جاقىندا «جالايىر شورا» اتىنداعى قۇسبەگىلەر ورتالىعىنىڭ باسشىسى باعدات مۇپتەكەقىزىنا جولىققان ەدىم. ونداعى ماقساتىم - قىراندار مەكەنىن كوزبەن كورىپ قايتۋ. بىراق قۇستار ازىرگە تاۋدا تۇلەكتە بولىپ شىقتى. ازىن-اۋلاق اڭگىمەدەن كەيىن ماعان ولار ارتىق-اۋىس، ەسكى قاۋىرسىن-قاناتتارىمەن بىرگە بار قاسىرەتىن ۇمىتۋعا كەتكەندەي كورىندى.

جاقىندا «جالايىر شورا» اتىنداعى قۇسبەگىلەر ورتالىعىنىڭ باسشىسى باعدات مۇپتەكەقىزىنا جولىققان ەدىم. ونداعى ماقساتىم - قىراندار مەكەنىن كوزبەن كورىپ قايتۋ. بىراق قۇستار ازىرگە تاۋدا تۇلەكتە بولىپ شىقتى. ازىن-اۋلاق اڭگىمەدەن كەيىن ماعان ولار ارتىق-اۋىس، ەسكى قاۋىرسىن-قاناتتارىمەن بىرگە بار قاسىرەتىن ۇمىتۋعا كەتكەندەي كورىندى.

