(اڭگىمە)

ماڭدايشاداعى سىڭار شام جۇزىمەن جەر شۇقىپ تۇر ەكەن. سىرتتاعى كوز ساتقان قىدىرماشتى ىشتەگىلەردىڭ قۇجىناعان سۇلباسىمەن اربايتىن جىنويناقتىڭ اۋزىنان اداستىرماي، ىشتەن شىققان وبەكشىل ويناستى قاراڭعىلىقتىڭ ءلاززات شىمىلدىعىنا دەيىن قولتىقتاپ بارار قىزمەتىنە بولا، ءوزىن كىنالى سەزىنەتىندەي. ساۋىقشىل جۇرتتىڭ جۇرەك سوعىسىنداي قۇمىعا گۇمپىلدەگەن مۋزىكا، ەسىكتى اشىپ قالىپ ەدى، شارقىلداپ كەپ بەتتى شارپىدى. سوندا دا توزاق پەن توزعان ءومىردىڭ ەتەگىن تۇيىنشەكتەگەن اقجەمتىر تابالدىرىقتان يمەنبەي اتتادى. اتتادى دا، قايسىڭا كەرەك ەدىم دەگەندەي، دىردۋعا مەلدەكتەگەن ءنوپىردىڭ جىقپىل-جىقپىلىن كوزبەن ءتىنتىپ، ورتالارىنان بوكسە سىنالاتار ساڭىلاۋ ىزدەگەن. بوتەلكەنىڭ تۇبىنەن تابىسىپ، ساپتاياقتىڭ ەرنەۋىنەن ەزۋ جالاسقان ءنوپىردىڭ قايسىسىنا كەرەك بولىپتى؟ ازىرشە. كەش كەلگەن قوناقتىڭ كەبىس ساناپ بوساعادا قالارى مۇندا جازىلماعان زاڭ سىندى. نە ەسىك كوزىنەن، نە دارەتحانانىڭ جولىنان ورىن تيەر ەدى. بۇل جولى دا ءداپ سولاي، قالشيىپ تۇرىپ-تۇرىپ، سالپيىپ ساۋ قايتپاعانىما شۇكىر دەپ، قورجىن زالدىڭ قوس بۇيىرىنە شاشىراي قونعان ستولداردىڭ شەتكى، بوس تۇرعان بىرەۋىن قاپتالداي قۇيرىق باستى. سوسىن شالجيە شالقايىپ، داياشىعا يەك قاققان. كليەنتتى كەزەگىمەن قاقشىپ تۇسەتىن داياشىسى دا تىقىرشىپ ازەر تۇرسا كەرەك. جىلماڭداي باسىپ كەپ، بۇگىلە ءتوندى:

-  سىزگە نە كەرەك؟ مىرس ەتتى. كورىك دەيتىن دۇنيەدەن قۇر قالعان بەت-اۋىزىن وپا-

(اڭگىمە)

ماڭدايشاداعى سىڭار شام جۇزىمەن جەر شۇقىپ تۇر ەكەن. سىرتتاعى كوز ساتقان قىدىرماشتى ىشتەگىلەردىڭ قۇجىناعان سۇلباسىمەن اربايتىن جىنويناقتىڭ اۋزىنان اداستىرماي، ىشتەن شىققان وبەكشىل ويناستى قاراڭعىلىقتىڭ ءلاززات شىمىلدىعىنا دەيىن قولتىقتاپ بارار قىزمەتىنە بولا، ءوزىن كىنالى سەزىنەتىندەي. ساۋىقشىل جۇرتتىڭ جۇرەك سوعىسىنداي قۇمىعا گۇمپىلدەگەن مۋزىكا، ەسىكتى اشىپ قالىپ ەدى، شارقىلداپ كەپ بەتتى شارپىدى. سوندا دا توزاق پەن توزعان ءومىردىڭ ەتەگىن تۇيىنشەكتەگەن اقجەمتىر تابالدىرىقتان يمەنبەي اتتادى. اتتادى دا، قايسىڭا كەرەك ەدىم دەگەندەي، دىردۋعا مەلدەكتەگەن ءنوپىردىڭ جىقپىل-جىقپىلىن كوزبەن ءتىنتىپ، ورتالارىنان بوكسە سىنالاتار ساڭىلاۋ ىزدەگەن. بوتەلكەنىڭ تۇبىنەن تابىسىپ، ساپتاياقتىڭ ەرنەۋىنەن ەزۋ جالاسقان ءنوپىردىڭ قايسىسىنا كەرەك بولىپتى؟ ازىرشە. كەش كەلگەن قوناقتىڭ كەبىس ساناپ بوساعادا قالارى مۇندا جازىلماعان زاڭ سىندى. نە ەسىك كوزىنەن، نە دارەتحانانىڭ جولىنان ورىن تيەر ەدى. بۇل جولى دا ءداپ سولاي، قالشيىپ تۇرىپ-تۇرىپ، سالپيىپ ساۋ قايتپاعانىما شۇكىر دەپ، قورجىن زالدىڭ قوس بۇيىرىنە شاشىراي قونعان ستولداردىڭ شەتكى، بوس تۇرعان بىرەۋىن قاپتالداي قۇيرىق باستى. سوسىن شالجيە شالقايىپ، داياشىعا يەك قاققان. كليەنتتى كەزەگىمەن قاقشىپ تۇسەتىن داياشىسى دا تىقىرشىپ ازەر تۇرسا كەرەك. جىلماڭداي باسىپ كەپ، بۇگىلە ءتوندى:

