قازاق قالامگەرلەرى اراسىندا «مەملەكەتتىك سىيلىقتى كىم الادى؟» دەگەن ساۋال «قالىقتاپ» ءجۇر. بىرنەشە دۇركىن بايگەگە تۇسكەن جۇيرىكتەرىمىز جۇلدەسىز قالعاندىقتان، «قالاي بولار ەكەن؟» دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس، ارينە. بايگە بولعان سوڭ، ەكى كەمپىر جارىسسا دا ءبىرى وزارى ايدان انىق. بىراق ءدال قازىرگى تاڭدا مىناۋ جۇلدە الادى دەپ الدەكىمدى ساۋساقپەن نۇسقاپ كورسەتۋگە ءالى ەرتە. بۇل جولى ءبىز الامانعا ات قوسىپ وتىرعان ەكى اقىندى قاتار سويلەتىپ، مەملەكەتتىك سىيلىق جايىنداعى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
رافاەل نيازبەك، اقىن:
قۇلاگەردىڭ قۇلىنى بايگە المايدى، باتىراشتىڭ تۇقىمى جۇرگەن ەلدە...
- رافاەل اعا، بۇعان دەيىن شەشەن رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدىڭىز. بىرنەشە ءمۇشايرانىڭ دا جۇلدەگەرى بولىپسىز. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ بايگەسىنە ات قوسۋعا ءسىزدى نە يتەرمەلەدى؟ وزگە ۇلتتىڭ مەمسىيلىعىن الدىم، ەندى ءوز ەلىمنىڭ سىيلىعىن الۋعا دا لايىقتىمىن دەدىڭىز بە الدە؟ اڭگىمەنى وسىدان باستايىقشى...
قازىر قازاق قالامگەرلەرى اراسىندا «مەملەكەتتىك سىيلىقتى كىم الادى؟» دەگەن ساۋال «قالىقتاپ» ءجۇر. بىرنەشە دۇركىن بايگەگە تۇسكەن جۇيرىكتەرىمىز جۇلدەسىز قالعاندىقتان، «قالاي بولار ەكەن؟» دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس، ارينە. بايگە بولعان سوڭ، ەكى كەمپىر جارىسسا دا ءبىرى وزارى ايدان انىق. بىراق ءدال قازىرگى تاڭدا مىناۋ جۇلدە الادى دەپ الدەكىمدى ساۋساقپەن نۇسقاپ كورسەتۋگە ءالى ەرتە. بۇل جولى ءبىز الامانعا ات قوسىپ وتىرعان ەكى اقىندى قاتار سويلەتىپ، مەملەكەتتىك سىيلىق جايىنداعى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
رافاەل نيازبەك، اقىن:
قۇلاگەردىڭ قۇلىنى بايگە المايدى، باتىراشتىڭ تۇقىمى جۇرگەن ەلدە...
- رافاەل اعا، بۇعان دەيىن شەشەن رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدىڭىز. بىرنەشە ءمۇشايرانىڭ دا جۇلدەگەرى بولىپسىز. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ بايگەسىنە ات قوسۋعا ءسىزدى نە يتەرمەلەدى؟ وزگە ۇلتتىڭ مەمسىيلىعىن الدىم، ەندى ءوز ەلىمنىڭ سىيلىعىن الۋعا دا لايىقتىمىن دەدىڭىز بە الدە؟ اڭگىمەنى وسىدان باستايىقشى...