تەك قازاقستاندا عانا بۇركىتتىڭ 11 ءتۇرى كەزدەسەدى. ءبىزدىڭ ساحارادا 200 قۇس ۇستاعان بەكمىرزاداي جاندار وتكەن ومىردەن. «قىرانسىز كەڭەس وداعىنىڭ تاق اكەسىن» دەپ، قىتايدان مۇزبالاعىن بالام دەپ كۋالىك اشىپ، ەلگە اكەلگەن ەدى توقتاسىن اتامىز. «شەكارادا قالعان قۇسىمدى قايتارىپ بەر!» دەپ ءبىرىنشى حاتشىعا حات جازىپ، بەكزات ونەردى بەك ءسۇيىپ وتكەن بايجۇنىستەي قۇسبەگىلەر. قانشا كەڭەستىك يدەولوگيا دەسەك تە، ول كەزدىڭ باسشىلارى كيەلى قۇسقا قيانات جاساماعان ەكەن. ءسويتىپ ەكى ايدىڭ ىشىندە بايجۇنىسكە قىرانىن شەكاراشىلار سوناۋ سوزاق اۋدانىنا اكەلىپ بەرگەن دەسەدى. 87-جىلى الماتى قالاسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ تۇرعان كەزىندە زامانبەك نۇرقادىلوۆ قۇسبەگىلەر فەستيۆالىن وتكىزگەنى تاعى بار.
وكىنىشكە وراي بۇگىندە ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ بۇل تۇرىنە دەگەن قۇرمەت ۇلىقتاردىڭ نازارىنان تىس قالىپ ءجۇر. ەلىمىزدە بار-جوعى 40-قا جۋىق قۇسبەگى بار. ونىڭ 20-سى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنا قاراستى نۇرا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى. مۇنى ماقتانىش ساناپ، قولداعاننىڭ ورنىنا «قارعالارىن كوتەرىپ اۋرە ەتتى عوي» دەپ شامدانعان اكىمدەر دە بولعانىن نە دەيسىز؟ ءبىر اۋىلدى ەكىگە ءبولىپ، قازاقتى قازاققا ايداپ سالىپ، ورتالىقتى ورتاسىنا تۇسىرمەككە ارەكەت ەتىپ جۇرگەندەردىڭ ارتىندا قانداي كۇش جاتىر؟ وزگەنىڭ ساندىراعى مەن كوك قاعازدىڭ بۋىنا جەلىگىپ، ۇلتتىق ونەردى اياقاستى ەتۋ كىمگە ۇپاي اپەرمەك؟ قايتەمىز، بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشى سول باياعى جىكشىلدىگىمىزگە دە، جەلوكپەلىگىمىزگە دە كەلىپ تىرەلەدى. ال اراب شەيحتارى بولسا، اعىلشىننىڭ رەدينگتون قالاسىندا الەمنىڭ 33 ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، قۇسبەگىلەردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالىن ۇيىمداستىرىپ ءجۇر. ءبىز شە؟ ءبىز ەڭ بولماعاندا رەسپۋبلياكالىق فەستيۆالدىڭ ءوزىن جانداندىرا المادىق. كىشكەنتاي بەلگيادا 90-عا جۋىق بۇركىتشى، ال يسپانيادا 160-تىڭ ار جاق بەر جاعىندا قۇسبەگى بار ەكەنىن ەستىگەندە، تىپتەن ۇياتتان جەرگە كىرگەندەي بولاسىڭ. اتا ءداستۇردى وزگەلەردەن ۇيرەنە باستاساق، نە قايىر؟
ءيا، رەسپۋبليكامىزدا 2005 جىلى «قىران» فەدەراتسياسى قۇرىلدى. «ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى» قاۋىمداستىعى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. سويتە تۇرا، قىرعىزدار «كوكپاردى» وڭگەرىپ، وزدەرىنە مەنشىكتەپ اكەتەدى. «ەندى ءبازبىر بەلسەندىلەر ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىعىن قۇرىپ، ورتالىعىن بىشكەكتە اشۋدى شەتجاعالاپ ۇسىنىپ ءجۇر» دەيدى «جالايىر شورا» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى باعدات مۇپتەكەقىزى. ەگەر بۇل وي جۇزەگە اساتىن بولسا، ءبىز حالىقارالىق جارىستار وتكىزگەندە رۇقسات سۇراپ كورشى ەلگە سابىلۋىمىزعا تۋرا كەلەدى.
كەزىندە «اسپانعا ۇشسام قاناتىم تالادى، جەرگە قونسام جالايىر شورا الادى» دەپ نازدانۋشى ەدى قايران قىران. بۇگىندە ولار ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنەن جاسيتىن بولدى. قۇسبەگىلىكتىڭ دامۋىنا قولبايلاۋ بولىپ وتىرعان تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە - چيپ سالۋدىڭ جاي-جاپسارىنىڭ، انىق-قانىعىنىڭ تۇرعىندار اراسىندا كەڭىنەن تۇسىندىرىلمەۋىندە. كەزىندە ەڭبەكشىقازاق اۋدانى، نۇرا اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، قاريا قۇسبەگى ناسىر مامەتوۆتىڭ قوس بۇركىتىنەن ايىرعان سول مەكەمەنىڭ تەپكىسى. ايىبى بۇركىتتەرگە چيپ تاعىلماعان. اقىرى سوتتا قۇسىنان ايىرىلعان اقساقالدىڭ بۇگىنگى كوكىرەك قۇساسىن تۇسىنەتىن كىم بار؟ قۇسبەگىلەردىڭ ايتۋىنشا، چيپ سالعان قىرانداردىڭ جارتىسىنان استامى قازىر و دۇنيەلىك. بارلىعى دا اسپاننان شۇيلىگىپ كەلىپ، اڭعا تۇسە بەرگەندە مەرت بولادى ەكەن. ەلىمىزدەگى جالعىز بۇركىتشى قىز ماقپالدىڭ قۇسى دا ءبىر بايقاۋدا ءدال سولاي ءجانتاسىلىم ەتكەن. ەندەشە ەۋروپا وداعى ايتتى ەكەن دەپ، قىراننىڭ كەۋدەسىنە ءبىز ورناتۋدى نەگە اسىعىس باستاپ كەتتىك؟ ورنيتولوگ عالىمدار وسىنى نەگە زەرتتەمەيدى؟ جان-جانۋارلارى تابيعي ەرەكشەلىگىنەن ادا بولعان، ساياباعىندا قاسقىرى مەن قويانى بىرگە قىدىراتىن، بۇركىتى ارلان، تۇلكى تۇرماق، قويانعا ۇسپەيتىن باتىس بىزگە نە ۇيرەتپەك؟