-  سىزگە نە كەرەك؟ مىرس ەتتى. كورىك دەيتىن دۇنيەدەن قۇر قالعان بەت-اۋىزىن وپا-

الاپپەن-اق بەرى قاراتقان داياشىنىڭ دا ەزۋىندەگى جورتا جىميىس جۇزىندەگى ىزباردى جاسىرا الماي قالعان. كافە كەلگىنشىلەرىنىڭ ولە جاتقانىندا وزدەرىنە تىكىرەيە قاراپ، شىكىرەيىپ سويلەسەرلىك ەرىك بارىنا كۇيىنىپ تۇر. ءجۇز رەت قىزمەتىن كەرەكسىنگەن كىسىنىڭ الدىنا ءجۇزىنشى رەت كەلىپ تۇرىپ تا ءۇتىر-نۇكتەسىن قويعان ورنىنان قيا باستىرمايتىن شولاق سۇراعىنا، مۇنىڭ دا ءۇتىر-نۇكتەسى سارجامباس بولعان شولاق جاۋابى دايار ەدى:

- قوي ەتىنەن كاۋاپ. ءبىر ساپتاياق سۇزىلمەگەن سىراڭىزدان بولسا...

-  سىراعا نە قالايسىز؟

-  ەشتەڭە. «ەشتەڭەنى» ەزۋىنەن سۇيرەپ شىعارام دەگەنشە، وڭ قاپتالدى جاعالاپ كەتكەن ەكى كوز، تۋ سىرتىنا باياعىدا بارىپ العان. كىرگەن-شىققاندى شاشاۋسىز تۇگەندەپ وتىرعان ونىڭ دا قوس جانارى مۇنىڭ قىر جەلكەسىندە تۇر ەكەن...

***

جۇرەگى پاكتىگىنىڭ سوڭعى قوڭىراۋىن سوققاننان بەرى دۇنيە جەڭىلەيىپ سالا بەرگەن. راس. ارىنىڭ ايناسىن ءبىر دۇلەيدىڭ ىشقىنىسى كۇل-پارشا قىلعان اۋەلگى كۇندەرى ەندى قايتتىمنىڭ ۇشتىعىنا جەتە الماي جىندانىپ كەتە جازداعانى بار. اينالاسىنا بۇرىنعىداي پۇلدانىپ تۇرماق، ۇرلانىپ تا قاراي الماي ءبىراز ءجۇردى. سويتسە... ون ەكىدە ءبىر گۇلىم اشىلماعان دەپ اسپەنسي الماعانمەن، كەلىنشەكتىككە جەتپەگەنىن دە قۇن كورەتىن ۇرعاشىمەن ءباس تالاستىرارلىق قاۋقار قونىپتى بويىنا. ەركەك اتاۋلى جىلى ۇشىراپ، قايىرىم قىلعىسى كەلىپ تۇراتىنداي. اربىردەن سوڭ، ۇياڭدىق دەيتىن تۇرپايى مىنەزبەن بۇرىن-سوڭدى قالايشا قوڭسى قونعانىنا تاڭ قالاتىن بولدى. ۇلكەن قالانىڭ ەركىن ادامى بولىپ شىعا كەلگەنى - تاعدىردىڭ جازعانى ەمەس، ءتاڭىرىنىڭ سىيى ەكەنىنە شاك كەلتىرمەگەن.

