تاياۋدا ۇلىتاۋ وبلىسى، جاڭاارقا اۋدىنىندا اشىلعان اتاقتى جازۋشى، قوعام قايراتكەرى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ەسكەرتكىشى الىنىپ تاستالدى. وعان كوپشىلىكتىڭ سىن-ەسكەرتپەسى تۇرتكى بولعان. ەلدىڭ ايتۋىنشا، ءمۇسىننىڭ پروپورتسياسى ساقتالماي، اياعى قىسقا بولىپ قالعان.

بۇل تۋرالى اۋدان اكىمى يۋرجان بەكقوجين الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا بىلاي دەپ جازدى:

«كەشەدەن بەرى ولقى شىققان ەسكەرتكىش جايلى قازاقتىڭ ءار ازاماتى ءوز ويىن ايتىپ، جاناشىرلىق تانىتۋدا. كەشە ەسكەرتكىشتى ورنىنان الىپ، ءمۇسىندى قايتا جاڭعىرتۋ شارالارىن قولداناتىنىمىز جايلى ايتقان بولاتىنمىن. بۇگىن اقسەلەۋ اعامىزدىڭ اعايىن-تۋىسىمەن كەزدەسىپ، بارلىق جاعدايدى ءتۇسىندىردىم، ۇسىنىسىمدى ايتتىم. ءدال قازىر كوڭىلگە قونىمسىز جاسالعان ءمۇسىندى بۇزۋ جۇمىستارى باستالدى»، - دەپ جازدى اكىم.

ەسكەرتكىش اقسەلەۋ سلانۇلىنىڭ ءىنىسى اسىلحان سەيدىمبەك ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن سالىنعان.

جالپى ەلىمىزدە، قازاققا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرلەردىڭ، باتىرلاردىڭ قولاپاي ەسكەرتكىشتەر كوپ-اق. وسى ۋاقىتقا دەيىن تالايى ايتىلىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە شىعىپ ءجۇردى. سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن ەسكە تۇسىرەيىك:

داۋ تۋدىرعان ەسكەرتكىشتىڭ ءبىرى - اباي قۇنانبايۇلى مەن ورىس عالىمى ەۆگەني ميحاەليسكە ارنالعان وسكەمەن قالاسىنداعى ەسكەرتكىش بولدى. ەكى قايراتكەردىڭ ەرگەجەيلى ءمۇسىنىن كوپشىلىك «سەلفي» ءتۇسىرىپ تۇرعان سياقتى دەپ باعالادى، كەيبىرەۋلەر «بۇل مادەني مۇرا تاريحقا جاسالعان قيانات» دەگەن پىكىرلەر قالدىردى.

وسىدان كەيىن وسكەمەن قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير گولوۆاتيۋك: «23 ماۋسىمعا قاراعان ءتۇنى اباي داڭعىلى مەن ميحاەليس كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا وسى ەكى تۇلعاعا ارنالعان ەسكەرتكىش قويىلدى. بىراق بۇل نىسان قالالىق بيلىكتىڭ مەنشىگىنە ءالى الىنعان جوق. اباي-ميحاەليس ەسكەرتكىشىندە كەلىسىلگەن نۇسقادان اۋىتقۋشىلىق انىقتالدى. ەسكەرتكىشتى سوعۋشىلار قىسقا مەرزىم ىشىندە سايكەسسىزدىكتەردى جويادى»، - دەپ تۇسىنىك بەردى.

ەسكەرتكىش  سالتاناتتى تۇردە اشىلماي، تۇندە اكەلىپ ورناتىلعان. ول 10-30 كۇن ارالىعىندا دايىن بولاتىن «فيبروبەتون» تەحنولوگياسىمەن جاسالعان ەكەن. كەيىن بيىكتىگى 3,7 مەتردى الاتىن ەسكەرتكىش الىنىپ تاستالدى.

سەمەي قالاسىنىڭ جەڭىس الاڭىندا 2019 جىلى پايدا بولعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆانىڭ اعاشتان جاسالعان ءمۇسىنى دە تۇرعىنداردىڭ سىنىنا ۇشىراعان. ولار ءمۇسىننىڭ قورقىنىشتى ەكەنىن ايتىپ، ءتىپتى ءبىر قاراعاندا جالماۋىز كەمپىرگە، اقشاقارعا ۇقساتقان.

مامەتوۆانىڭ ءمۇسىنىن التاي قالاسىنىڭ قولونەرشىسى يۆان كۋرتۋكوۆ پەن ونىڭ ايەلى يۋليا اعاشتان جاساعان. اكىمدىك «ءمۇسىندى قولونەرشىلەر ءوز قارجىسىنا جاسادى، قانشا قاراجات كەتكەنىن بىلمەيمىز» دەپ جاۋاپ بەرگەن. ال، ەرلى-زايىپتىلار جەرگىلىكتى باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىندا ەسكەرتكىش قويۋ - سەمەي اكىمى ەرماك ءسالىموۆتىڭ باستاماسى ەكەنىن،
«اعاش ەسكەرتكىش جاساتۋ ءۇشىن ءبىزدى وسىندا شاقىردى» دەگەن.