- 1994 جىلى ورىس-شەشەن سوعىسىندا 7 جاسار بالا بەلىنە گراناتا بايلاپ، ەلىن قورعاۋ ءۇشىن تانكىنىڭ استىنا ءتۇستى. سول وقيعا جۇرەگىمدى قوزعاپ جىبەردى. تۋىسقان حالىق شەشەندەر كۇيزەلىپ جاتقان كەزدە ولاردىڭ رۋحىن كوتەرىپ، ەڭسەسىن تىكتەۋ ماقساتىندا «شەشەندەر» اتتى پوەما جازدىم. مەن جالعىز شەشەندەردىڭ عانا ەمەس، رەسەي يمپەرياسىنىڭ بودانىندا بولعان بۇكىل حالىقتىڭ تاعدىرىن جازدىم. «شەشەندەر» اتتى جىر-داستانىم «جىبەك جولى» باسپاسىنان 10000 دانامەن جارىققا شىقتى. 2000 داناسى قازاق تىلىندە، 8000 داناسى ورىس تىلىندە. ول كىتاپتى كۇيزەلگەن حالىققا قازاق ەلىنىڭ دەمەۋى بولسىن دەپ تەگىن تاراتتىق. شەشەندەر وزدەرىنىڭ ەڭ جوعارعى مەملەكەتتىك سىيلىعى «ۇلت نامىسى» وردەنىمەن ماراپاتتادى. ءبىر جىلدان كەيىن پوەمامنىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگى ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىق بەردى. ول بايگەگە ءتۇرلى ۇلتتاردان 120 اقىن اتقوستى. 120 اقىننىڭ ۇشەۋىنە عانا مەمسىيلىق بۇيىردى. سونىڭ بىرەۋى مىنا مەنمىن. جاڭا سەن ايتىپ وتىرعان وزگە ۇلتتىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعى ماعان وسىلاي كەلگەن. ال وزگە ەلدىڭ مەمسىيلىعىنا لايىقتى بولعاندا، ءوز ەلىمنىڭ سىيلىعىنا نەگە لايىقتى ەمەسپىن؟ مەمسىيلىقتىڭ بايگەسىنە سوندىقتان دا ءتۇستىم. مەن شەشەندەر تۋرالى ءبىر-اق كىتاپ جازدىم. سول ءبىر كىتاپپەن شەشەندەردىڭ باتىرى اتاندىم. ال ءوز ەلىمە ارناپ وتىز ءۇش كىتاپ جازدىم. مەمسىيلىق الۋعا تۇرارلىق ەڭبەگىم بار عوي دەپ ويلايمىن.
- ءجون ەكەن. ءسىزدىڭ پوەزياڭىزدى وقىعاندا ولەڭدەرىڭىز ادامدى رۋحتاندىرىپ جىبەرەدى. پوەزياڭىزدا قايراتكەرلىك بار، ءورشىل رۋحتا جازىلادى. ۇساق تاقىرىپقا، «كۇيدىم-ءسۇيدىم، ماحابباتىما جەتپەي قور بولدىم» دەگەندەي كۇيرەكتىككە بارا قويمايسىز. بۇل جولدى سانالى تۇردە تاڭدادىڭىز با؟
- مەنىڭ تاقىرىبىم ءاۋ باستان ازاماتتىق رۋح، پاتريوتيزم، ەل مەن جەر، تاۋەلسىزدىك. بۇل جولدى سانالى تۇردە تاڭدادىڭ با دەيسىڭ، مەنى ءومىر وسى جولعا ءوزى اكەلدى. جەتىم ءوستىم، كيىندىق پەن قياناتتى كوپ كوردىم. جاستايىمنان بىرەۋگە بىرەۋدىڭ ءتىسى باتىپ، قياناتى ءوتىپ جاتقانىن كورسەم اراشا تۇسەتىنمىن. كەيىن ەسەيە كەلە ۇلكەن حالىقتىق ارناعا ءتۇسىپ، حالىقتىق سيپات الدى عوي دەپ ويلايمىن. ءوزىمدى ءوزىم ماقتاعانىم ابەستىك بولار، بىراق مارقۇم ەسەنباي دۇيسەنباەۆ مەنىڭ پوەزيامدى «رۋح قاشىپ كەتكەن زاماندا رۋح شاقىرۋ داستانى» دەپ كورسەتكەن. قازىر ءبىزدىڭ رۋحىمىز تومەندەپ كەتتى. قوعامدا قىم-قيعاش ويلار قاقتىعىسى ءجۇرىپ جاتىر. قازاقتا ىشتەن ىرىتۋگە تىرىسىپ جۇرگەندەر دە بار. سىرتقى جاۋلاردان گورى ىشكى جاۋلاردان ساقتانۋىمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاماساق ءبىزدى بابالارىمىز دا، ەرتەڭگى ۇرپاق تا ەشقاشان كەشىرمەيدى.
