حالىڭ قالاي، قازاق كوشى؟

قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى
م.ءا. نۇرتىلەۋ مىرزانىڭ نازارىنا!

12 ءساۋىر كۇنى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» - دەگەن ءسوزىنىڭ جاريالانعانىنا تۇپ-تۋرا ءۇش جىل تولىپ وتىر.

تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاي سالىپ، شەكارا سىرتىندا قالعان قانداستارىن «قازاقستان ۇكىمەتى «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستاندا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» ارنايى قاۋلى قابىلدادى. سوندىقتان اتا-مەكەنگە كەلەمىن دەۋشى اعايىندارعا جول اشىق. اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!» - دەپ، اعىنان جارىلىپ شاقىرسا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى پرەزيدەنت بولا سالىپ، «دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» - دەپ، وزىنە سالماعى ءزىل باتپان جاۋاپكەرشىلىك الدى.

ءوزىڭىز دە وقىعان بولارسىزدار، ءدىني ادەبيەتتەردە «پارىز – اللاھ تاعالانىڭ انىق بۇيىرىپ، ورىندالۋىن تالاپ ەتكەن ىستەرى.  پارىزدىڭ وتەلۋىندە زور ساۋاپ پەن جاقسىلىق بار. موينىنداعى بورىشىن وتەمەگەندەر اقىرەت ازابىن تارتادى. ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، كىمدە-كىم پارىزدى تەرىسكە شىعارىپ، پارىزدىعىن قابىلداماسا، دىننەن شىعادى. الايدا پارىز ەكەنىن مويىنداپ، بىراق وتەمەسە، تەك قانا موينىنىڭ بورىشى بولىپ قالادى. ياعني، مۇسىلمان - كۇناھار دەپ ەسەپتەلىنەدى...» - دەپ جازىلىپتى.

قالاي دەسەك تە، پارىز – مۇسىلماندار ءۇشىن ءسوزسىز ورىندالۋى شارت ەتىلگەن جاۋاپكەرشىلىگى ەڭ اۋىر ۇعىم!

بۇل ءسوزدى قاسىم-جومارت اعانىڭ اۋزىنا اللا سالدى!

مەن مۇنى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ پرەزيدەنتتىك پارىزىمەن  قاتار، وزىنە نىق سەنە بىلگەن ناعىز جىگىتتىڭ ءسوزى دەپ باعالايمىن!

ەندى كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ كورسەتكىشىنە كوز جۇگىرتسەك، نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىك جۇرگىزگەن وتىز جىلدا شامامەن 1 ميلليون 41853 ەتنيكالىق قازاق وتانعا ورالىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى اتانىپتى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەت تىزگىنىن قولىنا العان ءۇش جىلعا كەلسەك، 2019 جىلى 17 661, 2020 جىلى 13 046,  2021 جىلى 17 540 قازاق قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، قونىستانىپتى. ءبارىن قوسساق، 48 مىڭ 247 ادام.

قازاق كوشىنىڭ ەڭ شارىقتاعان كەزەڭى – 2002-2006 جىلدار ارالىعى.

اتالعان بەس جىلدا 384 مىڭ 106 قانداسىمىز اتاجۇرتىمەن قاۋىشقان بولاتىن. بەسكە بولسەك، جىلىنا 76 مىڭ 821 ادامنان تۋرا كەلەدى.

ال، سوڭعى ءۇش جىلدىڭ كورسەتكىشى ەلۋ مىڭعا دا جەتپەيدى.

ارينە، بۇل ءۇشىن قاسىم-جومارت توقاەۆتى كىنالاۋعا بولمايدى!

سونداي-اق، پرەزيدەنت قازاق كوشى ءۇشىن قول ۇشىن قيمىلداتپادى دەۋدەن دە مۇلدە اۋلاقپىن.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن «ورالمان» اتاۋى «قانداس» بولىپ وزگەرتىلدى; اكىمشىلىك قۇقىق بۇزعانى ءۇشىن كەلگەن ەلىنە شىعارىپ جىبەرۋ جازاسىن قولدانۋدى قانداستارىمىزدان الىپ تاستادى; قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تىركەۋدە تۇراتىن قانداستارىمىز شەتەلدە 183-كۇننەن ارتىق تۇرسا دا، ولاردىڭ «ىقتيارحاتى» جويىلمايتىن بولدى; «18 قاراشا» كاسىبي مەرەكەلەر مەن اتالىپ وتىلەتىن كۇندەردىڭ تىزبەسىنە ەنگىزىلۋدە; «وتانداستار قورى» بۇرىن ەكى مينيسترلىككە قاراسا، قازىر باسى ءبۇتىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا ءوتتى; ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ىشىنەن كوشى-قون جانە دەموگرافيا كوميتەتى دەربەس كوميتەت بولىپ ءبولىنىپ شىققالى جاتىر...