اكىمدىك ساياباقتاعى شىرىگەن اعاشتاردى ەسكەرتكىشكە اينالدىرۋعا رۇقسات بەرگەنىن ايتتى.

«سارباز قىزدىڭ بەينەسىندەگى ەسكەرتكىش كوپتىڭ تالقىسىنا ءتۇستى. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ (ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس – رەد.) تاقىرىبى مەن ماتەريالى، سونداي-اق ەسكەرتكىشتى جاساۋ تەحنيكاسى جوبانى ازىرلەۋ كەزىندە ەسكەرىلمەگەن سياقتى. كومپوزيتسيا باسقا جەرگە – قالالىق ءبىلىم ءبولىمى بەلگىلەگەن ورىنعا كوشىرىلەدى» دەپ حابارلادى اكىمدىك. كەيىن ەسكەرتكىش تۇرعان ورنىنان الىنىپ تاستالدى.

بىلتىر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى مادەنيەت جانە دەمالىس ساياباعىندا تۇرعان قازاق زيالىلارىنىڭ ەسكەرتكىشى قوقىستا شاشىلىپ جاتقانى تۋرالى اقپارات پايدا بولدى.

«مىنا جەردە ءبىر بەيشارا، ەشكىمى جوق ادامدار سياقتى، قورعانى جوق، ەلى جوق، جەرى جوق ادامدار سياقتى ەسكەرتكىشتەرى شاشىلىپ جاتىر. بۇل ارادا نەگە تۇر؟ ۆوكزالدىڭ الدىندا تاعى باسقا ءبىر كورىكتى ورىندارعا قويماي ما؟» – دەيدى پەتروپاۆل قالاسىنىڭ تۇرعىنى جولامان تەمىرعاليەۆ.

«نەلىكتەن وسىنداي جوعارى قۇندىلىقتار قوقىستىڭ ماڭايىندا جاتىر؟ بۇنى مادەنيەتتى بىلمەگەن ادامدار جاسادى دەپ ويلايمىن. بىراق بۇنى زەرتتەۋ كەرەك، تەرگەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. بۇنداي ەشقاشان قايتالانباۋى قاجەت»، – دەيدى پەتروپاۆل قالاسىنىڭ تۇرعىنى گۇلباقشا مۇساباەۆا.

قازاقتىڭ تاريحي تۇلعالارىنىڭ گيپستەن جاسالعان 34 ءمۇسىنى 11 جىل بۇرىن قالا كۇنىنە وراي جاسالعان ەكەن. سول كەزدە قوعام بەلسەندىسى ءومىر ەسقالي بيلىك قالا كۇنىنە وراي اسىعىس ورناتقان ەسكەرتكىشتەردى باسقا پلانەتادان كەلگەن ەرگەجەيلىلەر سەكىلدى دەگەن بولاتىن.

«سونىڭ ىشىنەن ءسابيت مۇقانوۆتى جانە ءبىر-ەكى ادامدى عانا تانىدىق. قالعاندارىن تانۋ وتە قيىن. ءوز-وزىنە ۇقسامايدى. ءبىرىنىڭ دەنەسىنەن اياق ءبىتىمى بولەك، بىرەۋىنىڭ بويى ەرگەجەيلى. اياعى كەلمەيدى، 45-ءشى ولشەمدى پيما ما، بىردەڭە كيگىزىپ قويعان. بىرەۋىنىڭ كوستيۋمى شولاق، بىرەۋىنىڭ شالبارى شولاق. ءسويتىپ كۇلكىگە قالدى»، -دەيدى قوعام بەلسەندىسى.

جەرگىلىكتى حالىق شۋ شىعارىپ، زيالىلاردىڭ شىنايى بەينەسىنە ۇقسامايتىنى ايتىپ، 22 ەسكەرتكىشتى الدىرتىپ تاستاعان. سودان بەرى 34 ءمۇسىننىڭ ون ەكىسى عانا قالعان ەدى. ونىڭ التاۋى قوقىستا جاتسا، ءسابيت مۇقانوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ سىندى تۇلعالاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ءىزىم-عايىم جوعالىپ كەتكەن.

ساناي تۇسسەك، قازاقتىڭ قايراتكەرلەرىنە ارنالعان ەسكەرتكىشتەردىڭ سىنعا قالىپ جاتقانى از ەمەس. كىنانى ەسكەرتكىش ءمۇسىندى قابىلداردا سالعىرت قاراعان اكىمدىكتەن ىزدەيمىز بە، الدە «جوقتان ءتاۋىر» ەتىپ جاساي سالعان مۇسىنشىدەن ىزدەيمىز بە؟

ايجان تەمىرحان

Abai.kz