- ماحامبەتتىڭ 200 جىلدىعىنا 200 ولەڭ جازعانىڭىزدى بىلەمىز. «كەمەڭگەر» اتتى كىتابىڭىزدا دiنمۇحامەد قوناەۆقا 300 ولەڭ ارناپسىز. «تامۇق وتىنا جانباعان» دەگەن شەر-داستانىڭىز اسانباي اسقاروۆتىڭ قىزىل يمپەريانىڭ كەساپاتىنا ۇشىراپ، ازاپ شەككەن قيلى تاعدىرىنا ارنالعان. وسىنداي ءىرى تۇلعالاردى، ءىرى قايراتكەرلەردى ولەڭدەرىڭىزدىڭ كەيىپكەرى ەتىپ الۋىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە؟
- ولار - ەل ءۇشىن قىزمەت ەتتى. قوناەۆتىڭ كەمەڭگەرلىگىن، ماحامبەتتىڭ ەرلىگىن جىرلاماعاندا كىمدى جىرلايمىز؟! ولەڭدەرىممەن ماحامبەتتىڭ، دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ، اسانباي اسقاروۆتىڭ الەمىن اشتىم، سول زاماننىڭ تىنىسىن بەردىم دەپ ويلايمىن. باۋىرجان مومىشۇلى جايلى «باۋىرجان - التى الاشتىڭ ار نامىسى» اتتى تسيكلدى ولەڭدەر جازدىم. بۇل تۇلعالاردى جىرلاۋ ەڭ الدىمەن ۇرپاققا كەرەك. ولاردىڭ ءبارى ءبىر-ءبىر الاتاۋ، كەمەڭگەرلەرىمىزدى ۇرپاققا ۇلگى ەتۋىمىز قاجەت.
- ىلگەرىرەكتە «تاس قۇداي»، «قىزىل ءۇي» دەگەن روماندار جازىپ، پروزادا ءبىراز قالام سىلتەدىڭىز. كەيىنگى جىلدارى پروزاڭىز سۋىپ قالعان جوق پا؟ الدە ءبىرجولا بىرجاقتى بولىپ، پوەزيادا قالايىن دەدىڭىز بە؟
- ولەڭگە سىيمايتىن تاقىرىپتار بولادى. كەڭەس زامانىندا ۇكىمەتتىك جوسپار ءۇشىن شولاقبەلسەندىلەردىڭ حالىقتى قيناعانىن جازعىم كەلدى. سوندىقتان «قىزىل ءۇي» رومانىمدى جازدىم. «تاس قۇدايدا» 1932 جىلعى اشتىقتى سۋرەتتەدىم. بۇل تاقىرىپتار ولەڭگە سىيمادى، ارقالاعان جۇگى اۋىر بولدى. سوندىقتان پروزاعا قالام سالدىم. قازىرگى كەزدە پوەزيانىڭ ءرولى كۇشتى. تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن ەل نامىسىن وياتۋ اسا قاجەت. سوندىقتان جۇرەگىندە وتى بار اقىنداردىڭ قاي-قايسىسى دا ەلدىك رۋحتا ولەڭ جازعانى دۇرىس. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى ارتىپ، بيىككە كوتەرىلگەننەن كەيىن كولەمدى جانر پروزاعا اۋىسۋعا بولادى. بولاشاقتا پروزاعا دا قالام تارتامىن عوي دەگەن ويىم بار. ەرتەڭگى ۇرپاققا قاجەت بۇگىنگى زامان تۋرالى رومان جازۋ ارمانىم.