مىنە، وسىنىڭ ءبارى سول «قاسيەتتى پارىزدى» ورىنداۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان يگى قادامدار دەپ ەسەپتەيمىن.

ۇلى كوشتىڭ توقىراۋىنا، ەڭ الدىمەن، كارىم ءماسىموۆ پەن تيمۋر قۇلىباەۆ داۋىرىنەن قالعان سالقىندىق، سوسىن ەتنيكالىق قازاقتار مول قونىستانعان شىعىستاعى كورشىمىزدەگى  مۇسىلمان ۇلتتارعا جۇرگىزىلگەن ساياسي قىسىم، ودان قالا بەردى پاندەميا قاتتى اسەر ەتتى.

مەن سوڭعى ون جىلدىقتا قانداستارىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعاپ، كوشى-قون ساياساتىمەن تىنباي اينالىسىپ كەلە جاتقان اداممىن. سىرتىنان قىزىقتاپ ەمەس، ىشىنە كىرىپ، كوشىپ كەلۋشىلەرمەن ۇنەمى بەتپە-بەت تە، تەلەفون نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى دا سويلەسىپ، ازابى مەن قايعىسىن، قۋانىشى مەن جەڭىسىن كۇندە ءبولىسىپ كەلە جاتقان جانپوزبىن. سونداي-اق، استانادا بولعان ون ەكى جىلدىڭ ىشىندە ءماجىلىستىڭ ءۇش سايلانىم دەپۋتاتتارىن كوبىمەن جۇمىس ىستەدىم، بيلىكتىڭ بارلىق بۇتاقتارىنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. الماتىنى تاستاپ، ەلورداعا كەلۋىمنىڭ دە باستى ماقساتى –  كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتارداعى وپاسىز كارىم ءماسىموۆ پەن قانسورعىش تيمۋر قۇلىباەۆ قاساقانا ەنگىزگەن باسى ارتىق كەدەرگىلەردەن ارىلتۋ بولاتىن.

قۇدايعا تاۋبە، ول ماقساتىما جەتتىم!

شەكارا سىرتىندا قالىپ بارا جاتقان التى-جەتى ميلليون حالىقتىڭ كوز جاسى مەن قارعىس-نالاسى وڭاي ما، ەسەسىنە «مۇرتتى» مۇرتتاي ۇشىردى، تيمۋر اسقارۇلىنىڭ باسىنان باعىن تايدىرىپ، قارعىستىڭ سيمۆولىنا ايالدىردى...

2022 جىلعى 16 ناۋرىزدا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا قازاقستان: جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋ جولى» اتتى تاريحي جولداۋىن جاسادى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى اتالعان جولداۋىندا «مەنىڭ بۇگىنگى باستامالارىم وتە اۋقىمدى. بۇل باستامالار ەلىمىزدىڭ ساياسي جۇيەسى مەن اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمىن ەداۋىر وزگەرتەدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيانىڭ 30-دان استام بابىنا وزگەرىس ەنگىزۋ قاجەت.» - دەپ، ۇلى رەفورمانىڭ باسىم باعىتتارىن اتاپ وتىرىپ كورسەتىپ بەردى.

وكىنىشكە وراي، سول ۇلى رەفورما مەن جاڭارۋعا ىلىكپەي، جۇرتقا تاستالعان – شەكارا سىرتىندا قالىپ وتىرعان التى-جەتى ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىستى كوشى-قون ساياساتى.

سوعان بايلانىستى، مەن اتالعان ساياسي رەفورما اياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىقتى» - دەگەن نورما ەنگىزىپ، شەكارا سىرتىندا قالعان قانداستارىمىزدىڭ قۇقىعىن اتا زاڭمەن بەكتىۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستادىم.

ول ۇسىنىسىم جازباشا تۇردە اقورداعا جونەلتىلدى جانە باق-تا دا جاريالاندى.

مەن كورىپكەل، اۋليە ەمەسپىن. قاتارداعى بەلسەندى ازاماتپىن. وسى قازاق كوشىنە كەدەرگى جاساعان، ءتىپتى ۇلى كوشتى توقتاتۋعا بارىن سالعان بۇرىنعى ۇكىمەت باسى كارىم ماسىموۆپەن ءبىر كىسىدەي-اق الىستىم، كوپ سىنادىم.

