باسى: دەن ءسياوپيننىڭ ۇلتتىق بىرلىك ستراتەگياسى

جالعاسى: قىتاي - ءبىر پارتيا بيلەگەن ديكتاتورلىق مەملەكەت

جالعاسى: گونكونگتى قايتارۋ جانە مارگارەت تەتچەر

جالعاسى: گونكونگ: بيلەۋ قۇقىعى - يەلىك قۇقىقتىڭ ناقتى كورىنىسى

دەن سياوپين گونكونگ ماسەلەسىنىڭ وڭتايلى شەشىلۋى تايۆانعا ۇلگى بولار دەپ ۇمىتتەنگەن بولاتىن. بىراق جاعداي ول كۇتكەننەن باسقاشا بولدى. گونكونگ مودەلى قانشالىقتى تارتىمدى بولعانىمەن، تايۆان تارابى سونشالىقتى پەيىلدى بولا قويعان جوق. 1980 جىلى  قىتاي مەملەكەتتىك كەڭەسى تايۆاندا وندىرىلگەن تاۋارلارعا كەدەندىك سالىقتى الىپ تاستاعانىمەن، تايۆان اكىمشىلىگى جەكە ساۋداگەرلەردىڭ ۇلى قۇرلىقپەن ساۋدا جاساۋىنا قاتاڭ تىيىم سالدى، ءتىپتى، جازالاۋ شارالارىن قولداندى. 1981 جىلى بۇكىل قىتايلىق حالىقتىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ توراعاسى   يە جيانيڭ تايۆانعا باعىتتالعان  9 تارماقتى ساياساتىن جاريالادى. 1983 جىلى مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ ءتورايىمى ءبارىن دە كەڭەسىپ شەشۋگە بولادى دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. بىراق تايۆان تارابى وعان سەلت ەتكەن جوق. 1986 جىلعا دەيىن تايۆان تارابىنان ايتارلىقتاي قوزعالىس بايقالمادى.

تايۆان تارابىنىڭ كەلىسسوز ۇستەلىنە اسىعا قويماۋى دەن ءسياوپيننىڭ ءتوزىمىن تاۋىستى. ءبىر قىرىنان ونى دا تۇسىنۋگە بولادى. جاسى كەلىپ قالعان ادام، تۋعان وتانىنىڭ بىرتۇتاستانعانىن كوزى تىرىسىندە كورىپ كەتكىسى كەلەدى. بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر قىرى بولسا، تايۆاننىڭ دەربەستەلۋى وسىلاي سوزىلا بەرسە، اقىرى جاقسىلىققا اپارمايدى. تايۆان ءحىح عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ جاپونيانىڭ وتارىنا اينالدى. ال ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ءۇش-اق جىل ۇلى قۇرلىقپەن بىرتۇتاستانعانىمەن، ۇلى قۇرلىقتان ىرگەسىن اۋلاق سالعانىنا 90 جىل ءوتىپتى. بۇل ايماق گونكونگپەن ۇقسامايدى. قازىر بۇعازدىڭ ەكى جاعىن بايلانىستىرعان نارسە  اتا-بابالارىنىڭ ارۋاعى عانا. ودان قالا بەردى، قكپ مەن گومينداڭ پارتياسىنىڭ بيلىككە تالاسقان قىم-قۋىت تاريحى. سول كەزدە بيلىك باسىندا وتىرعان گومينداڭ پارتياسى ۇلى قۇرلىققا قايتا ورالامىز دەگەن ساياساتتان بەزىنگەن جوق. بۇل ورتالىق ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت دەپ ءبولىپ، ءبىر مەملەكەتتە ەكى ءتۇرلى ءتۇزىم ارقىلى بىرىكتىرۋگە جاسالعان ەڭ ۇلكەن كەدەرگى. بىراق، ونىڭ ءبىر پايداسى ءىس جۇزىندە تايۆاندى دەربەستىككە سۇيرەيتىن ساياسي كۇشتەردى تەجەپ وتىر. ەگەر كۇندەردىڭ كۇنىندە تايۆان بيلەۋشىلەرى ۇلى قۇرلىققا قوسىلامىز دەگەن ارمانىنان بەزىنەتىن بولسا، وندا ەكى جاعالاۋدى تۇتاستىراتىن تەك قانا ۇلتتىق سەزىم عانا قالادى. بىراق سەزىم دەگەن قۇرعىر دا اينىعىش بولادى. جالىنداعان ماحاببات تا بىرتىندەپ شوققا اينالىپ، اقىرىنداپ ءسونىپ كۇلگە اينالىپ ۇشىپ كەتۋى دە مۇمكىن. وسى كۇندە كونەنىڭ كوزى بولعان، سۇيەگىمدى ۇلى قۇرلىققا اپارىپ جەرلەڭدەر دەيتىن وتانشىل، ساياسي تۇلعالاردىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. ەكىنشى ۇرپاق، ءۇشىنشى ۇرپاق ادامدار اتا-باباسى ۇلى قۇرلىقتان بارعانىمەن وزدەرى تايۆان توپىراعىندا تۋىپ-ەرجەتكەندەر. ولاردىڭ اتادان بالا ويى وزگە بولۋى مۇمكىن. ول كەزگە بارعاندا  «ءبارىمىز دە ياڭدي مەن حۋاڭديدەن تاراعانبىز، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءومىر كەشۋگە ءتيىسپىز» دەسەڭ، جات باۋىر بولىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ قانشاسى تىڭداي قويار ەكەن؟ بۇعازدىڭ ەكى جاعى ءبىر-بىرىنە ات ءىزىن سالىسپاعالى نەشە ونداعان جىلدار ءوتىپتى. ەندى ارالاسپاسا، بارىسىپ-كەلىسپەسە، اراداعى پارىق جات پيعىل سەزىم ودان سايىن ۇلعايا بەرەتىندىگى حاق.