- قازىرگى اقىندار ناۋقاندىق دۇنيەلەر جازۋعا مۇرىن شۇيىرەتىندى شىعاردى. مۇنداي تۋىندىلار پوەزيانى ارزانداتىپ، پۋبليتسيستيكانىڭ جۇگىن ارقالاتىپ جىبەرەدى ەكەن-ءمىس. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا يدەولوگيانىڭ ءوزى ناۋقاندىق ءىس-شارالاردى جىرلاۋعا، ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعانىن بىلەسىز. ەلىمىزدە قانداي جاعداي ورىن السا، نەندەي جاڭالىق بولسا، وعان اقىندار مىندەتتى تۇردە ءۇن قاتاتىن. حالىقتىڭ ماڭگى ەسىندە قالاتىن، قايتالانباس تاريحي داتالار، وقيعالار كەزىندە بۇگىنگى اقىندار جىر ارناۋدىڭ ورنىنا، ءۇنسىز ۇيىندە جاتادى. ۇلتتىڭ جانىنا باتاتىن ىستەردە ولەڭ جازىپ، ءۇن قوساتىن شايىرلارىمىز ساناۋلى-اق. بۇل نەلىكتەن؟ اقىندارىمىزدىڭ ازاماتتىق ءۇنى باسەڭدەپ كەتكەنى مە سوندا؟
- رۋحتى اقىن عانا قاشاندا ەلدىڭ، ەردىڭ ەرلىگىن ايتۋعا دايىن تۇرادى. مىقتى اقىندار ازامات بولماي تۇرا المايدى. اقىن ەمەس، الدىمەن ازامات بولۋ پارىز. سوندا عانا اقىن حالىقپەن بىرگە كۇن كەشەدى. حالىق سۇيىنسە - سۇيىنەدى، كۇيىنسە - كۇيىنەدى.
- وسى ۇدەدەن ءوزىڭىز قانشالىقتى شىعا الىپ ءجۇرسىز؟
- مەن توقتار اۋباكىروۆ تۋرالى كوپ جازدىم. توقتار عارىشقا ۇشقاندا دا، وپپوزيتسياعا وتكەنىندە دە، وپپوزيتسيادان كەتكەنىندە دە ولەڭ ارنادىم. شاما شارقىمشا حالىقتىڭ جۇرەگىنەن جول تابۋعا تىرىستىم. ءوزىڭ ايتقانداي ولەڭدى ۋاقىتىندا جازدىم، ءار ءتۇرلى قوعامدىق ىستەردە ءۇنسىز قالمادىم. حالىق قايعىرسا قايعىردىم، جىلاسا جىلادىم. كوزىم كورمەي، كوپ جىل ۇيدە وتىردىم عوي. سوندا مىناداي ولەڭ جازعام:
«سوقىر بولعان اقىنمىن،
حالقىما عانا جاقىنمىن.
قارساقتاي ۇيگە تىعىلىپ،
ىننەن شىقپاي جاتىرمىن
بەرگەنىن ءىشىپ قاتىننىڭ.
سويلەگەن ءسوزىن شىندىقتىڭ،
تۋعان ەل، مەنمىن ءبىر مىقتىڭ!
وقىستان تونەر جاۋ بولسا،
وقتاۋلى تۇرعان مىلتىقپىن!» بۇدان ارتىق نە كەرەك؟! مەن ولەڭسىز ءومىر سۇرە المايمىن.
- جاركەن بودەش، ءجۇرسىن ەرمان، نەسىپبەك ايتۇلى سىندى اقىندار دا ءسىز سياقتى مەمسىيلىقتان ۇمىتكەر. ءبىرى - ارىپتەسىڭىز، ءبىرى - قالامداسىڭىز، ءبىرى - قاتارلاسىڭىز. ايتكەنمەن، ايتىڭىزشى، وسى اقىنداردىڭ قايسىسى الدىڭىزعا ءتۇسىپ، مەمسىيلىقتى قانجىعاسىنا بايلاپ كەتۋى مۇمكىن؟
- جازۋشىلار وداعىندا 700-دەن استام جازۋشى بار. سولاردىڭ ارقايسىسى ءوزىن ءبىرىنشى ءنومىرلى جازۋشىمىن، كلاسسيكپىن دەپ سانايدى. مەمسىيلىقتىڭ بايگەسىنە بىرگە ءتۇسىپ جاتقان اقىندارعا باعا بەرمەي-اق قويايىن. ارقايسىسىنىڭ قالامىنىڭ وزىندىك قۋاتى بار. ەشقايسىسىن تومەندەتپەيمىن.
