ءبىرىنشى ءبولىم:  الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ەكىنشى ءبولىم: الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ءۇشىنشى ءبولىم: الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ءتورتىنشى ءبولىم: الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

افريكا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

(فۋلبە ەرتەگىسى)

مىنا ءبىر قىزىقتى بايان ەتەيىن...

ەرتەرەكتە، تۇلكى شولدەپ-شولىركەپ، ابدەن السىرەپ، قۇدىق جانىنا كەلەدى. سويتسە، بارابان باسىنا قوس شەلەكتى مىقتاپ ۇستايتىن ءجىپ بايلانعان ەكەن. تۇلكى جوعارعى شەلەككە وتىرىپ تومەن تۇسكەندە، تومەنگىسى جوعارى كوتەرىلەدى!

ءشولىن ابدەن قاندىرىپ، تاماشا تويعان سوڭ شىعايىن دەيدى، بىراق شىعا المايدى. قۇدىققا باس سۇعا قاراعان گيەنا* سۋ بەتىنەن ايدى جانە تۇبىندە جاتقان تۇلكىنى كورەدى. گيەناعا ءتىل بىتەدى:

– نە ىستەپ وتىرسىڭ؟

تۇلكى ايدىڭ سۋداعى بەينەسىن نۇسقاپ:

– مىنا ىرىمشىكتىڭ جارتىسىن جاپىرىپ جاتىرمىن، ال قالعان جارىمىن ساعان قالدىرام، – دەيدى قۋلانىپ.

– قالاي تۇسسەم ەكەن، ا؟

– شەلەككە وتىرىپ! – دەيدى تۇلكى سىر بەرمەي.

سودان نە كەرەك، گيەنا تومەن تۇسكەندە، ەكىنشى شەلەك ىشىنە جايعاسقان تۇلكى جوعارى كوتەرىلەدى.

مىنە، تۇلكى قۇدىقتان شىعىپ، اقىماق گيەنانى سوندا قالدىرىپ كەتەدى.

*گيەنا – افريكا مەن وڭتۇستىك-باتىس ازيانى مەكەندەيتىن مىسىقتەكتى جىرتقىش اڭ.

ەۋروپا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

ءۇش اڭشى

(فرانتسۋز ەرتەگىسى)

ەرتە، ەرتە، ەرتەدە ءۇش اڭشى بولىپتى.

ەكەۋى – تىرجالاڭاش، ال ءۇشىنشىسىنىڭ ۇستىندە – لىپاسى جوق.

اڭشىلاردىڭ ءۇش مىلتىعى بولىپتى.

ەكى مىلتىق – وقتالماعان، ال ۇشىنشىسىندە – مۇلدە وق جوق ەدى.

اڭشىلار تاڭسارىدە قالادان شىعىپ، ۇزاي بەرەدى، ۇزاي بەرەدى، ۇزاي بەرەدى جانە دە ۇزاي بەرەدى...

ولار ورمان جانىنان ءۇش قويان اتىپ الادى، بىراق سونىڭ ەكەۋى ۇستاتپاي كەتەدى، ال ءۇشىنشىسى قاشا جونەلەدى. ولار قاشىپ كەتكەن قوياندى لىپاسى جوق اڭشىنىڭ قالتاسىنا سالادى.

– و، توبا! – دەدى ولار كەيىستى ۇنمەن. – قاشقان قوياندى قازاندا قالايشا قايناتپاقپىز؟

ءسويتىپ، ءۇش اڭشى قايتادان جولعا شىعادى.

ولار قالادان الەم الىستاپ، ۇزاي بەرەدى، ۇزاي بەرەدى، ۇزاي بەرەدى جانە دە ۇزاي بەرەدى.

سونان سوڭ قابىرعاسى، شاتىر-توبەسى، ەسىگى، تەرەزەسى، ەشتەڭەسى جوق ءۇيدى كورەدى.

ءۇش اڭشى ءۇش دۇركىن قاتتى-قاتتى ەسىكتى قاعادى: تارس، تارس، تارس!

ءۇي يەسى جوق ەدى، بىراق ول:

– كىم-ەي، بۇل؟ سەندەرگە نە كەرەك؟ – دەيدى.

– قولعابىس بەرسەڭىز! قىش قۇمىرا قاجەت. ءبىز سوعان قاشىپ كەتكەن قوياندى قايناتساق دەپ ەدىك.