تايۆان گونكونگپەن ۇقسامايدى. وسىنداي ۇلگى-مودەلمەن عانا ونى وزىڭە ءۇيىرىپ اكەتە المايسىڭ. 1986 جىلى دەن سياوپين امەريكالىق جۋرناليست مايك ۋوللەسكە بەرگەن سۇحباتىندا  اقش-تىڭ تايۆاندىقتاردى ۇلى قۇرلىقپەن بارىس-كەلىس جاساۋعا ۇگىتتەپ، كوندىرۋىن وتىنگەن بولاتىن. مۇندا بەيۇكىمەتتىك ءۇش ءتۇرلى بارىس-كەلىس جاساۋدىڭ جولىن ۇسىندى:

1. ساۋدا قارىم-قاتىناسى.
2. اۋە جولدارىن اشۋ.
3. پوچتا، حات-حابار الىسۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.

وسى ارقىلى ءوزارا بارىس-كەلىس جاساپ، بۇعازدىڭ ەكى تارابىنداعىلاردىڭ ءبىر-ءبىرىن تۇسىنۋىنە، سول ارقىلى ورتاق بىرىگۋدىڭ شارت-جاعدايىن تالقىلاۋعا جاعداي جاراتۋدى كوزدەگەن بولاتىن. ءۇش ءتۇرلى بارىس-كەلىس جايلى ۇسىنىس تايۆان تارابىنداعى قارت ادامداردىڭ ۇلى قۇرلىقتاعى تۋعان توپىراققا دەگەن ساعىنىشىنا ەرەكشە قوزعاۋ سالدى. ءوزى كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان تۋعان ولكەسىن ءتىرى كەزىندە ءبىر بارىپ كورۋدى كىم ارماندامايدى دەيسىڭ؟! اتا-باباسىنىڭ باسى قالعان مەكەنگە تاۋاپ ەتىپ، زيارات جاساۋ اركىمنىڭ ارمانى بولاتىن. تايۆان، قانشا ايتقانمەن، دەموكراتيا مەن بوستاندىق سالتانات قۇرعان ايماق قوي. حالىقتىڭ مۇنداي كۇشتى تالابى مەن ارمان-تىلەگىنە تايۆان بيلىگى قارسى تۇرۋعا قاۋقارسىز بولدى. 1987 جىلى تايۆاندىقتاردىڭ ۇلى قۇرلىققا تۋىسشىلاۋعا ارنالعان شەكتەۋى كۇشىن جويدى. ۇلى قۇرلىق تارابى دا تايۆاننان كەلگەن قانداستارىنا قۇشاعىن ايقارا اشىپ، وتكەن-كەتكەندى قۋىسپاي، ەرەكشە ىلتيپاتپەن قابىلداپ جاتتى. ۇكىمەت تارابى دا تايۆاندىق باۋىرلارىنا ەرەكشە قامقورلىق كورسەتىپ، جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولدى. مىسالعا، پوەزد بەكەتتەرىنىڭ كۇتۋ زالدارىندا تايۆاندىق قانداستارىنا ارنالعان اسكەريلەرمەن بىردەي كەزەكشى بيلەت ساتاتىن تەرەزەلەر اشىلدى. العاشقى بىرنەشە دۇركىن كەلگەن ۇلى قۇرلىققا قونىس اۋدارۋشىلارعا اي سايىن ارناۋلى تۇرمىستىق قاراجات بەرىپ تۇردى. سول ارقىلى سوتسياليستىك قىتايدىڭ جات باۋىر بولىپ كەتكەن قانداستارىن ەشقاشان جاتىرقامايتىندىعىن ايگىلەۋگە بارىن سالدى.