- اعا، دەگەنمەن ءوز قابىلەت-قارىمىڭىزدى بىلەسىز عوي. كىمنەن وزامىن، كىمنەن قالامىن دەپ ويلايسىز؟
- بۇل - قۇپيا. پوەزيامنىڭ قاي اقىننان جوعارى، قاي اقىننىڭ جىرلارىنان السىزدەۋ ەكەنىن ايتسام، قىزىعى بولماي قالادى. مەمسىيلىققا ەكىنشى رەت ءتۇسىپ وتىرمىن. 2010 جىلى پوەزيادان نەسىپبەك ايتوۆ ەكەۋىمىز بايگەگە بىرگە ءتۇسىپ، سوڭعى كەزەڭگە دەيىن بارعانبىز. بىراق جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» اتتى جيناعى لايىق دەپ تانىلدى. جۇمەكەڭنىڭ ءجونى ەدى. بۇل جولى قالاي بولارىن كورەرمىز.
- بايقاۋىمشا، بايگەگە تۇسكەن ارىپتەستەرىن سىناپ-مىنەمەي، ولاردىڭ پوەزياسى جايلى ەشبىر پىكىر بىلدىرمەي، «تىنىش» جۇرگەن جاركەن بودەش ەكەۋىڭىز سياقتىسىزدار. كەيبىر اعالارىمىز مەمسىيلىق ءۇشىن دوسىنا دا قاتتى ايتىپ، ءبىر اقىندارىمىز: «جۇمەكەن مەن ءشامشى العاندا، ءتىرى تۇرعان مەن نەگە المايمىن بۇل سىيلىقتى؟» دەپ ارۋاقتاردى دا قوزعاپ جىبەردى. بايگە، ءمۇشايرا، سىيلىق دەگەندەر اقىندى بۇزاتىن سياقتى ما ءوزى، قالاي؟
- ارىپتەستەرىمنىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا اقىندىعىنا شەك كەلتىرمەيمىن. ءبارى دە قال-قادىرىنشە ۇلتتىڭ مۇڭىن جىرلاپ جۇرگەن اقىندار. «پالەننىڭ پوەزياسى مىناداي عوي» دەپ پىكىر ايتسام، ونىم قىزعانىش بولادى. «قۇلاگەردىڭ قۇلىنى بايگە المايدى، باتىراشتىڭ تۇقىمى جۇرگەن ەلدە»، - دەپ جاقىندا ولەڭ جازعانمىن. ءسوزىم - وسى! مەمسىيلىق كىمگە بەرىلسە دە، ءادىل بەرىلگەنىن قالايمىن.