***

اپتانىڭ سىلبىر ۋاقىتى جۇمانىڭ ءىڭىرىن جايلاعاندا، بۇلار تاپ جۇماقتىڭ ىرگەسىنە تالىپ جەتكەندەي ءۇھ دەۋشى ەدى. اسىرەسە نە قۋانىشىمەن قارىق قىلماي، نە ادام سەكىلدى قايعىرۋعا پۇرسات بەرمەيتىن قالا ءومىرىنىڭ كۇيبەڭى تيتىقتاتقاندا. اسپانداپ تۇرعان پاتەراقى قوجايىننىڭ قۇلقىنىندا ۇلىپ تابىستىرعان وڭشەڭ كارى قىز، تاڭ الاگەۋىمنەن تۇرىپ، جان-جاققا بىتىراپ جوعالادى. ىمىرتتا ىرسىلداپ-پىرسىلداپ ءجۇرىپ اپانىن تابادى. سودان سوڭ كوشەدەن وڭگەرىپ قايتقان تەگىن وسەكتەن قورجىن سوگىپ، ءىش كەپتىرىپ بارىپ تىراپاي اسادى. شارۋانى جاپىرىپ اكەتپەسە دە، شالا باستىقتىڭ الدىندا جالماڭداپ تۇراماسا اشتان ولەرى قايسىسىنا دا ايان. ول كەپكە دە دانىكتىرگەن قۋ تىرلىك كەيدە ءتورت اياقتاتىپ جىبەرەدى. سيراقتارى سىرتىلداپ ءجۇرىپ جايالىعىمەن جىلاپ كورىسەتىن بەيباقتار، ونداي كەزدە جۇمانىڭ ىمىرتىن قۇدايىنان شىن تىلەر ەدى. جۇمانىڭ ءتۇنى - بۇلار ءۇشىن شاراپ ءىشىپ، شارشاۋ شىعاراتىن ساۋىق ءتۇنى. اقىل-ەستىڭ جۇگەن-نوقتاسىن سىپىرىپ قويا بەرىپ، شۋلى كافەنىڭ نۋىنا كۇمپ بەرىسەدى. سودان قايتىپ... سەمبىنى باس جازۋمەن، جەكسەمبىنى ەس جيۋمەن وتكەرمەك. ايتپاقشى، جۇمانىڭ تۇنىنەن كەيىن قايسى ءبىرىنىڭ قۋ تىزەنى قاراداي جاتىرقاپ قالاتىن كەزدەرى دە جوق ەمەس.

قۇربىلار بۇگىن دە «شالقاردا» شۇرقىراي تابىسقان.

***

...ماڭعاز جىگىت قۇددى ءوزى بولماسا «شالقاردىڭ» اۋزى-مۇرنى تىعىنسىز قالارداي كەردەڭدەي باسىپ بارىپ، شەتكى ستولداردىڭ بىرىنە، بەر جاققا ارقاسىن بەرە جايعاستى. سوسىن قۇلاق توسقان داياشىعا تاپسىرىس بەرەر-بەرمەستەن كىلت بۇرىلىپ، ءوزىن اداسپاي تاپقان. ارتىنشا ستولدىڭ قارسى قاپتالىنا اۋىپ ءتۇستى. مۇنىڭ قولدارى شانىشقى مەن ريۋمكاعا قوجالىق ەتىپ، قۇلاعى اڭگىمەنىڭ شارماۋىندا قالعانمەن، كوزى جىگىتتە ەدى. ونىڭ دا قاتالاپ كەلگەنى شامالى سياقتى، سىرانى سىزدىقتاتىپ قانا وتىردى. ەكەۋى ۇزاق ارباسقان. نە زاماتتا بي باستالدى. تەك بۇل جولى ەكەۋىن دە تۇرتپەكتەپ تۇرعىزعان اككى مۋزىكانتتىڭ كىسىنى قۇتىرتىپ اكەتەتىن اۋلەكى اۋەندەرى ەمەس، باسقا ءبىر قۇمارلىق. تانىستىقتىڭ جەتەگىندەگى ساراڭ اڭگىمە جىگىتتىڭ قولتىعىن جازىپ، قىزدى ەستاندى قىلارلىق اسەرلى دە ەمەس ەدى. بىراق ىزدەگەن مەن سۇراعاننىڭ كەلسەڭ-كەلىنە وت قويعانى راس...

ءبىر ەسىن جيسا قاستارىنا كوشىپ العان ماڭعاز جىگىت قالجىڭباسقا اينالىپتى. قىزداردىڭ ءىشى-باۋرىن كوسەپ وتىردى. جانە ءبىر ەس جيعاندا كوشە شامدارى كوز الدىندا زۋلاپ جاتقان. ارى قارايعىسى بۇلدىر ەلەس... كىرپىكتەرى قاقىراي سوگىلىپ ەدى تەمەكى ساسىعان بولمەدە جاتىر ەكەن. قاراقۇسى ۇيىپ، سامايى سولقىلداپ اكەتىپ بارادى. كۇن كوزىنەن ءجۇزىن تايدىرا اۋناپ تۇسكەندە، كۇنادان بەلى قايىسقان ەسكى توسەك ويباي سالعان. قوناق ءۇيدىڭ ارزان نومىرىندە جاتقانىن سوندا ءبىلدى. ماڭعاز جىگىتتىڭ اتى-ءجونىن ەسىنە تۇسىرە الساشى.

«Abai.kz»