تايۆاندىقتاردىڭ تۋىسشىلاي كەلۋى بۇعازدىڭ ەكى جاعىنداعىلداردىڭ ارالاسۋىنىڭ ءبىرىنشى قادامى بولاتىن. ءبىرىنشى قادام بولعان سوڭ، ەكىنشى قادامعا دا تابيعي جول اشىلدى. سەبەبى ءۇش ءتۇرلى قارىم-قاتىناس ستراتەگياسى تايۆاندىقتارعا ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق تابىس اكەلدى. مۇمكىن كەيبىرەۋلەرگە مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى قىزىق ەمەس تە شىعار، بىراق ولاردىڭ اقشا تاۋىپ، بايۋعا دەگەن ىنتىزارلىعى وسىنداي بارىس-كەلىسكە بەيجاي قاراتپايتىن. ارتى-ارتىنان كەلىپ جاتقان تۋىسشىلايتىندارعا ىلەسىپ، تايۆاننىڭ ونەركاسىپ-ساۋدا سالاسىنداعى قالتالى كاسىپكەرلەر دە ۇلى قۇرلىققا اعىلىپ، تابىس كوزدەرىن ىزدەي باستادى. مەملەكەتتىك كەڭەس تە ورايدى پايدالانىپ، تايۆاندىق قالتالى ازاماتتاردىڭ ۇلى قۇرلىققا ينۆەستيتسيا قۇيۋىنا بايلانىستى ارناۋلى قاۋلى دايىنداپ، تايۆان مەن ۇلى قۇرلىقتىڭ تەك قانا ساۋدا-ساتتىقپەن ەمەس، ينۆەستيتسيا قۇيۋعا دا مول مۇمكىندىگىنىڭ بار ەكەندىگىن پاش ەتتى. بۇل، شىنتۋايتىندا، ەكى جاققا دا ءتيىمدى ساياسات بولاتىن. تايۆاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ۇلى قۇرلىقتىڭ الىپ بازارىنا بولعان قىزىعۋشىلىعى شەت ەل كاپيتاليستەرىنەن كەم تۇسپەيدى ەكەن. «تۇيەگە مىنگەن قۇدايعا ءبىر تابان جاقىن» نەمەسە «الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالا» دەگەندەي، ۇلى قۇرلىقتاعىلارعا ايتەۋىر ينۆەستيتسيا كەرەك. ونداي مۇمكىندىكتى ءوز قانداستارىنان نەسىنە ايايدى؟! قايداعى ءبىر جات ەلدىڭ كاپيتاليستەرىنە قىتاي بازارىنان كۇرەپ تاۋىپ جاتقان اقشاسى ەمەس پە؟! ەل قازىناسىن تولتىراتىن ەلەۋلى ىسكە تايۆان بيلەۋشىلەرى دە بەيجاي قاراي المادى. سونىمەن ەكى جاق رەسمي تۇردە ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق بارىس-كەلىستىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە ۋاعدالاستى. 1990 جىلى تايۆان بيلىگى رەسمي تۇردە تايۆاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ۇلى قۇرلىققا ينۆەستيتسيا سالىپ، كاسىپورىندار اشۋىنا جول اشتى. سونداي-اق، ۇلى قۇرلىقتان كەلەتىن تاۋارلارعا ءبىرتۇتاس كەدەندىك باقىلاۋ ورناتۋ جونىندە قاۋلى قابىلدادى. بۇعازدىڭ ەكى جاعى سودان باستاپ بارىس-كەلىستى زاڭدى ارناعا قاراي بۇرا باستادى.