– و، توبا! دوستار، مەندە ءۇش-اق قۇمىرا بار: ەكەۋىنىڭ ءتۇبى – تەسىك، ال ءۇشىنشىسى – تىپتەن جارامسىز!

افريكا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

اقىماق ۇل

(حاۋسا ەرتەگىسى)

ەرتە، ەرتە، ەرتەدە ءبىر ايەل ءومىر ءسۇرىپتى. ونىڭ اقىماقتاۋ، ەسسىزدەۋ، ەسەرسوقتاۋ، ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءبىر ۇلى بولعان ەكەن.

بىردە، اناسى ونى ينە ساتىپ اكەلۋگە جىبەرەدى. بالا ينەنى العان سوڭ، جولشىباي كەبەك تولى سەبەت ۇستاعان دوسىن جولىقتىرادى:

– ينەنى قايدا سالسام ەكەن؟

– سەبەتىمە! – دەيدى دوسى.

بالا ينەنى سەبەتكە سالىپ، ۇيگە جەتكەن سوڭ قاراسا، الگى زات جوق، ءسويتىپ قۇرالاقان كەلەدى.

– ينە قايدا؟ – دەپ سۇرايدى اناسى.

– ونى كەبەك تولى سەبەتكە سالىپ، كەيىن تاپپاي قالدىم!

– ءاي، نەتكەن اقىماق بولدىڭ، سەن! – دەيدى اناسى اشۋلانىپ. – ينەنى جەيدەڭنىڭ جەڭىنە قىستىرا سالمايسىڭ با، اقىماق-اۋ! سوندا جوعالتپاس ەدىڭ.

كەلەسىدە اناسى ۇلىن مايعا جۇمسايدى.

– ەرتەرەك كەل!

بالا ماي ساتىپ الىپ، ونى جەيدەسىنىڭ جەڭىنە سالىپ اپ، ءۇيدى بەتكە الادى. مەجەلى جەرگە جەتكەنشە ماي ەرىپ، جەرگە تامىپ-تامىپ، ازعانتايى عانا قالادى.

– ماي قايدا؟ – دەپ سۇرايدى اناسى.

– ەرىپ كەتتى! قالعانى – مىناۋ! – دەيدى بالا باسىن قاسىپ.

اناسى قاتتى دولدانىپ، ايعايلاپ جىبەرەدى:

– مايدى قۇمىراعا سالمادىڭ با، اقىماق بالا-اۋ؟! سوندا ەرىمەي، بۇزىلماي جەتەر ەدى عوي! كەلەسىدە ءسويتىپ ىستەگىن! ماقۇل ما؟

– ماقۇل!

بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ اناسى ۇلىن كورشىدەن كۇشىك اكەلۋگە جۇمسايدى. ول كۇشىكتى قۇمىراعا سالىپ، بەتىن نىعىزداپ جاۋىپ قويادى. ۇيگە جەتكەن سوڭ اناسى:

– كۇشىك قايدا؟ – دەپ سۇرايدى.

– قۇمىرادا!

– تەزىرەك اش! – دەدى اناسى شوشىپ.

اشسا بايقۇس كۇشىك تۇنشىعىپ قالىپتى!

اناسى:

– ءاي، نەتكەن اقىماق بولدىڭ، سەن! كۇشىكتىڭ موينىنا ءجىپ بايلاپ: «ءجۇر، ءجۇر!» – دەۋىڭ كەرەك ەدى عوي. سوندا ارتىڭنان ەرىپ وتىرار ەدى.

كەلەسىدە اناسى بالاسىن ەتكە جۇمسايدى. ەتتى ساتىپ الىپ، ونى جىپپەن بايلاپ: «ءجۇر، ءجۇر!» – دەپ سۇيرەلەي جونەلەدى.

ءيىسشىل يتتەر ەتكە شاۋىپ، جان-جاقتان جابىلىپ، ونى جەپ تاستايدى. بالا ۇيىنە تەك سۇيەكتەردى عانا اكەلەدى.

– ەت قايدا؟ – دەپ سۇرايدى اناسى.

– مىنە عوي!

– سەن – اسقان اقىماق ەكەنسىڭ! راسىندا دا، اقىماقسىڭ! ايتار ءسوزىم – جوق! – دەپ اناسى ايعايلاپ جىبەرەدى. – مىناۋ ما، ەتىڭ؟ سۇيەك-ساياقتى ەت دەپ ءجۇرسىڭ بە، بايقۇس بالا؟

– ءوزىڭ ءسويتىپ ۇيرەتتىڭ ەمەس پە؟! – دەيدى ول بۇرتيىپ.

