قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ قابىلدانعانىنا بيىل 27 جىل تولىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ باس قۇجاتىنا وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى؟ بۇل تۋرالى قازاقپارات ساراپشىسى جازدى دەپ حابارلايدى Abai.kz.

ەلدىڭ باستى قۇجاتىن قابىلداۋ تاريحى

كونستيتۋتسيا - مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋشى قۇجات. مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى، ساياساتى، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى، ازاماتتار قۇقىعىنىڭ ساقتالۋى، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ بارلىعى وسى زاڭنىڭ اياسىنا توپتاسقان. 27 جىل ىشىندە كونستيتۋتسياعا بىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. زامان تالابىنا ساي دامۋعا بەت العان قازاقستان ءۇشىن ۋاقىت اعىمىنا قاراي يكەمدەلىپ وتىرۋ اسا ماڭىزدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى كونستيتۋتسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلداندى. كونستيتۋتسيا 9 تاراۋدان، 98 باپتان تۇردى. جالپى 1995 جىلعى كونستيتۋتسيانىڭ 1993 جىلعى كونستيتۋتسيادان ايىرماشىلىعى - جاڭا اتا زاڭعا العاش رەت ازاماتتىڭ قۇقىعىنا عانا ەمەس، ادام دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن ودان اجىراماس قۇقىقتارىنا دا قاتىستى نورمالار ەنگىزىلگەن. ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىن قابىلداۋدان بۇرىن ەل حالقىمەن كەڭىنەن تالقىلاۋ بولدى. جالپى العاندا، جوبا 33 مىڭعا جۋىق ۇجىمدىق تالقىلاۋدان ءوتىپ، وعان 3 ميلليوننان استام ازامات قاتىسقان. تالقىلاۋ بارىسىندا 30 مىڭعا جۋىق ۇسىنىس پەن ەسكەرتۋ، 55 باپقا 1100-دەن استام تۇزەتۋ مەن تولىقتىرۋ ەنگىزىلگەن. وسىلايشا، مەملەكەتتىك قۇرىلىم سەنىمدى ساياسي-قۇقىقتىق نەگىزگە يە بولدى. كونستيتۋتسياعا سايكەس، تاۋەلسىز قازاقستان ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى. 1998 جانە 2007 جىلدارى كونستيتۋتسياعا پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن ۇلعايتۋ جونىندە وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن بولاتىن.

كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن سوڭعى تۇزەتۋلەر

1995 جىلى كونستيتۋتسيا رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدانعان، وعان بەس رەت پارلامەنت ارقىلى وزگەرىس ەنگىزىلگەن ەدى. سوندا بيىلعى كونستيتۋتسياعا ەنگەن وزگەرىستەردى رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلداۋ تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا ەكىنشى رەت بولىپ وتىر.

2022 جىلدىڭ 5 مامىرىندا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستان كونستيتۋتسيانىڭ 91-بابىنىڭ 1-تارماعىنا جانە «رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 18-بابىنا سايكەس، اتا زاڭىمىزعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى جارلىعى شىقتى.

سوعان وراي، ەل ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى رەفەرەندۋم وسى قاۋلىعا جارلىق شىققان كۇننەن تۋرا ءبىر ايدان كەيىن، ناقتىراق ايتقاندا، 5 ماۋسىم كۇنى وتكىزىلدى. كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى قىسقا شولىپ كوردىك. I ءبولىم. جالپى ەرەجەلەر. 4-باپتىڭ 1-تار­ماعى، 6-باپتىڭ 3-تارماعى وزگەرتىلدى. ءIى ءبولىم. ادام جانە ازامات. 15-باپتىڭ 2-تارماعى، 23-باپتىڭ 2-تارماعى، 24-باپ­تىڭ 1-تارماعى وزگەرتىلدى. ءIىى ءبولىم. پرەزيدەنت. 42-باپتىڭ 2-تارماعى، 5-تارماعى وزگەرتىلدى. 43-باپتىڭ 1-تارماعى وزگەرتىلدى، 2-تارماعى الىنىپ تاس­تالدى جانە تۇسىندىرمە بەرىلگەن 3-4-تار­ماق­تارمەن تولىقتىرىلدى. 44-باپتىڭ 2-3-4-7-تارماقتارى جانە 10-تارماقتىڭ 1-تارماقشاسى، 19-تارماعى وزگەرتىلدى. 46-باپتىڭ 4-تارماعى الىنىپ تاستالدى. 47-باپتىڭ 1-2-تارماعى وزگەرتىلدى. IV ءبولىم. پارلامەنت. 50-باپتىڭ 2-3-تارماعى، 51-باپتىڭ 1-تارماعى، 52-باپ­تىڭ 5-تارماعى وزگەرتىلدى. 53-باپتىڭ 1-تارماعىنا 1-تارماقشا، 53-باپقا 1-2-تارماقشا قوسىلدى، 2-6-تارماعى وزگەرتىلدى، 54-باپتىڭ 1-2-تارماعى، 55-باپتىڭ 2-3-تارماعى وزگەرتىلىپ، 56-باپتىڭ 1-تارماعىنىڭ 1-تارماقشاسى وزگەرتىلىپ، 3-1 تارماقشا قوسىلدى. 57-باپتىڭ 1-تارماعى، 57-باپتىڭ 3-تارما­عى­نىڭ 7-تارماقشاسى، 61-باپتىڭ 2-تارماعى، 3-4-تارماعى، 62-باپتىڭ 5-6-تارماعى وزگەرتىلدى. ءVى ءبولىم. كونستيتۋتسيالىق سوت. 71-باپتىڭ 1-2-3-4-5-6-تارماقتارى، 72-باپتىڭ 1-2-3-4-5-باپتارى، 73-باپتىڭ 1-2-3-تارماق­تارى، 74-باپتىڭ 2-3-تارماعى وزگەرتىلدى. ءVىى ءبولىم. سوتتار جانە سوت تورەلiگi. پرو­كۋراتۋرا. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل. 78-بابى، 82-بابىنىڭ 4-5-تارماعى، 83-باپتىڭ 4-تارماعى وزگەرتىلدى جانە جاڭا باپ (83-1) قوسىلدى. VIII ءبولىم. جەرگiلiكتi مەملەكەتتiك باس­قارۋ جانە ءوزiن-ءوزi باسقارۋ. 87-باپتىڭ 4-5-تارماعى، 88-باپتىڭ 4-تارماعى وزگەر­تىلدى. IX ءبولىم. قورىتىندى جانە وتپەلi ەرە­جە­لەر. 91-باپتىڭ 2-3-تارماعى وزگەر­تىلدى، 99-باپقا 1-2-3-تارماقتار قوسىلدى. وسىلايشا، 1995 جىلى 30 تامىزدا قابىلدانىپ، 2022 جىلدىڭ 8 ماۋسىم كۇنى سوڭعى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى 10 ءبولىم، 99 باپتان تۇرادى.