تايۆاندىق قانداستارىنىڭ تۋىسشىلاي كەلۋى، تايۆاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ۇلى قۇرلىققا قارجى سالۋى، ەكى جاقتىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىسىنىڭ ارتۋى بۇعازدىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى بايلانىستىڭ دامۋىندا بەلسەندى ءرول اتقاردى. مۇندا، ەڭ الدىمەن، ەكى تاراپتاعى حالىقتاردىڭ ورتاق ۇلتتىق سانا-سەزىمىن وياتىپ، تۋىستىق بايلانىستى بەكەمدەي ءتۇستى. تايۆان تارابى دا ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ كەڭىستىگىن كەڭەيتۋدى ارماندايتىن. سەبەبى قحر قولدانعان ديپلوماتيالىق ساياساتى تايۆاننىڭ تىنىسىن كۇن وتكەن سايىن تارىلتا تۇسكەن بولاتىن. ولار وزدەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ اۋماعىن كەڭەيتۋ ارقىلى تەڭ قۇقىلى ساياسي كۇش رەتىندە بەيجىڭمەن بارىس-كەلىس جاساۋعا، ال بەيجىڭدەگىلەر تايۆاننىڭ دەربەس بولۋى مەن شەت ەلدىكتەردىڭ تايۆانعا قول سۇعۋىنان ساقتانۋ ءۇشىن ىلعي دا وزدەرىمەن رەسمي ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتقان مەملەكەتتەرگە قوياتىن العىشارتى رەتىندە ءبىر عانا قىتايدى مويىنداۋىن، تايۆاندى قىتايدىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قاراستىرىپ، تايۆانمەن ەشقانداي دا رەسمي گۋمانيتارلىق قاتىناس جاساماۋىنا ۋاعدالاساتىن. بۇلاي جاساۋ، ءسوز جوق، تايۆاننىڭ بەيجىڭگە دەگەن جاۋلىق پيعىلىن ارتتىرا تۇسەتى ەدى. بۇعازدىڭ ەكى جاعىنداعىلاردىڭ بەلسەندى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىسى مەن تۋىسقاندىق بارىس-كەلىستىڭ ارتا ءتۇسۋى ءبىر قىرىنان وسى جاقتاعى كەمىستىكتى تولىقتىرعانداي بولدى. تاعى ءبىر قىرىنان، قىتاي ۇكىمەتىنىڭ بۇلاي ىستەۋى قاساقانا تايۆاندى وقشاۋلاپ، ونى قۇرتۋ ءۇشىن عانا جاسالماعاندىعىن، تەك قانا تايۆاندى ۇلى قۇرلىققا جاقىنداتا ءتۇسۋ ءۇشىن جاسالعاندىعىن ايگىلەدى. 1989 جىلى اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى ارتى-ارتىنان قىتايعا سانكتسيا سالىپ، قىتايدان تەرىس اينالعاندا تايۆاندىق كاسىپكەرلەر وسى ورايدان پايدالانىپ، اتالعان كەڭىستىكتى تەز تولتىرۋعا كۇش سالدى. رەسمي مالىمەت سول جىلدارى تايۆاندىق ينۆەستيتسيانىڭ اۋقىمى ايتارلىقتاي وسكەندىگىن كورسەتەدى. تايۆاندىق قانداستاردىڭ قيىن كەزدە قىتايعا قول ۇشىن بەرۋى ۇلى قۇرلىقتىڭ باتىستىڭ سانكتسيالارىنان شەككەن زارداپتارىن ءوز الىنشە جەڭىلدەتكەندەي بولدى. تايۆاندىق كاسىپكەرلەر دە پايداسىز قالعان جوق. ونىڭ ۇستىنە، جىلىكتىڭ مايلى باسى ءوز قانداستارىنىڭ قولىنا ءتيدى. مۇنداي قارىم-قاتىناستان ەكى جاق تا قوماقتى پايداعا كەنەلگەندىگىن ايقىن سەزىندى. مۇندايدى قىتايلار «قان قاشان دا سۋدان قويۋ بولادى» دەيدى.