اناسى اشۋلانىپ:

– ەندى، وسىدان سەنى ءبىر جەرگە جۇمساماسپىن!

افريكا حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

 بىرەۋدىكىنە كوز سالما

(امحارا ەرتەگىسى)

تەۆودروس پاتشا تۇسىندا تويىمسىز كوپەس ءومىر ءسۇرىپتى. تاۋارلاردى ءبىر عانا جەردەن ساتىپ الىپ، ونى باسقا جەرگە اپارىپ ساۋدالاعان، سونىمەن جان باققان-دى.

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە، ول وزەن جاعاسىنا توقتاپ، دەمالىپ، تۇسكى اسىن ءىشىپ، كەرىلگەن كەرۋەنىن زات-بۇيىممەن تولتىرىپ ارى قاراتا جىلجيدى، ساپارىن جالعاستىرادى. ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن سول جەردە اقشا تولى ءاميانىن ۇمىتىپ كەتكەنى ەسىنە تۇسەدى.

جەدەلدەتىپ ارتقا قايتادى، ىزدەگەنى – 100 بىرر*. سوندا ءبىر كىسىنى كەزىكتىرەدى. بەيتانىس جان:

– نە ىزدەدىڭ، ساۋداگەر؟ – دەپ سۇرايدى.

ول:

– اقشامدى جوعالتىپ الدىم! – دەپ جاۋاپ قاتادى.

– ىشىندە قانشا بار ەدى؟

– 100 بىرر!

قۋانعانىنان بەيتانىس بەتىندە نۇر ويناپ:

– ا-ا-ا، وندا تابىلدى، تابىلدى! مىنە، الا عوي!

كوپەس اقشانى سانامالاپ شىققان سوڭ:

– نەگىزى، 200 بىرر جوعالتقام! قالعانىن قايتارعىن! – دەيدى قاباعىن قارس ءتۇيىپ.

– ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس! مەن 100 بىرر عانا تاپتىم! – دەپ تاڭدانادى بەيتانىس.

ەكەۋى تورەلىگىن ايتىپ، اق-قاراسىن اجىراتىپ بەرۋ ءۇشىن تەۆودروس پاتشاعا ادىلدىك ىزدەپ بارادى.

ءامىرشى كوپەستەن:

– قانشا اقشا جوعالتىپ الدىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.

– 200 بىرر، مارتەبەلىم!

– ال، سەن قانشا تاۋىپ الدىڭ؟ – دەيدى پاتشا بەيتانىس كىسىگە سۇراۋلى جۇزبەن.

– 100 بىرر!

سوندا ءادىل ءامىرشى بىلاي دەپتى عوي:

– ەي، كوپەس! ەگەر سەن 200 بىرر جوعالتىپ الساڭ، ونى 200 بىرر تاۋىپ العان ادامنان سۇرا! ال، 100 بىرر تاپقان جان، اقشانى وزىنە قالدىرسىن! اگاراكي، الدا-جالدا ءبىر كىسى 100 بىرر ىزدەپ ءجۇر دەگەندى ەستىسەم، وعان ءوزىم-اق تولەيمىن، پۇلىن.

سويدەيدى، ەل!..

*بىرر (بىر، بەر) – ەرتەدەگى ەفيوپيا مەن ەريترەياداعى ماريا تەرەزيا (ماريا تەرەزيا ۆالبۋرگا اماليا كريستينا) تالەرىنىڭ ەڭ العاشقى اتاۋى، سول ۋاقىتتاعى ەڭ قۇندى، ەڭ بەدەلدى ساۋدا تيىنى. 1976 جىلدان باستاپ بۇگىنگە شەيىن بىرر – ەفيوپيانىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى سانالادى.

اۋدارما

الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى

اۋدارعان: الىبەك بايبول، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، قازاقستان اۆتورلارى قوعامىنىڭ، «قىر بالاسى» قوعامدىق قورىنىڭ مۇشەسى، جازۋشى-دراماتۋرگ، ادەبيەتتانۋشى، سىنشى، اۋدارماشى.

اۋدارما قازاقستان اۆتورلارى قوعامىنىڭ قورعاۋىندا. كوشىرىپ باسۋعا رۇقسات جوق!

Abai.kz