سۇحباتتاسقان - قارلىعا يبراگيموۆا
نەسىپبەك ايتۇلى، اقىن:
ءجۇرسىن ايتتى ەكەن دەپ ەشكىم مەملەكەتتىڭ قۇلى بولىپ قالمايدى
- سوڭعى كەزدەرى مەملەكەتتىك سىيلىق اينالاسىندا داۋ-داماي كوپ. «لايىقتى ەدى، اتتەڭ بەرىلمەدى نەمەسە لايىقسىز بولا تۇرىپ باعى جانىپ كەتتى»، - دەپ قىزىل كەڭىردەك بولىپ كەرىلدەسىپ جاتامىز. جالپى بۇل سىيلىق كەرەك پە ءوزى؟ مەملەكەتتىك سىيلىق ءاربىر قالام ۇستاعان ازاماتقا نەسىمەن قۇندى؟
- اباي اتامىز «ولەڭگە اركىمنىڭ اق بار تالاسى»، - دەپ ايتقان عوي. راسىندا دا سوڭعى جىلدارى وسى سىيلىق اينالاسىندا داۋ-داماي ءورشىپ تۇر. ءبىرى كەرەك دەسە، ءبىرى كەرەك ەمەس دەپ جاتىر. بىراق مەملەكەتتىك سىيلىق ءبىز ويلاپ تاپقان دۇنيە ەمەس، قالىپتاسىپ قالعان، داستۇرگە اينالىپ وتىرعان وتە مارتەبەلى مەملەكەتتىك ماراپات. مەنىڭشە، ول كەرەك. مەملەكەتتىك سىيلىق، بىرىنشىدەن، قازاق ادەبيەتىنڭ بەدەلىن كوتەرىپ، قالامگەرلەردى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن قاجەت. شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن بۇل ءبىر شىڭ. قالامگەرلەردىڭ قالامىن شىڭدايتىن ۇلى بەلەس. اركىم سول شىڭعا شىققىسى كەلەدى. وعان تاپسىرۋعا، ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋعا قۇقىلى. «نەگە ۇسىندىڭ؟» «نەگە ۇسىنىلاسىڭ؟» دەپ زيالى قاۋىمنىڭ ءبىرىن-ءبىرى مۇيىزدەپ جاتۋى دۇرىس ەمەس.
ۇسىنىلعانداردىڭ لايىقتى-لايىقسىزىن مەملەكەتتىك مارتەبەلى كوميسسيا قارايدى. تۋىندىلاردىڭ بارلىعى دا كوميسسيانىڭ قاتاڭ سۇزگىسىنەن وتەدى. جان-جاقتى قارالادى. ەڭ سوڭىندا لايىقتىسى ۇسىنىلادى. ءجۇرسىن ايتتى ەكەن دەپ ەشكىم مەملەكەتتىك سىيلىق العان سوڭ مەملەكەتتىڭ قۇلى بولىپ قالمايدى. ءجۇرسىن ەرمان جاقسى اقىن، ءارى جاقىن دوسىم. بىراق بۇل پىكىرىمەن كەلىسپەيمىن.
- بۇل جولى دا ءبىراز ادامداردىڭ ۇكىلەپ ۇسىنعان تۋىندىلارى اسا مارتەبەلى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ سۇزگىسىنەن وتپەي قالدى. بۇل دەڭگەيدىڭ تومەندىگىنەن بە الدە ارنايى تالاپتارعا ساي كەلمەۋىنەن بە؟
- ارينە، مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان شىعارمانىڭ دەڭگەيى وتە بيىك بولۋ كەرەك. بىراق ءبارى جاپپاي ششەدەۆر بولۋى مۇمكىن ەمەس. بيىل بارلىعى 21 ادام ۇسىنىلدى. سونىڭ سەگىزى ءوتىپ وتىر. قالعاندارىن «لايىقسىز» بولدى دەۋگە بولمايدى. نەبىر عاجايىپ تۋىندىلار بار ەدى اراسىندا. كونكۋرستىڭ شارتىنا ۋاقىتى، جىلى سايكەس كەلمەگەن بولۋى كەرەك كوميسسيا مۇشەلەرى كوبىن تىزىمگە المادى. ماسەلەن، ابىز اقساقالىمىز، بەلگىلى عالىم - مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ «اسىلدارىم» دەگەن كىتابى ءتۇستى. ۋاقىتىنا بايلانىستى وتپەدى. ۇلكەن اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى دەپ اتايتىن اقۇشتاپ اپامىز باقتىگەرەەۆانىڭ دا ۇكىلەپ قوسقان كىتابى كەيىنگە شەگەرىلىپ قالدى.