ەكونوميكا – ساياساتتىڭ نەگىزى. ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىس ءساتتى جولعا قويىلعان سوڭ، ساياسي قارىم-قاتىناسقا دا جول اشىلادى. قكپ مەن گومينداڭ پارتياسى تاريحتا سان-مارتە قىرقىسىپ، بىتىسپەس جاۋعا اينالعان ساياسي توپتار بولاتىن. وتىز جىلدان استام ۋاقىت بەتەكى مايدانداسپاسا دا، جاۋلىق پيعىلدان اينىماعان ەدى. وسىنداي جاعدايدا، ەڭ الدىمەن، ءبىر-بىرىنە دەگەن سەنىمدى قالىپتاستىرۋدىڭ وتپەلى ءداۋىرى قاجەت بولاتىندىعى داۋسىز. ولارعا بىردەن كەلىسسوز ۇستەلىنە كەلە قالىپ، مەملەكەتتى بىرىكتىرۋ ماسەلەسىن اقىلداسايىق، ءۇشىنشى مارتە ىستەستىك ورناتايىق دەسەڭ، ولار بىردەن قابىلداي الماۋى مۇمكىن. بۇعازدىڭ ەكى جاعىندا ءۇش ءتۇرلى بارىس-كەلىستى جولعا قويۋ اسا سەزىمتال ساياسي ماسەلەلەردى اينالىپ ءوتىپ، قاراپايىم حالىقتارعا مۇمكىندىك بەرگەندىكتەن، ساياسي قارىم-قاتىناستاردىڭ العىشارتىن جاساۋدىڭ العاشقى مۇمكىندىگى تۋدى دەگەن ءسوز. دەن ءسياوپيننىڭ ويىنشا ساياسي ماسەلەلەردە كەلىسپەۋشىلىكتەردى قازىرشە ءسوز ەتپەي تۇرۋعا دا بولادى. كەيىن، اسىقپاي، جاتا-جاسانا اقىلداسسا دا كەش ەمەس. الدىمەن ساۋدا جاسايىق، كولىك قاتىناسىن جولعا قويايىق، سالەم-ساۋقىت جىبەرىپ، حات-حابار الىسايىق. الدىمەن – ەكونوميكا، سوڭىنان – ساياسات دەگەندەي، ەڭ الدىمەن، ەكى جاق حالىقتارىنىڭ تابيعي قاجەتتىلىگىنەن، ادامي فاكتورلاردان باستالعان قارىم-قاتىناسقا تايۆان اكىمشىلىگى دە قارسى بولا قويمايدى. ءتىپتى، قارسى بولعان كۇننىڭ وزىندە، دەموكراتيالىق قاعيدالاردى بۇزىپ، قاسارىسىپ وتىرىپ الۋ ولارعا دا ابىروي اكەلمەيدى دەپ بولجادى.

جاعداي دەن سياوپين بولجاعاننان الىسقا كەتكەن جوق. تايۆان بيلىگى امالسىزدان «باۋىرلاستار قورىن» قۇرىپ، ۇلى قۇرلىقپەن قارىم-قاتىناسقا حالىقتىق سيپات بەرە باستادى. ۇلى قۇرلىقتاعىلار دا دەرەۋ سايكەسىپ، «باۋىرلاستار قوعامىن» قۇرا قويدى. ەندىگى كەزەكتە بيلىكتىك سيپات الاتىن، قوعامدىق ۇيىم اتىن جامىلعان اتالعان قۇرىلىمدار رەسمي بيلىك قۇرىلىمدارىنىڭ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرا باستادى دا، بۇعازدىڭ ەكى جاعىنداعىلاردىڭ تىكەلەي قارىم-قاتىناسىنا مول مۇمكىندىك جاساي الدى. 1992 جىلى «باۋىرلاستار قوعامى» مەن «باۋىرلاستار قورىنىڭ» ەڭ جوعارعى باسشىلارى سينگاپۋردا كەزدەسىپ، ءتورت ءتۇرلى كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل بۇعازدىڭ ەكى جاعىنداعىلاردىڭ 40 جىلدان كەيىنگى ەڭ جوعارعى كەزدەسۋى ەدى. سودان باستاپ، ەكى قوعامدىق ۇيىم ارا-اعايىندىق ءرول ويناپ، ەكى ەل قاتىناسىنىڭ دامۋىن بەلسەندى جۇرگىزىپ كەلەدى. تايۆان مەن ۇلى قۇرلىق ەسى كەتىپ، جانى شىققاندا تىلدەسۋگە مۇمكىندىك الدى. تەك اتى ايتارعا «قوعامدىق ۇيىمداردىڭ» بايلانىسى دەلىنىپ ءجۇر.