• قازاقستان سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان كۇشتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك فورماعا كوشتى;
• جەر جانە ونىڭ قويناۋى، سۋ كوزدەرى، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسى، باسقا دا تابيعي رەسۋرستار حالىققا تيەسىلى;
• پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىسى باسشىلارى لاۋازىمدارىن اتقارۋعا قۇقىعى جوق;
• قازاقستاندىقتار ءوز بەتىنشە كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى;
• ءولىم جازاسىنا تىيىم سالىنادى. ەشكىمنىڭ ادام ءومىرىن قيۋعا قۇقىعى جوق;
• ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسى ارالاس سايلاۋ جۇيەسى بويىنشا قۇرىلادى;
• سەناتتاعى پرەزيدەنتتىك كۆوتا قىسقارادى، ماجىلىستەگى قحا كۆوتاسى جويىلدى;
• ماجوريتارلىق جۇيە دەپۋتاتتى سايلاۋشىلاردىڭ قالاۋى بويىنشا شاقىرتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى;
• تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەرەكشە ءرولى مەن ارتىقشىلىقتارى تۋرالى ەرەجەلەر الىپ تاستالدى.

جالپى قۇقىقتىق جاعىنان العاندا نەگىزگى وزگەرىستەردىڭ ءبىرى — كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرىلۋى بولدى. ازاماتتارىمىزدىڭ كونستيتۋتسيادا بەكىتىلگەن قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن تىكەلەي قورعايتىن ورگان بولعاندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسى نورماتيۆتىك قۇىقتىق اكتىلەرىنىڭ رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا سايكەستىگىن قاراۋ باستى مىندەتى بولىپ تابىلادى. بۇل وزگەرىستەر ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن باستى وزگەرىستەر. قورىتا ايتقاندا، ۋاقىت تالابىنا ساي ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەندىگىن، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنىڭ جارقىن، ۇستانعان باعىتىنىڭ كەمەل ەكەندىگىن كورسەتەدى.

ايتا كەتەيىك، رەفەرەندۋمعا قاتىسۋ قۇقىعى بار قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جالپى سانى 11 ميلليون 734 مىڭ 642 ادام. ولاردىڭ ىشىندە داۋىس بەرۋگە قاتىسقاندار سانى 7 ميلليون 986 مىڭ 293 ادام، نەمەسە رەفەرەندۋمعا قاتىسۋ قۇقىعى بار ازاماتتار سانىنىڭ 68,06 پايىزىن قۇرادى. رەفەرەندۋمعا قويىلعان ماسەلەنىڭ وڭ شەشىمىن جاقتاپ داۋىس بەرگەن ازاماتتاردىڭ سانى داۋىس بەرۋگە قاتىسقانداردىڭ 77,18 پايىزىن قۇراپ، 6 ميلليون 163 مىڭ 863 ادام بولدى. ال، كونستيتۋتسيالىق تۇزەتۋلەرگە قارسى داۋىس بەرگەن ازاماتتار 18,66 پايىز نەمەسە داۋىس بەرۋگە قاتىسقاندار سانىنىڭ 1 ميلليون 490 مىڭ 475-ءىن قۇرادى.

Abai.kz