سول بارىستا باق-تا جاريالانعان  ماقالالارىمدى اقتارىپ وتىرىپ، «قازاق كوشى وسى بەتى توقتاتىلسا، كارىم ءماسىموۆ ەكىنشى گولوششەكين اتانادى» (23.05.2012), «قاتتى قينالايىن دەپ تۇرسىز، كاريم كاجىمكانوۆيچ!» (12.11.2015) دەگەن تاقىرىپتاردى وقىپ، قايران قالدىم. ءتىپتى، «Kerey.kz» پورتالى باسقان ءبىر ماقالامنىڭ سوڭىن «سوندىقتان، كارىم قاجىمقانۇلى، ءوز ەركىڭىزبەن ورنىڭىزدى بوساتىڭىز! بۇيتە بەرسەڭىز ءسىز ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دا تۇبىنە جەتەسىز!!!» (14.09.2015) دەپ، اياقتاپپىن...

مەنىڭ دە اۋزىما قۇداي سالسا كەرەك، كارىم ءماسىموۆتىڭ بيلىك باسىندا وتىرعان جىلدارداعى ءىس-ارەكەتتەرى مەن سوڭعى تاعدىرى قالاي جانە نە بولعانىن وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار...

مەن جاپى وتە وپتيميست جىگىتپىن. ءومىردىڭ قاراڭعى جاعىنان گورى، جارىق جاعىن كوبىرەك ايتامىن. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، وسىعان دەيىن قازاق كوشىنىڭ ەندى ەكىنشى «التىن ءداۋىرى» باستالادى دەپ ۇرانداتىپ كەلگەمىن.

پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىنان كەيىن مەن سول ويىمنان قايتتىم.

دەگەنمەن، بار ءۇمىتىم تەك قاسىم-جومارت اعاعا عانا ءىلىنىپ تۇر!

كەسىپ ايتايىن، قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەت تىزگىنىن ۇستاپ تۇرعان جىلداردا ۇلى كوشتىڭ جولىن ەشكىم بوگەي المايدى جانە التى-جەتى جىلدا التى-جەتى ميلليون قازاق تۇگەل كوشىپ تە كەلىپ ۇلگىرمەيدى.

ال، قاسىم-جومارت اعا بيلىكتەن كەتكەن سوڭ شەتتەن قانداستارىمىزدىڭ شەتتەن كەلەتىن كوشى توقتايدى. التى-جەتى ميلليون قازاقتان تىرىدەي ايىرىلامىز!

نەگە دەيسىز عوي، مەن كارىم ءماسىموۆ پەن تيمۋر قۇلىباەۆ داۋىرىندەگى كەدەرگىلەر مەن قياناتتاردى ايتپاي-اق قويايىن. تەك، قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنت بولعان ءۇش جىل مەن وسى «ناۋرىز رەفورماسى» قارساڭىنداعى جاعدايلاردى عانا ساناپ بەرەيىن:

– شەتتەن ورالعان اعايىنداردان سەناتقا نەمەسە ماجىلىسكە ءبىر دەپۋتات سايلانعان ەمەس;

– پرەزيدەنت اكىمشىلىگى كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭدارداعى ەكى مىڭعا جۋىق قانداسىمىزدى باسپانا كەزەگىنەن ايىرۋعا اپارىپ سوقتىراتىن نورمانى كورە تۇرىپ، قيسىق زاڭدى قابلداتىپ جىبەردى;

– اتالعان باسى ارتىق انىقتامانىڭ قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتانۋىنا كەدەرى بولاتىنىن، جەمقورلىق پەن قاعازباستىلىققا اپارىپ سوقتىراتىنان ايتىپ، ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆتىڭ اتىنا ەكى مارتە «اشىق حات» جازدىم، پىسقىرعان جوق; 

– كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسى ماجىلىسكە تۇسەدى، بىراق وسى سالامەن اينالىسىپ جۇرگەن تاجىريبەلى مامانداردان قانداي پروبلەما بارىن سۇرايتىن ءبىر دەپۋتات جوق;

– پارلامەنت تالقىلاپ جاتقان زاڭناماعا قانداستارىمىزدان پەدوفيلگە قاتىستى سوتتالعان نەمەمسە سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما تالاپ ەتەتىن نورما ەنگىزۋگە  قارسى شىعىپ ەدىم، ءماجىلىس مەنى جۇمىس توبىنان شىعارىپ جىبەردى;

– كوشىپ كەلۋشىلەر مەن قونىس اۋدارۋشىلارعا ارناپ ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە سالىنعان ۇيلەردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى، اقشاسىن جەمقورلار جىرىمداپ جەپ قويعان;