بۇگىنگىنىڭ بەگى سوزگە توقتاماق تۇگىلى، قۇلاق ءتۇرىپ تىڭداۋدان قالعان سىڭايلى. كۇلتوبەدەگى جيىننان اسا الماي، جەتكەن قىزمەتتەرىن «اۋزىمدى اشىپ وپكەنىم، كوزىمدى اشىپ كورگەنىم» دەگەندەي جۇمساق ورىندىقتارىندا سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتقانشا ءتورت قابىرعادا قامالىپ وتىرا بەرۋگە كامىل بەكىنگەندەي. الدە مينيسترلىكتەردىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى باسشىلارىنا باسپا بەتىن كورگەن ماقتاۋ مەن ماداقتاردى عانا جەتكىزىپ وتىر ما؟
تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ جوسپارىنا ۇڭىلسەڭىز، الەمدىك وليمپيادالىق ويىندار جارىسى، ودان قالسا قىسقى وليمپيادا، جازعى وليمپيادا، ازيا ويىندارى، بالەنباي-تۇگەنباي، اق-كوك. بىتپەيتىن ايتەۋ وليمپيادا بار. ءتىپتى ۋاقىت قالسا، انا سەسسيا، مىنا جيىنعا دايىندالۋ. 2009 جىلى 15 قاڭتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ كەڭەيتىلگەن القا وتىرىسىندا ۇسىنىلعان جوسپاردان ۇلتتىق سپورتقا قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوزدى ۇلعايتقىشپەن ىزدەسەڭىز دە تاپپايسىز. «استانا جانە الماتى قالالارىندا 2011 جىلعى 7-قىسقى ازيا ويىندارىن وتكىزۋ جالعىز مينيسترلىك ەمەس، تۇتاستاي مەملەكەت الدىندا تۇرعان ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى» دەپ اتاپ ءوتىپتى قۇزىرلى مەكەمە باسشىسى وسى باسقوسۋدا. ۇلتتىق ويىنداردى دامىتۋ تۋراسىندا ءسوز قوزعاماعانىنا قاراعاندا بۇل مەملەكەتتىڭ مىندەتىنە كىرمەيدى-اۋ شاماسى؟ وسىندايدا بىلەك ءتۇرىپ ىسكە كىرىسەر وبلىستىق مەكەمەلەردىڭ دە جۇمىسى ماندىماي وتىر.
الدە ءبىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەدە قۇسبەگىلىكتى دامىتۋ جالعىز «جالايىر شورا» اتىنداعى ورتالىقتىڭ عانا مىندەتى مە ەكەن؟ الدە قازاقتىڭ قىران قۇسىنا قامقورلىق جاساۋدان ايانبايتىن «ك'سەلدىڭ» موينىنا جۇكتەيمىز بە ؟ كىمگە ىسىرىپ تاستاساق بولادى؟

باسقا-باسقا «ك'سەلل» كومپانياسى برەندىنە دەگەن ادالدىقتى تانىتىپ-اق باعۋدا. ال مەملەكەت ءوزىنىڭ تۋىندا بەينەلەنگەن قىرانىنا وڭ كوزبەن قاراپ ءجۇر مە؟ ارينە سوقتىعارعا قارا تاپپاي جۇرگەنىمىز جوق. اققۋدىڭ عانا ەمەس، قىراننىڭ دا كيەسى بولسا كەرەك. جەتىمسىرەگەن جەتىمكولدەي كيەسىن شوشىتىپ قازاقتىڭ دالاسى دا يەسىز قالىپ جۇرمەگەي.
قازاق «سەنىڭ تابانىڭا كىرگەن مەنىڭ ماڭدايىما كىرسىن» دەۋشى ەدى. قازاق پەن قىران - كىندىگى ءبىر ەگىز. سىڭارىڭىزدىڭ كوكىرەگىنە قادالعان ءبىز ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزگە باتىپ جۇرگەن جوق پا، اعايىن؟

«انا ءتىلى» گازەتى، 23.07.2009