تايۆاندىق ايگىلى جازۋشى ليۋ شيۋجين: «بۇعازدىڭ ەكى جاعىنداعى ساياسي بايلانىستار قانشا قۇبىلعانىمەن، تايۆاندىق كاسىپكەرلەر ۇلى قۇرلىقتىڭ عالامات بازارىنىڭ قول بۇلعاۋىمەن بۇعازدىڭ ەكى جاعىنىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىسى ەندىگارى كەرى بۇرۋعا كەلمەيتىن باعىتقا بەتتەپ بارادى» -  دەپ جازدى.  1994 جىلعا جەتكەندە، تايۆاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ۇلى قۇرلىققا سالعان ينۆەستيتسيا كولەمى 3 ملرد 700 ملن اقش دوللارىنا جەتىپ، 10305 كاسىپورىن تىركەلگەن. بۇل گونكونگتان كەيىنگى ەكىنشى ۇلكەن ينۆەستيتسيا اعىمى  بولاتىن. بۇل ءبىر قىرىنان  ۇلى قۇرلىقتىڭ شەت ەل ينۆەستيتسياسىنا بولعان تاۋەلدىلىگىن ايتارلىقتاي جەڭىلدەتىپ قانا قويماي، تايۆان مەن ۇلى قۇرلىقتىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگىن بەكەمدەي ءتۇستى. 1994 جىلى تايۆاننىڭ سىرتقى ساۋداداعى وڭ سالدوسى تولىقتاي ۇلى قۇرلىقپەن اراداعى ساۋدادان ءتۇسىپتى. ماماندار الداعى بولاشاقتا  تايۆاننىڭ ۇلى قۇرلىق بازارىنا تاۋەلدىلىگى اقش بازارىنا تاۋەلدىلىكتەن  اسىپ تۇسەدى دەسەدى. بۇل، ارينە، دەن سياوپين جوبالاعان ءۇش ءتۇرلى بارىس-كەلىستىڭ ناتيجەسى بولاتىن. تايۆان بيلەۋشىلەرى تايۆان حالقىنىڭ تۇرمىس-ورەسى، جان باسىنا شاققانداعى جالپى ىشكى ءونىم كولەمى ۇلى قۇرلىقتاعىلاردان الدەنەشە ەسە كوپ. سول سەبەپتى قكپ-مەن كەلىسسوز جاساۋعا اسىقپايمىز دەگەندى ءجيى قايتالايدى. بىراق، ءۇش ءتۇرلى بارىس-كەلىس ولاردى ءوز قۇيعانىنا بىرتىندەپ تارتىپ اكەتىپ بارادى. نە ىستەيدى؟ «بيدايدىڭ بارار جەرى – ديىرمەن» دەگەن سياقتى، ساياساتتىڭ بارار جەرى دە – ەكونوميكا. اتاپ ايتقاندا، ۇيدەگى قيالدى بازارداعى نارىق بيلەيتىن زامان.

دەن ءسياوپيننىڭ «تايۆان ماسەلەسىن شەشۋگە ۋاقىت كەرەك، اسىعىستىقتىڭ قاجەتى جوق»  دەگەن ءسوزى ءومىر شىندىعىنا اينالىپ كەلە جاتىر. بۇگىنگى كۇندە ەكى جاقتىلى قارىم-قاتىناس ايتارلىقتاي دامىعان. بۇرىنعىداي ات ءىزىن سالىسپايتىن، اراز كورشىلەر ەمەس، اياق-تاباق ايقاسىپ، كۇندەلىكتى بارىسىپ-كەلىسىپ تۇراتىن تاتۋ تۋىستار سياقتى. حالىقتىق بارىس-كەلىستىڭ كوكجيەگى كۇن وتكەن سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. قازىر ەكى ارادا ساۋدا كەمەلەرى اعىلىپ، تۇراقتى اۋە كەمەلەرى ۇزدىكسىز ۇشىپ-قونىپ تۇرادى. دەن سياوپين ارمانداعانداي، بىرلەسۋ جايلى كەڭەس قۇراتىن زامان كۇندەردىڭ كۇنىندە كەلەدى. الدىمەن، ساۋدا-ەكونوميكالىق، مادەني جانە تۋىستىق قارىم-قاتىناستار جولعا قويىلسا، ساياساتتىڭ اۋىلى الىس ەمەس سياقتى. بىراق، وسىنداي وڭ ۇدەرىستەر مەن ىزگى ارمانداردى ساياز ويلايتىن اپەرباقان ساياساتشىلاردىڭ اۋىق-اۋىق ءبۇلدىرىپ كەتەتىنى جامان.

سوڭى.

راقىم ايىپۇلى

Abai.kz