- قاتەلەسپەسەك، ءسىز وسىمەن ءتورتىنشى رەت ۇسىنىلىپ وتىرسىز؟
- جوق، مەن ءۇشىنشى مارتە ۇسىنىلىپ جاتىرمىن. 2004 جىلعى ۇسىنىمدا تىزىمگە اتىم ەنبەي قالدى. اتى ۇسىنىلعان كىتاپتار مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسىندا ىرىكتەلەدى. سول ىرىكتەۋدەن وتكەندەرى عانا رەسمي تۇردە باق بەتىندە جاريالانادى. وسى جاريالانعان ءتىزىمدى «ۇسىنىلدى» دەپ اتاۋعا بولادى. سونى ەسەپكە الساق، مەن ءۇشىنشى رەت ۇسىنىلعان بولىپ ەسەپتەلەمىن. 2008 جىلى جيىرما بەس ۇمىتكەر بولدىق. سول جيىرما بەستىڭ ىشىنەن سوڭعى بەلەسكە بەلگىلى اقىن سەرىك اقسۇڭقارۇلى ەكەۋىمىز وتتىك. سوڭعى اينالىمدا ادەبيەت سەكتسياسى بويىنشا 18 ادامنىڭ 17-ءسىنىڭ داۋىسىن جيناعانمىن. باسقا داۋىستاردى ەسەپكە العاندا، «ءبىراز داۋىس جەتپەي قالدى» دەدى.
كەيىن 2010 جىلى تاعى ۇسىنىلدىم. «ەرلىككە ەسكەرتكىش» دەگەن كىتابىم تۋرالى جاقسى پىكىرلەر ايتىلعان ەدى. بىراق ول جولى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن ءشامشى قالداياقوۆقا بەرىلدى. ادەبيەتتەن ۇسىنىلعان ادامدار الا الماي قالدىق. بۇل تۋرالى كەزىندە دۇرىس بولمادى دەپ ماقالا جازعام.
- بىراق كەيىن بۇل ماقالاڭىز «ولگەننەن سوڭ دا سىيلىق الا بەرەمىز» دەپ ايتتى دەپ وزىڭىزگە قايتا سىلتەندى ەمەس پە؟
- ءيا، تەرىس اينالدىرىپ وزىمە اۋىز سالعاندار بولدى. بىراق وندا مەن «ولىلەر مەن تىرىلەردى جارىستىرۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگىن» ايتپاق بولعان ەدىم. «مۇمكىندىك بولسا كوزى تىرىسىندە لايىقتى باعاسىن الا الماعان زيالىلارىمىزعا ارنايى جۇلدە تاعايىندالسا» دەگەندى ايتقىم كەلگەن. ولاي بولاتىن بولسا، سوناۋ ابايدان باستاپ بارلىعىنا مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلۋى كەرەك. بۇل ءبىر قيسىنسىزداۋ ارەكەت ءارى لوگيكاعا سىيمايتىن دۇنيە بولدى» دەپ جازعام. كەيىن بۇل ماقالامدى بىرەۋلەر قوستادى، بىرەۋلەر قارسى بولىپ جاتتى. بىراق سول ماقالامنىڭ اسەرى بولۋ كەرەك، بيىل مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ كونكۋرسى تۋرالى شارتقا وزگەرىس ەنگىزىلدى. مەملەكەت باسشىسى قول قويىپ، مارقۇمدار بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلمايتىن بولدى.