– شەتتەن كەلىپ، اۋىلدى جەردە مىڭداپ مال وسىرگەن اعايىندارعا جەرگىلىكتى بيلىك جەر تەلىمىن بەرۋدى قويعان;

–  رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى الەكسەي بوروداۆكين بيىل اقپان ايىندا رەسەيلىك «نەزاۆيسيمايا گازەتاعا» بەرگەن سۇحباتىندا «ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن قازاقستاندىقتاردىڭ دەنى – باسقا مەملەكەتتەردەن قونىس اۋدارعاندار، ياعني قانداستار. بۇل ولاردىڭ زاماناۋي قازاقستاندىق قوعامعا تەز سىڭىسۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى، بۇل ەل بيلىگى  ءۇشىن ايتارلىقتاي پروبلەمالار تۋعىزادى» - دەپ، قانداستارىمىزدى قورلاپ جاتىر، وعان قارسى بيلىك تاراپىنان «ءماۋ!» دەگەن ءبىر پەندە جوق; 

– پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 16 ناۋرىزدا جاڭا جولداۋىن جاساپ، ساياسي رەفورمالاردىڭ باسىم باعىتتارىن اتاپ ءوتتى. سول جولداۋدىڭ جوباسىن جاساۋشىلار الىستا جۇرگەن التى-جەتى ميلليون قازاقتى قاعىس قالدىرىپ، ەسەسىنە قازاقستان حالقى اسسامبلياسىن ماجىلىستەن سەناتقا سەكىرتتى;

– مىنە، شەكارا سىرتىندا قالعان قانداستارىمىزدىڭ قۇقىعىن اتا زاڭمەن بەكتىۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساپ، ونى باق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جاريالاپ،  تىنباي  جازىپ جاتقانىمىزعا ەكى اپتاعا تايادى. انشەيىندە وزدەرىن الاششىل ەتىپ كورسەتۋگە بارىن سالاتىن، الاش وردا كوسەمدەرىن اۋزىنان تاستامايتىن، پورترەتتەرىن كابينەتتەرىنىڭ تورىنە ءىلىپ قوياتىن دەپۋتاتتار مەن بيلىك وكىلدەرى، سول التى-جەتى ميلليون الاش بالاسىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ماسەلەگە كەلگەندە، جۇمعان اۋىزدارىن اشپاي قالدى;

– وسى ۇسىنىسىمىزدى قولداۋىن جانە پرەزيدەنتكە جەتكىزۋىن سۇراپ، بيلىك باسىندا وتىرعان ءبىراز تۇلعاعا حات جازدىم، «+7 1414» ارقىلى كورىپ وتىرمىن، ول حاتتاردىڭ ءبارى مينيسترلىكتەرگە لاقتىرىلىپ جاتىر...

ەندى، وسىدان كەيىن ويلاي بەرىڭىز، شەكارا سىرتىنداعى سول التى-جەتى ميلليون قانداسىمىزدىڭ ۇلى كوشى، قانشا جەردەن جۇرت جامانداعانىمەن، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ايبارىنىڭ ارقاسىندا عانا وتىز جىل جالعاسىپ كەلدى. سۇرىنسە، سۇرىنگەن شىعار، ءۇزىلىپ قالعان جوق!

ال، ۇلى كوشتىڭ ەندىگى تاعدىرى تەك قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا عانا ءىلىنىپ تۇر. اللا قالاپ، ەكىنشى كەزەككە تاعى پرەزيدەنت بولىپ سايلانسا، تام-تۇمداپ بىرەر ءجۇز مىڭ قازاق كەلۋى مۇمكىن.

قازاق كوشى قازىر پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا عانا سۇيەنىپ تۇر.

پرەزيدەنتتەن وزگە بيلىك وكىلدەرىندە قانداستارعا دەگەن نيەت جوق! بۇگىنگى جوق نيەت ەرتەڭ پايدا بولا قالماسى تاعى انىق!

تاعى قايتالاپ ايتايىن، قاشان ايتتىڭ دەمەڭىزدەر، قاسىم-جومارت اعا بيلىكتەن كەتكەن كۇنى شەكارا سىرتىنداعى قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا ورالۋى توقتاۋعا بەت الادى!

سوندىقتان، ۇلى كوشتى توقتاتپاۋدىڭ جالعىز جولى – مەن ۇسىنعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىقتى» - دەگەن نورما ەنگىزىپ، شەكارا سىرتىندا قالعان قانداستارىمىزدىڭ قۇقىعىن اتا زاڭمەن بەكتىۋ!

باسقا جولى جوق!

اۋىت مۇقيبەك،

«قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى

Abai.kz