- ءسىزدىڭ بىرنەشە مارتە ۇسىنىلىپ جاتقانىڭىزدى جۇرت سان-ساققا جۇگىرتىپ جاتقانىن بىلەسىز. ءۇشىنشى مارتە ۇمتىلىپ جاتقان قادامىڭىزدى «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدىنىڭ كەرى دەپ تۇسىنەمىز بە، الدە مەملەكەتتىك سىيلىقتى الماي تىنبايمىن دەگەن قايسارلىعىڭىز دەپ باعالايمىز با؟
- كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ؟ كەرەك بولسا ءوزىن-ءوزى التى رەت ۇسىنعاندار دا بار. باسىندا ايتىپ ءوتتىم، ءاربىر قالامگەردىڭ قۇقى بار. ول ۇسىنۋلاردىڭ ءجونى ءبىر باسقا. بيىل كوپتەگەن پوەمالار جازىپ، شىعارماشىلىق سەرپىلگەن، كەمەلدەنگەن كەزىمدە مەملەكەتتىك سىيلىققا ءوزىمدى قايتا ۇسىنىپ كورۋدى ءجون سانادىم. وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. قولىڭدا بار بولعان سوڭ ۇسىناسىڭ. جوق بولسا نەڭدى ۇسىناسىڭ؟ مەنىمەن بىرگە وزدەرىن ۇسىنىپ جاتقان جىگىتتەرگە اق جول تىلەيمىن. بارىنە دە تىلەكتەسپىن!
- ەسىڭىزدە بولسا، 2010 جىلى اسا مارتەبەلى سىيلىقتىڭ ءانۇران اۆتورلارى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن ءشامشى قالداياقوۆقا بەرىلۋ سەبەبىن قانات ساۋداباەۆ مەملەكەتتىك حاتشى بولىپ تۇرعاندا: «سىيلىققا لايىق كەلەر جازۋشى جوق، سول سەبەپتى مارقۇمدارعا بەرىلدى»، - دەگەنگە كەلتىردى. ءبىر وكىنىشتىسى، مەمحاتشىنىڭ بۇل پىكىرىنە قالامگەرلەرىمىزدىڭ ەشقايسىسى دا: «اينالايىن، نە ايتىپ وتىرسىڭ، ءبىز بارمىز نەمەسە مىنا تۋىندى لايىق ەدى!»، - دەي المادى. قالامگەرلەرىمىزدىڭ بۇل جاسىقتىعى كەيىن جالپاق جۇرتقا امالسىز مويىنداۋ سەكىلدى بولىپ كورىندى...
- جوق، ول جاي ءسوز. ول جولى مەملەكەتتىك سىيلىق بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن بەرىلمەي قالدى. ونى قايتا قازبالاپ ايتىپ، ەشكىمدى قارالاعىم كەلمەيدى. قازاق ادەبيەتى سورلى، ىلىككە الار ەشتەڭە جوق دەگەننىڭ ءبارى بوس ءسوز. ولاي دەپ ايتا المايمىن.
بۇل ارينە، ادەبيەت ءۇشىن اۋىر سوققى بولدى. ەكى جىل قاتارىنان قازاق ادەبيەتىنە سىيلىق بەرىلگەن جوق. ول ءۇشىن ەشكىمدى كىنالاۋعا بولمايدى. وتەر ءىس ءوتتى. بىراق بىزدە ابەبيەت بار، قۇدايعا شۇكىر. قانات ساۋداباەۆ ادەبيەتتىڭ ادامى ەمەس. كولدەنەڭ كەلگەن بىرەۋدىڭ اسەرى بولعان شىعار؟
بيىل تاعى بەرىلمەي قالماسا بولدى. نەگىزى ءبىر سىيلىق ازدىق ەتەدى. بولاشاقتا وسى سىيلىقتى كوبەيتسە بولار ما ەدى. باياعىدا ادەبيەتكە ەكىدەن، ۇشتەن تىپتەن ءتورت سىيلىقتان بەرىلگەن كەزدەر بولدى. 2008 جىلدان بەرى، مىنە التى جىلعا اينالىپ بارادى، ادەبيەتكە سىيلىق بەرىلمەي كەلەدى. عافۋ قايىربەكوۆ اعامىزدىڭ «اسپان كەڭ ۇشام دەگەن قاناتتىعا»، - دەگەن ءبىر ولەڭى بار ەدى. سول ايتپاقشى، لايىقتىعا ارقاشان دا ورىن بار. ادەبيەتتەن ەشتەڭەنى دە ايانىپ قالۋعا بولمايدى.
سۇحباتتاسقان - بۇركىت نۇراسىل
"حالىق ءسوزى" گازەتى
